Szeptyćkyj

Szeptyćkyj
Шептицький
	; Cerkiew św. Włodzimierza
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	czerwonogrodzki
Zarządzający	Andrij Iwanowycz Zaliwśkyj↗
Powierzchnia	23 km²
Populacja (2019); • liczba ludności	; 66 504
Nr kierunkowy	+380-3249
Kod pocztowy	80100-80190
	Położenie na mapie Ukrainy Szeptyćkyj
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Szeptyćkyj
	50°23′N 24°14′E/50,383333 24,233333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Szeptyćkyj (ukr. Шептицький), do 1951 oraz jako egzonim wariantowy Krystynopol^[2] (ukr. Кристинополь), 1951–2024 Czerwonogród (ukr. Червоноград) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, stolica rejonu szeptyckiego, 9 km na południe od miasta Sokal, 15 km na wschód od granicy z Polską, u ujścia Sołokii do Bugu.

W granicach miasta znajduje się od 1951 dawne wsie Nowy Dwór i Klusów.

Nazwa

Do 1951 miasto nosiło nazwę Krystynopol (ukr. Кристинопіль, Krystynopil^[3]) na pamiątkę Krystyny z Lubomirskich Potockiej, żony założyciela miasta Feliksa Kazimierza Potockiego.

Nazwa Czerwonogród nadana w czasach ZSRR miała na celu nawiązanie do pobliskich Grodów Czerwieńskich, z którymi jednak miasto nie miało nic wspólnego^[4]. Poza tym podobną nazwę nosił już gród Czerwonogród nad Dniestrem w obwodzie tarnopolskim.

Po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę pojawiały się postulaty powrót do dawnej nazwy^[5]

20 marca 2024 roku do Rady Najwyższej Ukrainy wystosowano wniosek o zmianę nazwy miasta na Szeptyćkyj (Шептицький)^[6]. 19 września Rada Najwyższa Ukrainy postanowiła zmienić nazwę miasta na Szeptyćkyj, postanowienie weszło w życie 26 września 2024 roku.^[7]

Historia

Pałac, cerkiew

W 1692 Feliks Kazimierz Potocki – hetman wielki koronny i wojewoda krakowski – założył na części ziem dzisiejszego Czerwonogrodu miasteczko, które nazwał dla uczczenia swojej żony Krystyny z Lubomirskich – Krystynopolem i uczynił z niego swoją główną siedzibę (poprzednią rezydencja hetmana znajdowała się w miasteczku Tartaków). W tym samym roku Potocki ufundował też drewniany kościół katolicki św. Ducha, który wkrótce spłonął, oraz pierwszy klasztor. Z końcem XVII w. powstał także pierwszy pałac.

Syn Feliksa, Józef Felicjan Potocki, w 1703 wzniósł nowy murowany kościół, który po II wojnie światowej i wysiedleniu z tutejszych terenów Polaków popadł w ruinę, a w 1988 został przekazany prawosławnym i przez nich wyremontowany, obecnie jest użytkowany jako cerkiew. Kolejny właściciel Krystynopola – syn Józefa, Franciszek Salezy Potocki – wzniósł w latach 1756–1762 na miejscu starego, nowy murowany pałac zwany zamkiem^[8]. Za jego czasów w mieście znajdował się już klasztor bernardynów, swoją architekturą współgrający z miejscowym pałacem. Franciszek Salezy był także fundatorem cerkwi św. Jura i klasztoru Bazylianów.

W 1781 jego syn, Szczęsny Potocki, sprzedał Krystynopol i przynależne doń dobra, gdyż w 1772 roku znalazły się one w wyniku rozbioru Polski we władaniu austriackim, a sam przeniósł się z rodziną do Tulczyna na Podolu. Od tego czasu Krystynopol przechodził z rąk do rąk. Nabywcą po Potockich został Adam Poniński, marszałek sejmu z lat 1773–1775, a później Krystynopol stanowił własność m.in. Starzeńskich i Fuchsów. W XIX wieku miasto i okolice należały do rodziny Wiśniewskich, mających duże wpływy na dworze cesarskim. 29 grudnia 1876 Tadeusz Stanisław Wiśniewski herbu Prus I otrzymał tytuł hrabiowski, był też szambelanem C.K. W 1890 miasto liczyło 3565 mieszkańców, w tym 2722 Żydów. Miasto w rękach rodziny Wiśniewskich pozostawało do roku 1936^[9].

Podczas I wojny światowej miasteczko zostało bardzo zniszczone, uszkodzono i zdewastowano także zamek Potockich, w którym żołnierze wyrwali drzwi, okna, kaflowe piece i schody.

W okresie międzywojennym Krystynopol znajdował się w granicach II Rzeczypospolitej, w powiecie sokalskim w województwie lwowskim. W 1921 r. liczył 2809 mieszkańców, w tym Polaków 1876 osób, Żydów 754 i Rusinów 209^[10]. We wrześniu 1939 zajęty przez Sowietów, ale na mocy tajnego protokołu do Paktu Ribbentrop-Mołotow przekazany Niemcom. W listopadzie tegoż roku z rąk nacjonalistów ukraińskich zginął Jan Podhorecki, komendant powiatowy Policji Państwowej, a w 1943 r. Antoni Burczycki, naczelnik poczty. Do końca 1945 r. banderowcy zabili łącznie 54 Polaków^[10]. Podczas okupacji niemal cała żydowska społeczność została zamordowana w obozie zagłady w Bełżcu. 19 lipca 1944 Krystynopol został zdobyty przez Armię Czerwoną i wkrótce potem przekazany pod władzę Polski^[11], a w pierwszych latach powojennych był miejscowością przygraniczną w województwie lubelskim. W latach 1934–1951 siedziba gminy Krystynopol.

15 lutego 1951 został przekazany ZSRR, na mocy umowy międzypaństwowej. W zamian za część województwa lubelskiego z kilkoma miastami bogatymi w substancję zabytkową, Polska otrzymała 3 czerwca 1951 rejon ustrzycki. Prawdziwym powodem wymiany były znajdujące się w okolicy bogate złoża węgla kamiennego, dzięki eksploatacji których Krystynopol w latach późniejszych rozrósł się kilkakrotnie.

Osobny artykuł: Umowa o zmianie granic z 15 lutego 1951.

Pałac w Czerwonogrodzie w okresie ZSRR pełnił funkcję muzeum ateizmu i obecnie znajduje się w remoncie. Ponownie otwarty w 1990 kościół Ducha Świętego z 1692 został przekazany prawosławnym na cerkiew^[8].

Z kolei wierni obrządku rzymskokatolickiego, pozbawieni swojej świątyni, najpierw korzystali z kaplicy w pobliskiej wsi, a następnie w 2003 r. nabyli działkę w mieście, rozpoczynając budowę nowego kościoła i zabudowań parafialnych^[12].

W 1977 miasto liczyło 53 tys. mieszkańców^[13].

W 1985 liczyło 67 tys. mieszkańców^[14].

W 1989 liczyło 72 047 mieszkańców^[15]^[16].

Według ukraińskiego spisu powszechnego^[17] z 2001 wynika, że w mieście żyło 70 300 ludzi, w tym 4500 Rosjan (6,4%) i 100 (0,15%) Polaków.

W 2010 Rada Miejska Czerwonogrodu nadała honorowe obywatelstwo miasta Stepanowi Banderze, postanowienie weszło w życie 1 stycznia 2011 (z okazji rocznicy urodzin Bandery)^[18].

W 2013 liczyło 68 000 mieszkańców^[19].

W Czerwonogrodzie działa m.in. oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej^[20].

W Krystynopolu urodzili się:

Franciszek Salezy Potocki (1700) – magnat, właściciel miasta
Janina Hurynowicz (1894) – polska neurofizjolog, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a przed II wojną światową Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, neurolog i psychiatra,
Stanisław Malec (1895) – polski fizyk, nauczyciel, popularyzator techniki, dyrektor Państwowego Instytutu Robót Ręcznych w Warszawie.
Andrij Parubij (1971) – komendant Euromajdanu i koordynator Samoobrony Majdanu, deputowany do Rady Najwyższej Ukrainy, w latach 2016–2019 jej przewodniczący.

Z Krystynopolem jest związana akcja powieści Antoniego Malczewskiego Maria.

Zabytki

pałac Potockich nazywany zamkiem, wzniesiony w XVIII w. przez Franciszka Salezego Potockiego, obecnie oddział lwowskiego muzeum historii religii
cerkiew i klasztor oo. bazylianów z XVIII w., obecnie cerkiew św. Jura
cerkiew św. Włodzimierza z 1703 r., dawniej kościół oo. bernardynów pw. Ducha Świętego, ufundowany przez Józefa Felicjana Potockiego.

Zobacz też

Umowa o zamianie granic (1951)

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.49.
↑ Egzonim wariantowy wprowadzony na 68 posiedzeniu KSNG.
↑ Указ Президії ВР УРСР від 10.11.1951 «Про утворення Забузького району в складі Львівської області»
↑ Marek Sandomierski Grody Czerwieńskie, Zielonym na Prawo, 3/18.
↑ Spotkanie wspomnień, Gazeta Bieszczadzka, 19 czerwca 2016.
↑ ЧОМУ ЧЕРВОНОГРАД ПЕРЕЙМЕНОВУЮТЬ НА ШЕПТИЦЬКИЙ
↑ Про перейменування окремих населених пунктів та районів [online], Офіційний вебпортал парламенту України [dostęp 2024-09-25] (ukr.).
↑ ^a ^b Jarosław Komorowski. Tragedia Gertrudy Komorowskiej. „Spotkania z Zabytkami”. Nr 12/2007 (grudzień 2007). s. 16–18.
↑ JakubJ. Selder JakubJ., Od Gomolińskich do Rembielińskich, Ridero IT Publishing, 2021, s. 83, ISBN 978-83-8273-209-2 .
↑ ^a ^b SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1006-1008, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .
↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)]..
↑ CZERWONOGRAD (Krystynopol). Kościół p.w. Zesłania Ducha Świętego (2003 - 2014). Lwowski obw., Czerwonogradski r-n (miasta) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-02-19] .
↑ Червоноград w: Большая Советская Энциклопедия под ред. А.М. Прохорова. 3-е изд. том 29. М., «Советская энциклопедия», 1978, стр. 65.
↑ Червоноград w: Советский энциклопедический словарь. редколл., гл. ред. А.М. Прохоров. 4-е изд. М., «Советская энциклопедия», 1986. стр. 1490.
↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
↑ Червоноград w: Большой энциклопедический словарь (в 2-х тт.). / редколл., гл. ред. А.М. Прохоров. том 2. М., „Советская энциклопедия”, 1991. стр. 630.
↑ Dane co do kwestii liczebności Polaków na Ukrainie podane w ukraińskim spisie powszechnym z 2001, zdaniem osób zajmujących się statystykami i procesami demograficznymi, oraz według polskich konsulatów i stowarzyszeń na Ukrainie – są bardzo mocno zaniżone.
↑ Bandera został honorowym obywatelem kolejnego miasta.
↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.

Linki zewnętrzne

Krystynopol. Historia miasta.
IA «Krystynopil.info»
Krystynpol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 761 .
Krótka historia kościoła rzymskokatolickiego w Czerwonogradzie (Krystynopolu)
Rzymskokatolicka parafia pw. Świętego Ducha w Czerwonogradzie (Krystynopolu)
Historia Żydów w Czerwonogrodzie na portalu Wirtualny Sztetl
Architektura sakralna Czerwonogrodu w książce Miasta wielu religii wydanej przez Muzeum Historii Polski.
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[1] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.49.

[2] Egzonim wariantowy wprowadzony na 68 posiedzeniu KSNG.

[3] Указ Президії ВР УРСР від 10.11.1951 «Про утворення Забузького району в складі Львівської області»

[4] Marek Sandomierski Grody Czerwieńskie, Zielonym na Prawo, 3/18.

[5] Spotkanie wspomnień, Gazeta Bieszczadzka, 19 czerwca 2016.

[6] ЧОМУ ЧЕРВОНОГРАД ПЕРЕЙМЕНОВУЮТЬ НА ШЕПТИЦЬКИЙ

[7] Про перейменування окремих населених пунктів та районів [online], Офіційний вебпортал парламенту України [dostęp 2024-09-25] (ukr.).

[komor-8] Jarosław Komorowski. Tragedia Gertrudy Komorowskiej. „Spotkania z Zabytkami”. Nr 12/2007 (grudzień 2007). s. 16–18.

[9] JakubJ. Selder JakubJ., Od Gomolińskich do Rembielińskich, Ridero IT Publishing, 2021, s. 83, ISBN 978-83-8273-209-2 .

[siekierka-10] SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1006-1008, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .

[11] ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)]..

[12] CZERWONOGRAD (Krystynopol). Kościół p.w. Zesłania Ducha Świętego (2003 - 2014). Lwowski obw., Czerwonogradski r-n (miasta) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-02-19] .

[13] Червоноград w: Большая Советская Энциклопедия под ред. А.М. Прохорова. 3-е изд. том 29. М., «Советская энциклопедия», 1978, стр. 65.

[14] Червоноград w: Советский энциклопедический словарь. редколл., гл. ред. А.М. Прохоров. 4-е изд. М., «Советская энциклопедия», 1986. стр. 1490.

[15] Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.

[16] Червоноград w: Большой энциклопедический словарь (в 2-х тт.). / редколл., гл. ред. А.М. Прохоров. том 2. М., „Советская энциклопедия”, 1991. стр. 630.

[17] Dane co do kwestii liczebności Polaków na Ukrainie podane w ukraińskim spisie powszechnym z 2001, zdaniem osób zajmujących się statystykami i procesami demograficznymi, oraz według polskich konsulatów i stowarzyszeń na Ukrainie – są bardzo mocno zaniżone.

[18] Bandera został honorowym obywatelem kolejnego miasta.

[19] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).

[20] Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Przynależność wojewódzka	woj. lwowskie
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Bełz (do 1940) Sokal
Miasteczka (1920–34)	Krystynopol Tartaków Miasto Waręż Miasto
Gminy miejskie (1920–39)	Bełz (→; do 1940) Sokal (→; do 1941)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39)	Bełz (→*) Chorobrów (→) Korczyn (→; 1941: →) Krystynopol (→) Parchacz (→; 1941: →) Skomorochy (→; do 1941) Tartaków (→; 1941: →) Waręż (→)
Legenda	* częściowo pozostała w Polsce ** częściowo włączona do ZSRR

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948, od 2025)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)