Kultura pawlowska

Kultura pawlowska – jedna z kultur horyzontu graweckiego. Ukształtowała się w okresie górnego paleolitu na Morawach. Do najważniejszych stanowisk z tego okresu zaliczane są zespoły stanowisk z Dolnych Vestonic i Pavlova oraz późniejsze stanowisko Ostrawa-Petrikovice.

Kultura ta rozwijała się od ok. 30 tys. lat temu do ok. 23 tys. lat temu.

Charakterystyka

Wyróżnić można „superstanowiska”:

Dolní Věstonice – zespół okrągłych budynków mieszkalnych związanych z pawlowskim horyzontem kulturowym. W Dolní Věstonice odkryto pozostałości dwóch okrągłych budynków (drugi zwany Vestonice II oddalony od właściwego o około 200 metrów zwany „chatą szamana”). Na tym stanowisku odkryto też bogaty górnopaleolityczny inwentarz narzędziowy oraz figurkę bogini matki zwaną Wenus z Dolních Věstonic. W Vestonicach odkryto też jeden z najstarszych górnopaleolitycznych pochówków.
Pavlov – klasyczny kompleks utożsamiany z kulturą pawlowską zawierający jedenaście chat rozmieszczonych na okrągłym planie. Stanowisko w Pavlovie oddalone jest około 400 metrów w linii powietrznej od Dolnich Vestonic.

Stanowiska tego rodzaju zakładane były w dolinach rzek. Lokalizacja tych stanowisk właśnie w tych miejscach związana była z kontrolą szlaków wędrówek zwierzyny. Ogniska w tych stanowiskach poza konstrukcjami mieszkalnymi lub w ich wewnątrz. Centrum życia kumulowało się wokół ognisk np. stanowisko Pavlov. Konstrukcje mieszkalne zagłębione były w ziemi i pokryte konstrukcją żerdziową. W pobliżu ognisk poświadczona jest obecność jam które służyły do podgrzewania wody – otóż jamki te wykładane były skórami, a następnie wypełniane wodą, po czym wrzucano rozgrzane kamienie z pobliskiego ogniska. W schyłkowej fazie rozwoju kultury pawlowskiej głównym budulcem, którym posługiwano się do budowy konstrukcji mieszkalnych były kości mamutów, które wyparły wcześniej używane kamienie i drewno.

Kości mamutów jak i słoni stanowiły również główny surowiec, z którego wytwarzano narzędzia kościane jak i elementy sztuki. W kulturze pawlowskiej głównym technologią używaną do produkcji narzędzi była technika wiórowa. Przewodnie formy narzędziowe to głównie ostrza tylcowe z prostym łukiem oraz zbrojniki, które stanowiły groty strzał, co świadczy o użytkowaniu łuku przez ludność tej kultury. Poświadczona jest także obecność ostrzy liściowatych i rylców, które służyły do tworzenia rytów na surowcach kościanych kultury pawlowskiej. Ze stanowisk pawlowskich znane są także drapacze wióry retuszowane. Inwentarze kościane reprezentowane były małe o owalnym przekroju i szydła kościane, oraz berła z przewierconym otworem. Narzędzia łopatkowate wykonywane z ciosów mamuta.

Głównymi technikami stosowanymi do obróbki kości były techniki rozczepiania, gładzenia oraz łupania. Polowano na lisa, zająca polarnego, wilka, konia i renifera. W zależności od wielkości upolowanych okazów np. koni dokonywano na miejscu upolowania wstępnej obróbki tzn. dzielenia tuszy, jeśli zaś były to okazy mniejsze w całości były przynoszone do stanowisk podstawowych np. lis. O znacznym znaczeniu pokarmu roślinnego w diecie twórców kultury pawlowskiej świadczyć mogą znaleziska z jaskini Bzerowa w Małych Karpatach, gdzie poświadczone są ślady pyłków owoców dębu, jodły, sosny, orzecha.

W kulturze pawlowskiej poświadczona jest obecność plastyki figuralnej w postaci form antropomorficznych (tzw. Wenus graweckie), jak i zoomorficznych – mamutów, lisów itp. Figurki te wykonywane były z kości jak i gliny. Na Morawach poświadczona jest obecność specjalnych pieców, służących do wypalania glinianych figurek.

Zobacz też

Bibliografia

Janusz K. Kozłowski, Wielka Historia Świata, t. I Świat przed „rewolucją” neolityczną, Fogra, Kraków 2004.
Janusz K. Kozłowski, Archeologia Prahistoryczna, t. I Starsza Epoka Kamienia, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1972.
Piotr Kaczanowski, Janusz K. Kozłowski, Wielka Historia Polski, t.1 Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Fogra, Kraków 1998.
Janusz K. Kozłowski (opracowanie naukowe), Encyklopedia historyczna świata, t. I Prehistoria, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
Bolesław Ginter, Janusz K. Kozłowski, Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu (wyd. III), PWN, Warszawa 1990.
J. Desmond Clark, Prahistoria Afryki, PWN, Warszawa 1978.