Przejdź do zawartości

Dyniowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dyniowate
Ilustracja
Morfologia dyniowatych na przykładzie ziemniaczki sercowatej
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

dyniowce

Rodzina

dyniowate

Nazwa systematyczna
Cucurbitaceae Juss.
Gen. Pl.: 393. 4 Aug 1789, nom. cons.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Owoce dyni
Hodgsonia heteroclita
Marah oreganus
Tryskawiec sprężysty

Dyniowate (Cucurbitaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu dyniowców. Obejmuje ok. 990[3]–1000[2] gatunków, grupowanych w 97[3]–98 rodzajów[2]. Rośliny te występują w obszarach tropikalnych i subtropikalnych, bardzo nieliczne w strefie umiarkowanej. Obecne są w podobnej liczbie gatunków na Nowym Świecie, jak i na Starym[4]. Stosunkowo największy udział rośliny te mają we florze suchych obszarów Afryki[2]. W Polsce dziko rosną tylko jako gatunki introdukowane rośliny z rodzajów: przestęp (Bryonia), kolczurka (Echinocystis), harbuźnik (Sicyos) i ziemniaczka (Thladiantha)[5][6]. Do rodziny tej należy się wiele roślin użytkowych, spożywanych jako warzywa, owoce (głównie rodzaje dynia, ogórek, arbuz), używanych jako rośliny lecznicze i oleiste[3]. Twarde, zewnętrzne części owoców tykwy (tzw. kalabasy) wykorzystywane są jako naczynia i instrumenty, z owoców trukwy wyrabia się tzw. „gąbki roślinne”[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny zielne, zwykle jednoroczne lub wieloletnie pnącza, rzadko drewniejące półkrzewy, w przypadku jednego monotypowego rodzaju – niewielkie drzewa (Dendrosicyos). Rośliny często z bulwami korzeniowymi i kłączami, czasem bezlistne i z asymilującą, gruboszowato zgrubiałą łodygą[3]. Pnącza wspinają się za pomocą pojedynczych lub rozgałęziających się (raz lub dwukrotnie) wąsów czepnych[3] pochodzenia pędowego[4]. Owijają się one wokół podpór, przyczepiają się do nich lub wciskają w szczeliny, przy czym ich górna i dolna część zwijają się w przeciwnych kierunkach[4].
Liście
Rozwijają się na pędzie skrętolegle, są ogonkowe i pozbawione przylistków[3]. Blaszka liściowa różnokształtna, często pojedyncza, okrągława w zarysie i klapowana, czasem podzielona dłoniasto[4]. Na brzegu blaszki często występują drobne gruczołowate ząbki[3].
Kwiaty
Promieniste (rzadko grzbieciste[3]) i pięciokrotne. Najczęściej rozdzielnopłciowe na skutek redukcji pręcików lub słupkowia, odpowiednio w kwiatach żeńskich i męskich, rzadko kwiaty obupłciowe. Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub zebrane w różne kwiatostany: pęczki, grona, wiechy, główki[4], baldachy i kłosy[3]. Szypułka przedłużona w talerzykowato rozszerzone lub lejkowate, dzbankowate albo rurkowato wydłużone dno kwiatowe. Kielich i korona są zrośnięte przynajmniej u podstawy, rzadko płatki korony są wolne[4]. Rzadko też elementy okwiatu występują w innej liczbie niż pięć (od trzech do 10)[3]. Spośród pięciu pręcików cztery zrastają się parami, jeden zostaje wolny, czasem też stulają się w centralną kolumienkę[4]. Dolny lub wpół dolny słupek[3] powstaje z trzech (rzadko czterech lub pięciu) owocolistków i zwykle ma wyraźnie zaznaczone ich brzegi. W zalążni jednokomorowej o łożysku ściennym[7] znajdują się zwykle liczne zalążki. Szyjka słupka zwieńczona jest zwykle rozwidlonymi, trzema znamionami[4]. W kwiatach znajdują się często gruczoły wydzielające nektar (miodniki), czasem także olejki[3].
Owoce
Mięsiste, jedno- lub wielonasienne jagody (u dyń przekraczających nawet 50 kg wagi[4]) lub torebki, rzadko skrzydlaki i niełupki[3]. Nasiona są zwykle spłaszczone[3], bezbielmowe, z dużymi liścieniami zawierającymi duże ilości oleju[4].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin rzędu dyniowców należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2]:


dyniowce

Anisophylleaceae





Corynocarpaceae – pałężynowate



Coriariaceae – garbownikowate





Cucurbitaceae – dyniowate




Tetramelaceae




Datiscaceae – konopnicowate



Begoniaceae – begoniowate







Podział rodziny[2][8]

Podrodzina Nhandiroboideae (syn.: Zanonioideae)

Plemię Gomphogyneae Bentham & J. D. Hooker

Plemię Triceratieae A. Richard

Plemię Actinostemmateae H. Schaefer & S. S. Renner

Plemię Zanonieae Bentham & J. D. Hooker

Podrodzina Cucurbitoideae Eaton

Plemię Indofevilleeae H. Schaefer & S. S. Renner

Plemię Benincaseae

Plemię Bryonieae

Plemię Coniandreae

Plemię Cucurbiteae

Plemię Joliffieae

Plemię Momordiceae

Plemię Schizopeponeae

Plemię Sicyoeae

Plemię Siraitieae

Plemię Thladiantheae

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-22] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 261-262. ISBN 978-1-84246-634-6.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 83-93. ISBN 83-7079-779-2.
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. ↑ Barbara Tokarska-Guzik, Zygmunt Dajdok, Maria Zając, Adam Zając, Alina Urbisz, Władysław Danielewicz, Czesław Hołdyński: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 160. ISBN 978-83-62940-34-9.
  7. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 185-186. ISBN 83-214-1305-6.
  8. ↑ List of Genera in CUCURBITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-06-22] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dyniowate&oldid=70348734”