33 Eskadra Towarzysząca

33 Eskadra Towarzysząca
33 Eskadra Obserwacyjna
	; Godło eskadry
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1934
Rozformowanie	1939
	Dowódcy
Pierwszy	kpt. pil. Bernard Adamecki
Ostatni	kpt. obs. Stanisław Zaleski
	Działania zbrojne
	kampania wrześniowa
	Organizacja
Dyslokacja	Ławica (Poznań); We wrześniu 1939:; Żydowo; Sielec; Szczepanowo; Inowrocław; Dębe; Turek; Lubień; Krośniewice; Kamienna; Wola Raciborska; Brzozów Stary; Luszyn; Brzozów Stary
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko
Rodzaj wojsk	Lotnictwo
Podległość	II/3 dywizjon towarzyszący; IV/3 dywizjon towarzyszący; Armia „Poznań”.

33 eskadra towarzysząca – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

W 1934 w Poznaniu-Ławicy została sformowana 33 eskadra towarzysząca. Na jej bazie w 1937 powstały dwie kolejne eskadry towarzyszące 3 pułku lotniczego. W kampanii wrześniowej jako eskadra obserwacyjna walczyła w składzie lotnictwa Armii „Poznań”.

Godło eskadry^[1]^[2]:

„Ważka (pasikonik^[3]) z lornetą” na tle białego rombu.

Formowanie i szkolenie 33 eskadry towarzyszącej

33 eskadra towarzysząca została sformowana w październiku i listopadzie 1934 w składzie 3 pułku lotniczego w Poznaniu-Ławicy. Podstawę organizacji eskadry stanowił rozkaz L. 2274/Tjn. Org. I Wiceministra Spraw Wojskowych z 30 sierpnia 1934. Określony w tym rozkazie termin formowania eskadry na dzień 15 września 1934 nie został zachowany^[4]^[d]. Z braku odpowiednich pomieszczeń na Ławicy, formowanie odbywało się w pomieszczeniach hali balonowej na Winiarach. Do eskadry kierowano obserwatorów i pilotów o dużym doświadczeniu. Początkowo eskadra dysponowała kilkoma samolotami różnych typów, które z czasem zostały wymieniono na samoloty typu Lublin R-XIIIC. Organizacyjnie weszła w skład II dywizjonu liniowego. Do wiosny 1934 kompletowano załogi, personel obsługi naziemnej, samoloty i inne wyposażenie. Zorganizowane zostały 3 plutony po 3 samoloty^[2]. Podczas letnich ćwiczeń dwa plutony uzyskały zdolność ćwiczebną i odleciały na lotniska polowe celem współpracy z dywizjami piechoty. Jesienią powstały kolejne 2 plutony. Z dniem 31 grudnia rozwiązano jednak V pluton^[5]. Zima 1936 personel latający szkolił się w zakresie: taktyki działań broni połączonych, nawigacji i geografii lotniczej oraz rozpoznawania i określania długości kolumn w marszu. Od maja eskadra zaczęła się przezbrajać na samoloty Lublin R-XIIID, będące ulepszoną wersją poprzedniego typu. Latem eskadra odbyła szkołę ognia na poligonie Biedrusko, W lipcu 3 jej plutony wzięły udział w koncentracji jednostek lotniczych w rejonie Gniezna. Tu dowództwo 3 Grupy Lotniczej zorganizowało dwustronne manewry lotnicze bez udziału wojsk lądowych. Ćwiczenia zakończono zlotem wszystkich jednostek na lotnisku Mokotowskim w Warszawie oraz defiladą powietrzną^[5]. We wrześniu 1937 eskadra uczestniczyła w ćwiczeniach odbywających się na terenie Wielkopolski w obozach ćwiczebnych Barycz i Radusz współdziałając między innymi z 10. i 26 Dywizją Piechoty. Pod koniec września eskadra odleciała na ćwiczenia z udziałem jednostek myśliwskich i liniowych^[6]. W oparciu o rozkaz Departamentu Dowodzenia Ogólnego MSWojsk. L.dz. 4359 tjn. z 19 lipca 1937, w 3 pułku lotniczym powstały jeszcze 2 eskadry towarzyszące oraz dowództwo IV dywizjonu towarzyszącego, w skład którego weszły wszystkie eskadry towarzyszące pułku. Zalążkiem dla nowo formowanych eskadr była właśnie 33 eskadra. W nowej strukturze wszystkie eskadry towarzyszące miały po 2 plutony, dysponując 3 samolotami każdy, plus samolot dowódcy eskadry. W okresie reorganizacji 33 eskadra przeniosła się do nowo wybudowanego hangaru na Ławicy^[6]. Zimą 1938 załogi ćwiczyły współdziałanie z 25 Dywizją Piechoty. Latem, wspólnie z wojskami lądowymi, ćwiczono na terenie Pomorza i Wielkopolski. W grudniu trwała szkoła ognia lotniczego^[7].

Działania 33 eskadry obserwacyjnej w 1939

Wzmagające się zagrożenie wybuchem wojny z III Rzeszą Niemiecką narzuciło konieczność bardziej intensywnego przygotowania się do działań bojowych. W lutym eskadra odleciała na szkołę ognia. Eskadrze wymieniono samoloty R.XIIID na znacznie nowocześniejsze RWD-14 Czapla. Z uwagi na fakt, że plutony miały działać samodzielnie, podzielono posiadany sprzęt i wyposażenie materialowo-warsztatowe na dwie części. W tym czasie do eskadry zaczęli napływać rezerwiści powoływani imiennymi kartami MOB. Od połowy sierpnia zarządzono w 3 pułku lotniczym pogotowie. Personel był skoszarowany na lotnisku, skąd oddalić się można było jedynie za specjalnymi przepustkami^[8].

Mobilizacja eskadry

Eskadra mobilizację sierpniową przeprowadziła na lotnisku Ławica. Po wykonaniu czynności mobilizacyjnych, w nocy z 28 na 29 sierpnia rzut kołowy odjechał na lotnisko Żydowo^[3]. 31 sierpnia przyleciało za nim siedem samolotów obserwacyjnych RWD-14 Czapla i 2 samoloty szkolne RWD-8^[1]. Jeszcze przed odlotem dowódca eskadry przekazał do plutonu łącznikowego nr 6 dwóch obserwatorów – oficerów rezerwy, a przyjął z rozwiązanej 39 eskadry towarzyszącej trzech oficerów zawodowych^[9].

Działania eskadry w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej eskadra walczyła w składzie Armii „Poznań”^[10]^[11]. Już 1 września nastąpił podział jednostki: I/33 pluton został przydzielony do dyspozycji dowódcy 26 Dywizji Piechoty^[12] i przesunięty na lądowisko Sielec, a II/33 pluton wszedł w podporządkowanie 25 Dywizji Piechoty i odleciał na lądowisko Dębe^[13]. Dowódca eskadry pozostał przy I plutonie. Zadań bojowych nie wykonywano^[14].

2 września załogi obu plutonów wykonały po kilka lotów rozpoznawczych i łącznościowych. 3 września na rozpoznanie nieprzyjaciela w rejon Czarnków–Ujście–Wągrowiec wystartowała załoga: ppor. obs. Zygmunt Rattay i kpr. pil. Jan Michalak. Przy podejściu do zrzutu meldunku na płachtę dowódcy armii w Wapnie Nowym, samolot został ostrzelany przez OPL osłony sztabu Armii „Poznań”. Podczas przymusowego lądowania „Czapla” została rozbita. Załoga nie odniosła większych obrażeń. Wieczorem I/33 pluton przegrupował się na lądowisko Szczepanowo, a II/33, po wykonaniu zadań na korzyść dowódcy 25 Dywizji Piechoty, odleciał na lądowisko Turek. W nocy kpt. Stanisław Zaleski i sierż. Stefan Nowak polecieli nad terytorium wroga w rejon Piła-Krzyż szukając nieprzyjacielskich kolumn pancernych^[15]. 4 września dwukrotnie na rozpoznanie w rejonie Nakła i Bydgoszczy latał dowódca eskadry z sierż. Nowakiem. W drugim locie ich „Czaplę” zaatakował niemiecki myśliwiec – bez powodzenia. Wieczorem przyszedł rozkaz natychmiastowego odejścia 1/33 plutonu w rejon Inowrocławia. Przy lądowaniu w ciemnościach samolot por. Antoniego Mikienki i plut. Mieczysława Orłowskiego wpadł na kołującą „Czaplę” ppor. Zygmunta Rattaya i kpr. Jana Michalaka. Załogi nie doznały obrażeń, ale oba samoloty zostały zniszczone. W tym czasie załogi ppor. Sawickiego, ppor. Tomaszewskiego i ppor. Wilczyńskiego z II/33 plutonu wykonały 2 loty rozpoznawcze i 1 łącznościowy na zapotrzebowanie sztabu 25 Dywizji Piechoty^[16]. 5 września I/33 pluton dysponował tylko „Czaplą". Załoga wykonała 2 loty na korzyść 26 Dywizji Piechoty^[17]. W tym dniu załogi II/33 plutonu startowały 3-krotnie, rozpoznając w rejonie Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego. Z lotu nie wróciła załoga: ppor. obs. Tadeusz Sawicki i kpr. pil. Brunon Ślebioda. Ich samolot został prawdopodobnie zestrzelony przez niemiecki 55 pułk piechoty^[18]. W dniach od 6 do 8 września I/33 pluton wykonał kilka lotów na korzyść dowódcy 26 Dywizji Piechoty. 8 września kpt. Stanisław Zaleski otrzymał rozkaz przesunięcia na prawy brzeg Wisły i przekazania 1 „Czapli” do 46 eskadry obserwacyjnej, a 1 RWD-8 do eskadry łącznikowej por. obs. Eichstaedta^[e]. W tym okresie załogi II/33 wykonały 4 zadania na korzyść dowódcy 25 Dywizji Piechoty^[18]. 9 września rozkaz odejścia I/33 plutonu do Armii „Pomorze” został odwołany, a oba plutony połączyły na lotnisku Lubień. W tym czasie eskadra dysponowała 3 „Czaplami” i 1 RWD-8. Por. Jan Jaworski i plut. Mieczysław Orłowski polecieli w rejon Aleksandrowa Kujawskiego, por. Mikienko i ppor. Rejecki w rejon Strykowa, a rejon Głowna rozpoznawał ppor. Rattay i kpr. Marian Zajączkowski^[18]. 10 września eskadra dysponowała 2 samolotami typu „Czapla”^[19]. W tym dniu samoloty odleciały na lotnisko Krośniewice, a niedługo potem na lądowisko Kamienna. Startowano na rozpoznanie kierunków: Września, Gniezno i Żnin. 11 września wykonano kilka lotów dla potrzeb dowództwa armii. 12 września nastąpiło przesunięcie eskadry na lądowisko Wola Raciborska. W tym dniu załogi rozpoznawały przedpole na kierunku zachodnim. 13 września załoga: kpt. Zaleski i sierż. Nowak rozpoznawali obszar na wschód od Bzury, natomiast załoga ppor. Rattaya z ppor. Rejeckim badała sytuację w rejonie Płocka i Gąbina. 14 września por. Jaworski z kpr. Barankiewiczem polecieli rano na rozpoznanie rejonu Wisły. Na skutek intensywnego bombardowania okolic Woli Raciborskiej, nastąpiło przesunięcie eskadry na lądowisko Brzozów Stary^[20]. 15 września samoloty odleciały do Luszyna. Niedługo potem, z uwagi na zmasowane naloty Luftwaffe, nastąpił powrót do Brzozowa. W tym dniu eskadra wykonała tylko 1 lot łącznościowy. 16 września ppor. Józef Tomaszewski z sierż. Nowakiem rozpoznawali odcinek Wisły Wyszogród–Modlin. Nad Gąbinem własna OPL postrzelała „Czaplę”, a pilotowi z najwyższym trudem udało się dociągnąć w rejon lotniska, rozbijając jednak „Czaplę” przy lądowaniu^[18]. 17 września z Brzozowa, na samolocie „Czapla”, w kierunku granicy polsko-rumuńskiej, odlecieli ppor. obs. Jan Tomaszewski i ppor. pil. Jan Rejecki. Z braku paliwa lądowali koło Włodawy. Dalej ku granicy maszerowali pieszo i transportem przygodnym. Do Rumunii dotarł tylko Tomaszewski, a Rejecki został internowany przez jednostki Armii Czerwonej. Pozostały personel eskadry początkowo samochodami, a następnie spieszony, przedzierał się z okrążenia nad Bzurą do Modlina i Warszawy. Część wzięła udział w obronie tych miast. Po kapitulacji Modlina i Warszawy większość oficerów eskadry dostała się do niewoli. Podczas walk i bombardowań w Kampinosie zginął ppor. obs. Aleksander Wilczyński^[21].

Bilans działań^[21]^[22]
Działania eskadry
	loty bojowe	w tym łącznikowe	zestrzelenia
	44	4	0
Straty eskadry
polegli	ppor. Cyruliński, por. Sawicki, por. Wilczyński; kpr. Ślebioda
zaginęli	kpt. Zaleski, por. Gardulski, por. Jaworski, por. Mikienko, por. Rejecki; sierż. Nowak, kpr. Michalak, kpr. Zajączkowski
Samoloty
Stan	uzupełnienie	zniszczone	ewakuacja
7 RWD-14 Czapla	0	7	0

Personel eskadry

Dowódcy eskadry^[23]^[1]
Stopień	Imię i nazwisko	Okres pełnienia służby
kpt. pil.	Bernard Adamecki	XI 1934 – 1 XII 1935
kpt. obs.	Mieczysław Wiśniowski	1 XII 1935 – X 1936
kpt. pil.	Marian Tarnowski	X 1936 – 1 VIII 1937
kpt. pil.	Feliks Kulesza	1 VIII 1937 – 24 XI 1938
kpt. obs.	Gerard Mann	24 XI 1938 – 1 III 1939
kpt. obs.	Stanisław Krzymowski	1 III 1939 – VI 1939
kpt. obs.	Stanisław Zaleski	VI – IX 1939

Personel eskadry w marcu 1939^[24]^[f]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Przydział we IX 1939
dowódca	kpt. Stanisław Kostka Krzymowski
dowódca I/33	por. Jan Jaworski
dowódca II/33	por. Stanisław Błażej Gardulski
obserwator	por. Wincenty Iwankiewicz
obserwator	ppor. Zygmunt Rattay
obserwator	ppor. Józef Tomaszewski

Personel eskadry we wrześniu 1939^[13]
Stanowisko	Stopień imię i nazwisko
dowódca eskadry	kpt. obs. Stanisław Zaleski
szef esakdry	st. sierż. Władysław Mańczak
	I pluton	II pluton
dowódca plutonu	por. obs. Jan Jaworski	por. pil. Stanisław Gardulski
obserwatorzy	por. obs. Antoni Mikienko por. obs. Henryk Cyruliński^[g] por. obs. Zygmunt Rattay	ppor. obs. Tadeusz Sawicki^[g] ppor. obs. Józef Tomaszewski ppor. obs. Aleksander Wilczyński^[g]
piloci	ppor. rez. pil. Jan Rejecki sierż. pil. Stefan Nowak kpr. pil. Jan Michalak kpr. pil. Mieczysław Orłowski kpr. pil. Marian Zajączkowski	kpr. pil. Jan Barankiewicz kpr. pil. Antoni Sypniewski kpr. pil. Brunon Ślebioda
szef mechaników	st. majster wojsk. Jan Szczuraszek	majster wojsk. Wacław Szczublewski

Wypadki lotnicze

17 lutego 1938, w czasie ćwiczeń zimowych w okolicach Starczenowa, zginęła załoga por. obs. Henryk Tomalak i kpr.pil. Kurt Lakowski^[6].
21 kwietnia 1939, podczas lotu w rejonie Stęszewka, wypadł z samolotu por. obs. Wincenty Iwankiewicz ponosząc śmierć na miejscu^[7].

Samoloty eskadry

We wrześniu 1939 na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów RWD-14 Czapla^[21].

Lublin R.XIII
(1934–1939)
RWD-14 Czapla
(1939)
RWD-8
(łącznikowy)

Uwagi

↑ ^a ^b ^c Miejsce stacjonowania I plutonu 33 eskadry
↑ ^a ^b Miejsce stacjonowania II plutonu 33 eskadry
↑ Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku obrony (Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220). W skład Sił Zbrojnych II RP wchodziły wojska lądowe nazywane ówcześnie wojskiem i Marynarka Wojenna. Wojsko składało się z jednostek organizacyjnych wojska stałego i jednostek organizacyjnych Obrony Narodowej, a także jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza.
↑ Jerzy Pawlak, Polskie eskadry w latach 1918-1939, s. 255 podał, że organizację eskadry rozpoczęto w listopadzie 1934 roku
↑ Przesunięcia samolotów miały związek z decyzją oddania 26 Dywizji Piechoty do dyspozycji dowódcy Armii „Pomorze”^[18].
↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[25].
↑ ^a ^b ^c Do sierpnia 1939 był oficerem rozwiązanej 39 eskadry towarzyszącej^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Pawlak 1991 ↓, s. 371.
↑ ^a ^b Pawlak 1989 ↓, s. 255.
↑ ^a ^b Pawlak 1982 ↓, s. 208.
↑ Białkowski 2011 ↓, s. 91–92.
↑ ^a ^b Pawlak 1989 ↓, s. 256.
↑ ^a ^b ^c Pawlak 1989 ↓, s. 257.
↑ ^a ^b Pawlak 1989 ↓, s. 258.
↑ Pawlak 1989 ↓, s. 259.
↑ ^a ^b Pawlak 1989 ↓, s. 260.
↑ Koliński 1978 ↓, s. 92.
↑ Bauer i Polak 1983 ↓, s. 148.
↑ Hoff 2005 ↓, s. 117.
↑ ^a ^b Pawlak 1982 ↓, s. 209.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 372.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 373.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 373-374.
↑ Pawlak 1982 ↓, s. 210.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Pawlak 1991 ↓, s. 374.
↑ Bauer i Polak 1983 ↓, s. 335.
↑ Pawlak 1982 ↓, s. 211.
↑ ^a ^b ^c Pawlak 1991 ↓, s. 375.
↑ Pawlak 1982 ↓, s. 211-212.
↑ Pawlak 1989 ↓, s. 255-260.
↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 780.
↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

Bibliografia

Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Rafał Białkowski, Kosztowna pomyłka? Geneza lotnictwa towarzyszącego w Polsce, cz. 1, Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego, Cywilnego i Kosmonautyki Nr 2-3 (119-120), Magnum X Sp. z o.o., luty-marzec 2011, ISSN 1732-5323.
Krzysztof Hoff: Skrzydła Niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2005. ISBN 83-921347-0-2.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.

[I_pluton-1] Miejsce stacjonowania I plutonu 33 eskadry

[II_pluton-2] Miejsce stacjonowania II plutonu 33 eskadry

[3] Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku obrony (Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220). W skład Sił Zbrojnych II RP wchodziły wojska lądowe nazywane ówcześnie wojskiem i Marynarka Wojenna. Wojsko składało się z jednostek organizacyjnych wojska stałego i jednostek organizacyjnych Obrony Narodowej, a także jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza.

[8] Jerzy Pawlak, Polskie eskadry w latach 1918-1939, s. 255 podał, że organizację eskadry rozpoczęto w listopadzie 1934 roku

[23] Przesunięcia samolotów miały związek z decyzją oddania 26 Dywizji Piechoty do dyspozycji dowódcy Armii „Pomorze”^[18].

[31] Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[25].

[zamiana-32] Do sierpnia 1939 był oficerem rozwiązanej 39 eskadry towarzyszącej^[9].

[CITEREFPawlak1991371-4] Pawlak 1991 ↓, s. 371.

[CITEREFPawlak1989255-5] Pawlak 1989 ↓, s. 255.

[CITEREFPawlak1982208-6] Pawlak 1982 ↓, s. 208.

[CITEREFBiałkowski201191–92-7] Białkowski 2011 ↓, s. 91–92.

[CITEREFPawlak1989256-9] Pawlak 1989 ↓, s. 256.

[CITEREFPawlak1989257-10] Pawlak 1989 ↓, s. 257.

[CITEREFPawlak1989258-11] Pawlak 1989 ↓, s. 258.

[CITEREFPawlak1989259-12] Pawlak 1989 ↓, s. 259.

[CITEREFPawlak1989260-13] Pawlak 1989 ↓, s. 260.

[CITEREFKoliński197892-14] Koliński 1978 ↓, s. 92.

[CITEREFBauerPolak1983148-15] Bauer i Polak 1983 ↓, s. 148.

[CITEREFHoff2005117-16] Hoff 2005 ↓, s. 117.

[CITEREFPawlak1982209-17] Pawlak 1982 ↓, s. 209.

[CITEREFPawlak1991372-18] Pawlak 1991 ↓, s. 372.

[CITEREFPawlak1991373-19] Pawlak 1991 ↓, s. 373.

[CITEREFPawlak1991373-374-20] Pawlak 1991 ↓, s. 373-374.

[CITEREFPawlak1982210-21] Pawlak 1982 ↓, s. 210.

[CITEREFPawlak1991374-22] Pawlak 1991 ↓, s. 374.

[CITEREFBauerPolak1983335-24] Bauer i Polak 1983 ↓, s. 335.

[CITEREFPawlak1982211-25] Pawlak 1982 ↓, s. 211.

[CITEREFPawlak1991375-26] Pawlak 1991 ↓, s. 375.

[CITEREFPawlak1982211-212-27] Pawlak 1982 ↓, s. 211-212.

[CITEREFPawlak1989255-260-28] Pawlak 1989 ↓, s. 255-260.

[CITEREFRocznik_oficerski1939780-29] Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 780.

[CITEREFRocznik_oficerski1939VI-30] Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

[:1-33] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[a]

[b]

[c]

[1]

[2]

[3]

[4]

[d]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[e]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[f]

[g]

[25]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43