Żebrzyca roczna

Żebrzyca roczna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	żebrzyca
Gatunek	żebrzyca roczna
	Nazwa systematyczna
	Seseli annuum L.; Sp. Pl.: 260 (1753)
Synonimy
	Leiotelis annua (L.) Raf.; Sium annuum (L.) Roth;
	Leiotelis annua (L.) Raf.; Sium annuum (L.) Roth;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żebrzyca roczna^[4] (Seseli annuum L.) – gatunek roślin z rodziny selerowatych (baldaszkowatych).

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w dużej części Europy – na obszarze rozciągającym się od Hiszpanii po Ural, przy czym na północy zasięg sięga tylko do Niemiec, Polski i krajów bałtyckich, a na południu do Włoch, Bułgarii, Ukrainy i południowej Rosji^[3].

W Polsce gatunek rozproszony jest w całym kraju, przy czym rzadki jest na obszarach górskich rosnąc tam tylko w niższych położeniach^[5]. Częściej spotykany jest w pasie wyżyn, w dolinie Bugu i dolnej Wisły oraz w Wielkopolsce^[6].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna z wrzecionowatym korzeniem. Szyja korzeniowa okryta tuniką zaschniętych nasad liści. Łodyga do 80 cm wysokości, nierozgałęziona lub rozgałęziona w górnej części; jest krótko owłosiona, obła i kreskowana^[5].
Liście: Dolne liście osadzone na rynienkowatych, długich ogonkach, u nasady rozszerzających się pochwiasto. Blaszka tych liści jest w zarysie podługowato jajowata, 2–3-krotnie pierzasto podzielona, odcinki liści są równowąskie – mają do 15 mm długości i 1 mm szerokości. Mają ostre wierzchołki i owłosione brzegi. Liście średnie i górne siedzą na pochwiastych, nieco rozdętych nasadach i mają blaszki słabiej podzielone^[5].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, które w liczbie 15–30 tworzą dość zbite baldachy złożone o owłosionych i kanciastych szypułach. Pokrywy składają się z co najwyżej dwóch listów, często ich brak. Pokrywki są liczne, mają kształt lancetowaty i błoniasty brzeg. Kielich z krótkimi, szydłowatymi działkami. Płatki korony są białe lub czerwonawe, szeroko jajowate, mają poniżej 1 mm długości. Na szczycie są wycięte i tu z zagiętą do środka łatką^[5].
Owoce: Jajowate lub elipsoidalne rozłupnie o długości do 2,5 mm i szerokości do 1,5 mm. Za młodu są owłosione, ale dojrzewając łysieją. Mają ostrokanciaste żebra, przy czym brzeżne są najszersze (niemal oskrzydlone)^[5].

Biologia i ekologia

Rozwija się zarówno jako roślina jednoroczna, dwuletnia jak i bylina. Kwitnie od lipca do września^[5]. Kwiaty są przedprątne i owadopylne^[7].

Rośnie w ciepłych murawach i zaroślach^[7], w świetlistych lasach^[5]. W fitosocjologii gatunek charakterystyczny muraw ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati^[8]. Jest gatunkiem wskaźnikowym dla siedliska przyrodniczego 6210 – murawy kserotermiczne^[9].

Na żebrzycy rocznej rozwijają się rdze Puccinia libanotidis i Puccinia nitida. Galasy na łodydze tworzy pluskwiak Planchonia arabidis, na liściach roztocz Aceria peucedani, na kwiatach pryszczarka Lasioptera carophila, a na owocach Kiefferia pericarpiicola z tej samej rodziny. Kwiatostanami żywią się gąsienice motyli – płożka obłączkowiaczka Depressaria depressana i przezierki bladej Sitochroa palealis. W łodygach żerują larwy kózki Musaria argus^[10].

Liczba chromosomów 2n = 22^[11].

Zmienność

Wyróżnia się dwa podgatunki^[3]

Seseli annuum subsp. annuum – podgatunek nominatywny rosnący w całym zasięgu gatunku,
Seseli annuum subsp. carvifolium P.Fourn. – podgatunek znany z Francji i Włoch.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2024-08-09] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-08-09] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Seseli annuum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-08-09] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 108, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 73-75 .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 519, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b AnnaA. Cwener AnnaA., BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska BarbaraB., Rośliny kserotermiczne, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 127, ISBN 978-83-7073-982-9 .
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 130, ISBN 83-01-14439-4, OCLC 749271059 .
↑ KatarzynaK. Barańska KatarzynaK., AndrzejA. Jermaczek AndrzejA., Poradnik utrzymania i ochrony siedliska przyrodniczego 6210 – murawy kserotermiczne, Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2009, s. 63-65, 91, ISBN 978-83-87846-70-1 .
↑ Seseli annuum, [w:] Plant Parasites of Europe [online], bladmineerders.nl [dostęp 2024-08-09] .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 338. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2024-08-09] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-08-09] (ang.).

[powo-3] Seseli annuum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-08-09] .

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 108, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[koczwara-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 73-75 .

[6] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 519, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[cwener-7] AnnaA. Cwener AnnaA., BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska BarbaraB., Rośliny kserotermiczne, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 127, ISBN 978-83-7073-982-9 .

[8] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 130, ISBN 83-01-14439-4, OCLC 749271059 .

[baranska-9] KatarzynaK. Barańska KatarzynaK., AndrzejA. Jermaczek AndrzejA., Poradnik utrzymania i ochrony siedliska przyrodniczego 6210 – murawy kserotermiczne, Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2009, s. 63-65, 91, ISBN 978-83-87846-70-1 .

[10] Seseli annuum, [w:] Plant Parasites of Europe [online], bladmineerders.nl [dostęp 2024-08-09] .

[klucz-11] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 338. ISBN 83-01-14342-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]