Narząd oddechowy

Narząd oddechowy – wyspecjalizowany narząd wymiany gazowej uczestniczący w procesie oddychania większości zwierząt.

Oddychanie zewnętrzne na drodze dyfuzji przez powłokę ciała jest mało wydajną metodą pobierania tlenu z otoczenia, ograniczoną przez rozmiary ciała (przekrój kulisty o promieniu do 1 mm) oraz podatność na wysychanie. W rozwoju ewolucyjnym zwierzęta wykształciły różne sposoby zwiększania powierzchni oddechowych (przy jednoczesnym zmniejszeniu niebezpieczeństwa utraty wody w przypadku zwierząt oddychających powietrzem atmosferycznym):

przewody powietrzne prowadzące bezpośrednio do tkanek - przetchlinki i tchawka
ewaginacje (uwypuklenia) powierzchni ciała - skrzela
inwaginacje (wpuklenia) powierzchni ciała - płuca

oraz różne formy pośrednie.

Funkcje narządu oddechowego (podstawową lub pomocniczą) pełnią:

powłoka ciała (u niektórych kręgowców - skóra i małych bezkręgowców)
przetchlinki i tchawka (u owadów i pajęczaków)
skrzelotchawki (u larw owadów wodnych)
płucotchawki (worki płucne) (u pajęczaków)
skrzela (zwierzęta związane ze środowiskiem wodnym)
płuca (zwierzęta lądowe i lądowo-wodne)
błona jamy gębowej (żaby, bezpłucne salamandry)
unaczyniona jama płaszczowa (ślimaki płucodyszne)
narząd błędnikowy, tzw. labirynt (ryby zaliczane do błędnikowców)
narząd nadskrzelowy (ryby długowąsowate)
unaczynione odcinki jelita (niektóre ryby)
przekształcony pęcherz pławny (ryby dwudyszne)

U zwierząt wyżej rozwiniętych narządy oddechowe występują parzyście.

Zobacz też

Bibliografia

Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
Richard D. Jurd: Biologia zwierząt. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.