Południk Struvego

Południk Struvego^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Mapa sieci pomiarowej „Struve Geodetic Arc”. Kolorem czerwonym wyróżniono obiekty UNESCO – World Heritage Sites.
Państwo	Norwegia, Szwecja, Finlandia, Rosja, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Ukraina i Mołdawia.
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, III, VI
Numer ref.	1187
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Południk Struvego (26°43′12.61″E – długość obserwatorium w Tartu) – sieć triangulacyjnych punktów pomiarowych, ciągnąca się od Fuglenes na przedmieściach Hammerfest na Przylądku Północnym (70°40′11″N, 23°38′48″)^[a] do Starej Nekrasiwki niedaleko Izmaiłu nad Morzem Czarnym (45°20′48″N, 28°55′48″E)^[b].

Południk Struvego rozciąga się na długości 2821, 833 km i przebiega aktualnie (2011) przez terytorium dziesięciu państw: Norwegię, Szwecję, Finlandię, Rosję, Estonię, Łotwę, Litwę, Białoruś, Mołdawię i Ukrainę^[1]. Składa się z 265 głównych punktów pomiarowych, tworzących 258 trójkątów triangulacyjnych, oraz 60 punktów dodatkowych^[2].

Został założony w latach 1816–1852 na terenie ówczesnego Zjednoczonego Królestwa Szwecji i Norwegii oraz Imperium Rosyjskiego, pod nadzorem rosyjskiego naukowca Friedricha Georga Wilhelma von Struvego i rosyjskiego oficera Carla F. Tennera^[1]. Służył do określenia (pomiaru) dokładnego kształtu i rozmiarów Ziemi. Pierwszy założony punkt znajduje się w obserwatorium w Tartu na terenie dzisiejszej Estonii.

W 2005 roku Południk Struvego został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[3]. Na liście znalazły się 34 oryginalne punkty pomiarowe^[1]:

Norwegia:
- Fuglenes (70°40′12″N, 23°39′48″E, Hammerfest)
- Lille-Reipas (69°56′19″N, 23°21′37″E, Unna Ráipásaš; Alta)
- Lodiken (69°39′52″N, 23°36′08″E, Luvdiidcohkka; Kautokeino)
- Baelljasvarri (69°01′43″N, 23°18′19″E, Bealjášvárri; Kautokeino)
Szwecja:
- Tynnyrilaki (68°15′18″N, 22°58′59″E, Kiruna)
- Jupukka (67°16′36″N, 23°14′35″E, Pajala)
- Pullinki (66°38′47″N, 23°46′55″E, Övertorneå)
- Perävaara (66°01′05″N, 23°55′21″E, Haparanda)
Finlandia:
- Stuor-Oivi (68°40′57″N, 22°44′45″E, Enontekiö)
- Aavasaksa (66°23′52″N, 23°43′31″E, Ylitornio)
- Kościół w Alatornio (65°49′48″N, 24°09′26″E, Tornio)
- Oravivuori (61°55′36″N, 25°32′01″E, Korpilahti)
- Tornikallio (60°42′17″N, 26°00′12″E, Lapinjärvi)
- Mustaviiri (60°16′35″N, 26°36′12″E, Pyhtää)
Rosja:
- Mäki-päälys (60°04′27″N, 26°58′11″E, Gogland)
- Gogland (60°05′07″N, 26°57′40″E)
Estonia:
- Woibifer (59°03′28″N, 26°20′16″E, Võivere, Avanduse)
- Katko (59°02′54″N, 26°24′51″E, Simuna, Avanduse)
- Obserwatorium w Tartu (58°22′44″N, 26°43′12″E)
Łotwa:
- Sestu-Kalns (56°50′24″N, 25°38′12″E, Sausnēja)
- Jacobstadt (56°30′05″N, 25°51′24″E, Jēkabpils)
Litwa:
- Kariszki (55°54′09″N, 25°26′12″E, Gireišiai, Poniemunek)
- Mieszkańce (54°55′51″N, 25°19′00″E, Meškonys, Niemenczyn)
- Biereśniaki (54°38′04″N, 25°25′45″E, Paliepiukai, Niemież)
Białoruś:
- Ciupiszki (54°17′30″N, 26°02′43″E, Oszmiana)
- Łopaty (53°33′38″N, 24°52′11″E, rejon szczuczynski)
- Osownica (52°17′22″N, 25°38′58″E, rejon janowski)
- Szczekock (52°12′28″N, 25°33′23″E, rejon janowski)
- Laskowicze (52°09′39″N, 25°34′17″E, rejon janowski)
Ukraina
- Krupa (50°41′03″N, 25°24′45″E, Krupa)
- Kateriniwka (49°33′57″N, 26°45′22″E, Antoniwka)
- Felsztyn (49°19′48″N, 26°40′55″E, Hwardijśke)
- Baranówka (49°08′55″N, 26°59′30″E, Baranówka)
- Stara Nekrasiwka (45°19′54″N, 28°55′41″E, Nekrasiwka)
Mołdawia:
- Rudi (48°19′08″N, 27°52′36″E, Rudi)

Uwagi

↑ Według Struvego: 70°40′11.23″N.
↑ Według Struvego: 45°20′08.29″N, zob. UNESCO: Struve Geodetic Arc. s. 37. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).

Przypisy

↑ ^a ^b ^c UNESCO: Struve Geodetic Arc. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).
↑ UNESCO: Struve Geodetic Arc. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).
↑ UNESCO: Mostar, Macao and Biblical vestiges in Israel are among the 17 cultural sites inscribed on UNESCO’s World Heritage List. 2005-05-17. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[3] Według Struvego: 70°40′11.23″N.

[4] Według Struvego: 45°20′08.29″N, zob. UNESCO: Struve Geodetic Arc. s. 37. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).

[UNESCO2-5] UNESCO: Struve Geodetic Arc. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).

[UNESCO1-6] UNESCO: Struve Geodetic Arc. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).

[UNESCOwpis-7] UNESCO: Mostar, Macao and Biblical vestiges in Israel are among the 17 cultural sites inscribed on UNESCO’s World Heritage List. 2005-05-17. [dostęp 2011-12-01]. (ang.).

[:1-8] Wspólnie z Białorusią, Estonią, Finlandią, Litwą, Łotwą, Mołdawią, Norwegią, Rosją, Ukrainą.

[:2-9] Wspólnie z Finlandią.

[:1-10] Wspólnie z Białorusią, Estonią, Finlandią, Litwą, Łotwą, Mołdawią, Norwegią, Rosją, Szwecją.

[:3-11] Wspólnie z Polską.

[:2-12] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią i Włochami.

[a]

[b]

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[A]

[B]

[A]

[B]

[C]

Kulturowe	Twierdza Suomenlinna Zabytkowa dzielnica Raumy Drewniany kościół w Petäjävesi Fabryka obróbki drewna i tektury w Verli Cmentarzysko z epoki brązu w Sammallahdenmäki Południk Struvego
Przyrodnicze	Archipelag Kvarken

Kulturowe	Osady wikingów w Birka i Hovgården Rezydencja królewska Drottningholm Odlewnia żelaza w Ängelsbergu Miasto-kościół Gammelstad w Luleå Port morski w Karlskronie Kopalnia w Falun Krajobraz rolniczy południowej Olandii Cmentarz leśny Skogskyrkogården Południk Struvego^[A] Radiostacja Varberg w Grimeton Rysunki naskalne w Tanum Hanzeatyckie miasto Visby Zdobione domy wiejskie w Hälsinglandzie
Przyrodnicze	Pobrzeże Zachodniobotnickie wraz z archipelagiem Kvarken Północny^[B]
Kulturowo–przyrodnicze	Kraina Laponii