Niezniszczalne

Ka Dżesera w jego serdabie

Niezniszczalne (egip. ikhemu-sek – dosłownie „te które nie znają zniszczenia”) – nazwa nadana przez starożytnych Egipcjan dwóm jasnym gwiazdom, które w tamtych czasach (około 2500 lat p.n.e.) były widoczne jako krążące wokół północnego bieguna niebieskiego. Nazwa wywodzi się wprost z wierzeń Egipcjan, którzy północ uważali za bramę do nieba dla faraonów, a gwiazdy były, według nich, ściśle związane z wiecznością i życiem pozagrobowym. Te okołobiegunowe gwiazdy znamy dziś jako Kochab (Beta Ursae Minoris), w okołobiegunowym gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy zwanym też Małym Wozem, i Mizar (Zeta Ursae Majoris), w Wielkiej Niedźwiedzicy, pośrodku „dyszla” Wielkiego Wozu.

Wierzenia

Projekcja ścieżki precesji bieguna północnego na stałym niebo epoki J2000.0 dla przedziału czasowego od 48000 p.n.e. do 52000 n.e. i odpowiadająca jej zmiana gwiazd polarnych. Alpha Draconis jest pomiędzy latami -2000 oraz -4000

Według wierzeń Egipcjan, Ra (bóg słońca) zrodził się z Nut (bogini nieba). Nut była wyobrażana jako naga kobieta rozciągnięta na niebie i kojarzona z Drogą Mleczną – nogi zaczynają się tam, gdzie znajduje się Deneb w konstelacji Łabędzia, a głowa – w gwiazdozbiorze Bliźniąt. Podczas wiosennego ekwinokcjum głowa Nut znikała poniżej linii horyzontu około 75 minut po słońcu, jakby „połykając” Ra, który odradzał się symbolicznie po 272 dniach, rankiem w dniu przesilenia zimowego, na tej samej deklinacji co Deneb.

Niebo było nieruchomą sferą, po której obracały się gwiazdy, miejscem życia po śmierci faraonów i ich przybliżonych. Według doktryny solarnej Starego Państwa zmarły faraon wstępował do nieba, gdzie stawał się bogiem i obejmował władzę nad krainą podzieloną na dwie części, podobnie jak Egipt. Po śmierci jednoczył się z Ozyrysem. Teksty Piramid przekazują, że przemieniał się w gwiazdę w konstelacji Oriona i za dnia towarzyszył Ra w jego słonecznej łodzi.

Bogowie, faraonowie i wtajemniczeni kapłani posiadali ba – siłę życiową, przy czym bogowie mieli często po kilka ba – w tym nieruchome gwiazdy i gwiazdozbiory. Gdy faraonowie byli chowani w piramidach, przygotowywano ich do życia pozagrobowego i nieśmiertelności, a w konsekwencji budowle te z rozmysłem wznoszono tak, by były ustawione zgodnie z wymogami astronomii. Wierząc, że ich królowie po śmierci staną się gwiazdami północnego nieba, Egipcjanie ustawiali piramidy i świątynie wejściami ku północy, w kierunku Niezniszczalnych, dając odchodzącym władcom otwarty dostęp do północnego nieba.

Piramidy były raczej miejscami spoczynku niż grobowcami, ich lokatorów zaopatrywano we wszystko – zarówno w sensie fizycznym, jak i mistycznym – niezbędne do wędrówki ka ku życiu po śmierci i stania się akhem. Wejścia do piramid, jak ujął to David Warburton: „są w tym sensie nie wejściami, a wyjściami”.

Nazwa

Egiptolog Toby Wilkinson powiedział w roku 2001, że nazwa „niezniszczalne” jest pewnego rodzaju metaforą. „Gwiazdy okołobiegunowe to przenośnia do życia pozagrobowego, bowiem gdy na nie patrzymy widzimy, że nigdy nie zamierają, tocząc się wokół „nieruchomej” gwiazdy polarnej. To są gwiazdy żywe, albo – jak chcieli Egipcjanie – niezniszczalne, wymarzone przewodniki dla duszy zmarłego władcy”.

Teorie na temat konstrukcji piramid

Schemat przekroju Wielkiej Piramidy:
1 – Wejście główne
2 – Tunel rabusiów
3 – Granitowe bloki
4 – Chodnik biegnący w dół
5 – Dolna komora
6 – Chodnik biegnący pod górę
7 – Komora królowej i tunele wentylacyjne
8 – Poziomy chodnik
9 – Wielka Galeria
10 – Komora króla i tunele wentylacyjne
11 – Przedsionek
12 – Tunel Greavesa

W trzecim tysiącleciu p.n.e. gwiazdą polarną była Thuban (Alpha Draconis). John Herschel, a za nim Charles Piazzi Smyth uważali, że to na tę gwiazdę orientowano się przy budowie piramidy Cheopsa, z czego wynikałoby, że najwcześniej początek jej budowy przypadał na rok 3440 p.n.e. lub najpóźniej na rok 2160 p.n.e. Reginald Engelbach i Somers Clarke uważali, że nie było potrzeby wykorzystywać położenie Thubana, bo równie dobrze można było określić północ na podstawie położenia innej gwiazdy widocznej na niebie przez kilka godzin, przeprowadzając dwusieczną kąta utworzonego przy pomocy punktów jej wschodu i zachodu.

Wejścia do wszystkich piramid królów IV dynastii w Gizie (Wielka Piramida, Piramida Chefrena i Piramida Mykerinosa) znajdują się na północnych ścianach, a korytarze są pochyłe, biegnąc od wejścia ku dołowi pod takim kątem, by widać było z nich obie gwiazdy okołobiegunowe i polarną. Piramidy zostały usytuowane tak, by żadna nie blokowała pozostałym widoku tych gwiazd. Od komory grobowej piramid w Gizie odbiegają szyby północny i południowy. W piramidzie Cheopsa tunel prowadzi na zewnątrz pod kątem 30° i znajduje się niemal w jednej linii z gwiazdą Thuban (różnica wynosi około 3″). Na południowym tunelem, biegnącym pod kątem 45° co 24 godziny przechodzą trzy gwiazdy z konstelacji Oriona. Tak więc każdy tunel wskazywał Cheopsowi kierunek do gwiazdy, do której mógł dołączyć po śmierci. Przypuszcza się, że północny tunel wiodący z komory królewskiej mógł być kierowany na Beta Ursae Minoris, a nie na Thuban, by umożliwić królowi podróż do gwiazd jako Horusowi.

Egiptolog Kate Spence (University of Cambridge) obliczyła rok wzniesienia piramidy Cheopsa na podstawie jej lokalizacji w przestrzeni kosmicznej. Dwie strony podstawy piramidy są położone na osi północ–południe, czyli równolegle do osi Ziemi. Według obliczeń współczesnej astronomii odchylenie od tej osi wynosi obecnie 1/20 stopnia. Spence uważa, że budowniczowie piramid byli w stanie dokładnie określić kierunek północny. Wiedzieli, że firmament, po pokonaniu kręgu w ciągu 24 godzin wraca do swojego poprzedniego położenia i że jest jeden punkt na niebie, który pozostaje nieruchomy. Cztery i pół tysiąca lat temu mapa gwiezdna wyglądała nieco inaczej niż teraz. W pobliżu stałego punktu na niebie, przez który przechodzi oś Ziemi, nie można było wówczas zobaczyć gołym okiem żadnej gwiazdy. Można więc przypuszczać, że Egipcjanie, skupiając się na rotacji firmamentu, znaleźli ten nieruchomy punkt w środku prostej, łączącej dwie gwiazdy – Kochab i Mizar. Z konstrukcją tunelu Wielkiej Piramidy czekano na – jak to określiła Spence – „równoczesny tranzyt” okołobiegunowych Niezniszczalnych i wówczas, obserwując precesję gwiazd, można było wybrać najwłaściwszy moment rozpoczęcia prac, mianowicie rok 2480 p.n.e. (+/− 5 lat). Wcześniejsza chronologia egipska w odniesieniu do Starego Państwa przyjmowała stuletni margines błędu.

Zwolennicy historii alternatywnej, Graham Hancock i Robert Bauval, twierdzą, że linia tuneli nie łączy się dokładnie z gwiazdą polarną. Budowa Wielkiej Piramidy i Sfinksa według ich obliczeń przypada na około 10 500 roku p.n.e. Ich twierdzenia są odrzucane przez egiptologów głównego nurtu.

Statua ka Dżesera w Sakkarze znajdowała się w serdabie (typ komory) w podstawie północnej ściany jego piramidy, nachylonej pod kątem 17 stopni, by umożliwić statui obserwację gwiazd okołobiegunowych przez dwa otwory.

Bibliografia

• Lipińska J., Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
• Wilson H., Lud faraonów. Od wieśniaka do dworzanina, Warszawa 1999. ISBN 83-06-02762-0.
• Александровский Г., Возраст - по звездам, „Наука и жизнь”, 7 (2001).
• Бердышев Г.Д., Пирамиды – от легенд и мифов к рациональному познанию, „Физика сознания и жизни, космология и астрофизика”, 4 (2006), s. 16–46.
• Древнеегипетская книга мёртвых. Слово устремлённого к свету, сост. А.К. Шапошников, Москва 2011. ISBN 978-5-699-53104-2.
• Лауэр Ж.Ф., Загадки египетских пирамид, Warszawa 1966.

Linki zewnętrzne

• Pyramids seen as stairways to heaven, World news, The Guardian
• Ancient Egyptians built pyramids with stars in mind, Technology & Science, CBC News
• History of Egypt by Maspero, Volume 1, Part B
• Watching the Imperishable Stars: the "serdab" of Djoser