Przedpoście
Przedpoście (łac. Tempus Septuagesimæ – dosł. czas siedemdziesiątnicy) – okres liturgiczny w katolicyzmie i niektórych denominacjach protestantyzmu[1], poprzedzający bezpośrednio okres wielkiego postu i przygotowujący cały Kościół do niego. Przedpoście w większości Kościołów rozpoczyna się od tzw. Niedzieli siedemdziesiątnicy (Dominica Septuagesimae) i obejmuje również Niedzielę sześćdziesiątnicy (Dominica Sexagesimae) oraz Niedzielę Pięćdziesiątnicy (Dominica Quinquagesimae). Niedziele te przypadają kolejno w siódmym, szóstym i piątym dziesiątku dni przed Niedzielą wielkanocną. Okres 70 dni nawiązuje do okresu 70 lat niewoli babilońskiej[2].
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o tym okresie pochodzą z sakramentarza papieża św. Gelazego z V w. W VI w. formalnie zatwierdził go i wprowadził do życia całego Kościoła papież św. Grzegorz Wielki. W czasie Przedpościa obowiązywał złagodzony post, został on zniesiony przez papieża Innocentego IV[3]. Zwyczaj Przedpościa wiąże się z chrześcijaństwem wschodnim. U jego genezy leży potrzeba uzupełnienia 40 dni wielkiego postu, których brak po odliczeniu sobót i niedziel tego okresu. Na zachodzie przyjęty przez klasztory galijskie, a następnie włączony do liturgii rzymskiej[4].
Liturgia katolicka
[edytuj | edytuj kod]W kalendarzu liturgicznym po reformie Pawła VI z 1969 roku, okres ten został zniesiony. Pozostał jednak obowiązujący w kalendarzu liturgicznym dla nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego z 1962 roku, używanego obecnie głównie przez katolickich tradycjonalistów i starokatolików. Niedziela siedemdziesiątnicy przypaść może w zależności od roku w okresie od 18 stycznia do 21 lutego.
W nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego w niedziele te obowiązuje fioletowy (pokutny) kolor ornatów. Czytania i ewangelie akcentują zgubne dla ludzkości skutki grzechu oraz zbawienną drogę, którą wskazuje ludziom Jezus Chrystus. W niedziele opuszcza się śpiew Gloria oraz aklamację Alleluia zastępując ją samym Traktusem (Psalmem). W dni powszednie wolne od świąt odprawia się msze z ostatniej niedzieli, pomijając Credo oraz Traktus odmawiając prefację zwykłą (jak w częściach stałych mszy świętej).
Niedziele przedpościa nazywa się również w staropolskiej tradycji kolejno niedzielami: Starozapustną, Mięsopustną, Zapustną. Wiąże się to z tym, że w dni te zachowywano łagodny post, odzwyczajając się stopniowo od spożywania pewnego rodzaju pokarmów przed nadejściem wielkiego postu.
Niedziele te również nazywane są od pierwszych słów mszalnej antyfony na wejście (introitu) – spotyka się zatem nazwy: Dominica Circumdederunt, Dominica Exsurge, Dominica Esto mihi.
| Niedziela przed Wielkanocą |
Liczba dni do Wielkanocy |
Nazwa łacińska[5] | Nazwa polska[6][7] | Ludowa/zwyczajowa nazwa niedzieli[6][7][8][9] |
|---|---|---|---|---|
| 9 | 63 | Septuagesima [Dominica in Septuagesima (hebdomade)] |
starozapustna, (lub: niedziela starego zapustu, albo: starego mięsopustu) | |
| 8 | 56 | Sexagesima [Dominica in Sexagesima (hebdomade)] |
Sześćdziesiątnica[a] | mięsopustna (lub: przedzapustna) |
| 7 | 49 | Quinquagesima | Pięćdziesiątnica[a] | zapustna (lub: młody mięsopust) |
Liturgia luterańska w Niemczech i w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Według reformy kalendarza z roku 2019 przedpoście ma sztywną datę początkową: 3 lutego, czyli dzień po Święcie Ofiarowania Pańskiego i Oczyszczenia Marii Panny, które kończy Czas po Epifanii. Liczba niedziel wypadających w przedpościu jest zatem ruchoma i waha się od pięciu do jednej. Poszczególne niedziele noszą nazwy: 5. niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym), 4. niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym), 3. niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym) – Septuagesimae, Przedostania niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym) – Sexagesimae, Niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym) – Estomihi. W przedpościu obowiązuje zielna barwa liturgicza, nie pomija się Gloria, ani Alleluia.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c „Nadawano tym niedzielom te nazwy dla tego, iż przypadały w 70, względnie 60, 50, 40 dniach przed Wielkanocą. W istocie samej wielki post nie trwał ani siedemdziesiąt, względnie sześćdziesiąt, względnie pięćdziesiąt dni spełnia, gdyż od niedzieli Starozapustnej liczymy do Wielkanocy tylko dni sześćdziesiąt i trzy, od Mięsopustnej pięćdziesiąt i sześć, od Zapustnej czterdzieści i dziewięć. Mimo to nazwy te się utarły i pozostały do dziś”[5]. „Słownik polszczyzny XVI wieku” precyzuje:
- »niedziela starego zapustu (a. starego mięsopustu)« = siedemdziesiątnica, dziewiąta niedziela przed Wielkanocą, pierwsza z trzech niedziel poprzedzających środę popielcową,
- »niedziela mięsopustna, przedzapustna« = sześćdziesiątnica, ósma niedziela przed Wielkanocą, druga przed środą popielcową,
- »niedziela zapustna, młody mięsopust« = pięćdzieątnica, siódma niedziela przed Wielkanocą, poprzedzająca środę popielcową[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przedpoście w Kościele Ewangelicko-Augsburskim.
- ↑ Ks. Jan Wierusz-Kowalski, Liturgika, wyd. 2, Warszawa, 1956.
- ↑ Przedpoście – Tradycja Katolicka.
- ↑ Przedpoście – Sanctus.pl.
- ↑ a b Witold Nowakowski: Obrzędy wielkopostne. Objaśnienia ceremonii, używanych w Kościele katolickim w czasie Wielkiego Postu. Ze szczególnem uwzględnieniem modlitw liturgicznych. Poznań: Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, 1909, s. 5–10.
- ↑ a b Rzymsko-Katolickiego Towarzystwa Dobroczynności: Kalendarz Rzymsko-Katolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu na rok zwyczajny 1897. Petersburg: 1896, s. 1–5.
- ↑ a b Ministerstwo Spraw Wojskowych. Departament Naukowo-Szkolny. Sekcja 4: Kalendarz Żołnierski na rok 1920. Warszawa: Wydawnictwo Księgarni Wojskowej Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1919, s. 48–50.
- ↑ a b Red. (Instytut Badań Literackich PAN): Słownik polszczyzny XVI wieku: „Niedziela”. (wydanie internetowe): Zakład Narodowy im. Ossolińskich. /Instytut Badań Literackich PAN – Pracownia Słownika Polszczyzny XVI wieku. ISBN 978-83-65573-85-8.
- ↑ Kalendarz Jasnogórski. „Tygodnik NIEDZIELA”, 1933.