Franciszek Patek

Franciszek Ksawery Patek
	podpułkownik
Data i miejsce urodzenia	1792 ; Polichno
Data śmierci	1844
	Przebieg służby
Lata służby	1808–1831
Siły zbrojne	Armia Księstwa Warszawskiego,; Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego
Jednostki	2 Pułk Ułanów,; 9 Pułk Ułanów,; 3 Pułk Strzelców Konnych,; 1 Pułk Strzelców Konnych
Stanowiska	Dowódca 1 Pułku Strzelców Konnych
Główne wojny i bitwy	wojny napoleońskie,; powstanie listopadowe
	Odznaczenia

Franciszek Ksawery Patek, herbu Prawdzic (ur. 1792 w Polichnie^[1]^[2], zm. 4 października 1844^[2]) – podpułkownik Wojska Polskiego, uczestnik kampanii napoleońskich, w czasie powstania listopadowego dowódca 1 Pułku Strzelców Konnych, dwukrotnie odznaczony orderem Virtuti Militari.

Życiorys

Urodził się w rodzinie drobnoszlacheckiej. Był synem Joachima Patka, chorążego wojsk litewskich i Justyny z domu Lasockiej^[1], prawdopodobnie bratem przyrodnim Antoniego^[2], twórcy słynnej zegarmistrzowskiej firmy Patek Philippe.

W 1808 rozpoczął służbę wojskową w 2 Pułku Ułanów Księstwa Warszawskiego i razem z nim walczył w wojnie 1809 roku przeciwko Austrii. W 1810 podjął pracę urzędnika wojskowego przy Dyrekcji Generalnej Popisów Wojska^[3]^[a]. Trzy lata później, na początku 1813 trafił do 9 Pułku Ułanów^[1], z którym w tym samym roku bronił Gdańska, a po jego upadku dostał się do niewoli rosyjskiej^[3].

Po powrocie z niewoli, w stopniu kapitana podjął służbę w 3 Pułku Strzelców Konnych w armii nowo powstałego Królestwa Polskiego^[3]. W 1819 został przeniesiony do 1 Pułku Strzelców Konnych. W tejże jednostce zastał go wybuch powstania listopadowego (29/30 listopada 1830). Razem z 1 psk wziął udział m.in. w bitwach pod Stoczkiem i pod Grochowem^[4]. W lutym 1831 awansował na stopień majora^[3], a na początku czerwca tegoż roku został dowódcą swego pułku, po śmierci poprzedniego dowódcy, płk Karola Chmielewskiego (10 maja 1831)^[4]. Skutkiem objęcia dowództwa pułku był kolejny rychły awans, na podpułkownika (lipiec 1831)^[3]. Dowodząc jednostką brał udział w bitwach pod Zbuczynem, Paprotnią oraz w walkach w obronie Warszawy^[4].

Po klęsce powstania, w październiku 1831, wraz z ostatnim wodzem naczelnym generałem Maciejem Rybińskim, przekroczył granicę z Królestwem Prus, gdzie został internowany w twierdzy w Tczewie. Do Królestwa Kongresowego wrócił w marcu 1832^[3].

Franciszek Patek zamieszkiwał w osadzie Ryś (obecnie powiat wieruszowski)^[5].

Życie prywatne

W 1823 poślubił Paulinę Czartkowską (1801-1875)^[5], córkę Wincentego (zm. 1869), właściciela Krąkowa, naddzierżawcy Brodni, komisarza obwodowego w Warcie oraz Koninie^[b], i Józefy z Niemojowskich (zm. 1848)^[2]. Razem z żoną i córką Walentyną (zm. 1911) mieszkał w Kaliszu, przy ulicy Babinej^[2]. Franciszek Patek zmarł 4 października 1844. Został pochowany w Kaliszu, na tamtejszym Cmentarzu Miejskim. Jego nagrobek zachował się do dnia dzisiejszego^[2].

Awanse

1808 – sierżant,
1810 – porucznik-adiutant,
1815 – kapitan,
luty 1831 – major,
wrzesień 1831 – podpułkownik.

Odznaczenia

5 marca 1831 – Krzyż Złoty Virtuti Militari^[3]^[c],
15 września 1831 – Krzyż Kawalerski Virtuti Militari.

Uwagi

↑ Dyrekcja początkowo działała w ramach Ministerstwa Wojny, a od grudnia 1811 znalazła się poza jego strukturami.
↑ Wincenty Czartkowski, znany z nienawistnego postępowania wobec chłopów, stał się pierwowzorem bohatera powieści Kordian i cham Leona Kruczkowskiego.
↑ Według Uruskiego Krzyż Złoty VM Franciszek Patek miałby dostać po kampanii 1813. Tej informacji nie potwierdza Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1817. Uruski nie wspomina o późniejszej służbie F. Patka w okresie Królestwa Polskiego, ani w powstaniu listopadowym.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. XIII. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1916, s. 240.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012, s. 253-254. ISBN 978-83-62689-09-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Robert Bielecki: Słownik biograficzny oficerów Powstania Listopadowego. T. 3. Trio, 1998, s. 269. ISBN 83-86842-11-3.
↑ ^a ^b ^c Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925, s. 82, seria: Biblioteka Muzeum Wojska.
↑ ^a ^b Elżbieta Halina Nejman: Szlachta Sieradzka XIX wieku – Herbarz, P. 2017. [dostęp 2023-05-31].

[4] Dyrekcja początkowo działała w ramach Ministerstwa Wojny, a od grudnia 1811 znalazła się poza jego strukturami.

[7] Wincenty Czartkowski, znany z nienawistnego postępowania wobec chłopów, stał się pierwowzorem bohatera powieści Kordian i cham Leona Kruczkowskiego.

[8] Według Uruskiego Krzyż Złoty VM Franciszek Patek miałby dostać po kampanii 1813. Tej informacji nie potwierdza Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1817. Uruski nie wspomina o późniejszej służbie F. Patka w okresie Królestwa Polskiego, ani w powstaniu listopadowym.

[urus-1] Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. XIII. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1916, s. 240.

[malysz-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012, s. 253-254. ISBN 978-83-62689-09-5.

[biel-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Robert Bielecki: Słownik biograficzny oficerów Powstania Listopadowego. T. 3. Trio, 1998, s. 269. ISBN 83-86842-11-3.

[gemb-5] Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925, s. 82, seria: Biblioteka Muzeum Wojska.

[Nejman-6] Elżbieta Halina Nejman: Szlachta Sieradzka XIX wieku – Herbarz, P. 2017. [dostęp 2023-05-31].

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[b]

[c]