Wulkany błotne w Azerbejdżanie

Jeden z wulkanów błotnych w Parku Narodowym Qobustan

Wulkany błotne w Azerbejdżanie – wulkany błotne zlokalizowane w Azerbejdżanie, który słynie z tego typu formacji lądowych. Szacuje się, że ponad 300 z 800 wulkanów błotnych znajdujących się na świecie jest położonych w Republice Azerbejdżanu^[1]^[2].

Historia

Na terenie Azerbejdżanu zostało zarejestrowanych ponad 320 wulkanów, z których 70% jest aktywnych^[1]. Do największych, mających do 400 m wysokości względnej, należą: Torağay, Böyük Kənizdağ, Otman-Bozdağ, Güzdək-Bozdağ. Najbardziej aktywnymi i często wybuchającymi są: Lökbatan, Şıxzərli, Keireki, Quşçu, Bahar, Durovdağ^[3]^[4]. Z około 40 wulkanów błotnych wypływa ropa. Są to między innymi: Mədrəs, Çarxan, Axtarma Paşalı, Qırlıx, Şorsulu^[4]. Wulkany błotne w Azerbejdżanie znajdują się głównie na: półwyspie Apszerońskim, archipelagu Apszeńskim, archipelagu Baku, rejonie Qobustan i Şamaxı. Z przeszło 200 morskich wulkanów błotnych Morza Kaspijskiego, 133 znajduje się na terenie Azerbejdżanu^[4].

Najstarsze informacje o wulkanach błotnych na terenie obecnego Azerbejdżanu pochodzą z zapisków Al-Masudiego z IX wieku. O wulkanach wspomina też arabski podróżnik Abū Hāmid al-Andalusī al-Gharnātī. Pierwsze informacje o erupcjach azerskich wulkanów błotnych pochodzą z XIX wieku. Badania prowadził członek Petersburskiej Akademii Nauk Otto Wilhelm Hermann von Abich. Prace na ten temat publikowali również inni rosyjscy naukowcy^[4].

Od 1966 roku badania nad wulkanami błotnymi (wówczas jako jedyny w ZSRR) prowadzi Instytut Geologii Narodowej Akademii Nauk Azerbejdżanu. Ustalono, że aktywność wulkanów błotnych na południowym wschodzie Kaukazu rozpoczęła się 30–35 milionów lat temu. Pierwszy katalog zarejestrowanych erupcji wulkanów błotnych w Azerbejdżanie, obejmujący lata 1810–1974, opublikowano w 1976 roku. Druga jego edycja, obejmująca erupcje do 2007 roku, ukazała się w 2009 roku^[4].

Ochrona

Uchwałą Rady Ministrów Republiki Azerbejdżanu w 1982 roku czterem wulkanom nadano status pomnika przyrody. Były to: Böyük Kənizdağ, Ayrantökən, Daşgil i Lökbatan. Potem, biorąc pod uwagę wygląd i cechy geologiczne, status pomnika przyrody otrzymały 23 wulkany, a przy Ministerstwie Ekologii i Zasobów Naturalnych powstała Palçıq vulkanları üzrə Elmi Koordinasiya Şurası (Rada ds. Wulkanów Błotnych)^[5].

15 sierpnia 2007 roku prezydent Azerbejdżanu wydał rozporządzenie, na podstawie którego utworzono Państwowy Rezerwat Przyrody Wulkanów Błotnych w Baku i na Półwyspie Apszerońskim (Bakı və Abşeron yarımadasının palçıq vulkanları qrupu Dövlət Təbiət qoruğu). Celem była ochrona terenów, na których są zlokalizowane wulkany błotne^[6]^[7]. Rezerwat ma powierzchnię 12 322,84 ha i znajdują się tam 43 wulkany błotne. Na terenie Baku: Güzdək-Bozdağ, Ayrantökən, Qoturdağ, Kirdağ, Pilpili Qaradağ, Torpaqlı Axtarma, Qaradağ Axtarma, Bəndovan, Ağzıbir, Otman-Bozdağ, Xərə-Zirə adası, Qarasu adası, Zənbil adası, Gil adası, Cigil adası, Səngi-Muğan adası, Çapılmış, Gülbəxt-Sarınca, Şorbulaq, Keyrəki i Qırməki. Na terenie Półwyspu Apszerońskiego: Kirdağ, Çeyildağ, Pirəküşkül, Şəkixan qrupu, Ağdam qrupu, Süleymanaxtarma, Kiçik kənizədağ, Sarıdaş boyanata, Durandağ, Torağay, Oyux, Qaraxura, Ağtirmə, Əmcək-əmcək, Buransız-Çulğa, Qılınc, Ağnohur, Güllütəpə, Çeilaxtarma, Qotur, Qələndəraxtarma, Şahqaya^[8].

Na podstawie wydanych rozporządzeń w 2008 roku opracowano i zatwierdzono regulamin rezerwatu^[6].

Turystyka

Dekret prezydenta Azerbejdżanu z dnia 20 lipca 2011 roku zobowiązywał Ministerstwo Kultury i Turystyki, Ministerstwo Ekologii i Zasobów Naturalnych oraz Narodową Akademię Nauk Azerbejdżanu do utworzenia trasy turystycznej Wulkany błotne^[1]. W 2020 roku udostępniono turystom Palçıq Vulkanları Turizm Kompleksinin (Kompleks turystyczny wulkanów błotnych)^[9] w pobliżu wioski Qobustan. Ma on powierzchnię 12 ha. Przygotowano warsztaty dla dzieci, trasy dla quadów, tyrolkę, wieżę widokową, parking, sklep z pamiątkami. Odwiedzający mogą też skorzystać z kąpieli leczniczych. Otwarcie, z udziałem prezydenta İlhama Əliyeva, odbyło się 22 kwietnia 2022 roku. Planowana jest budowa 20 km drogi, która pomoże w dotarciu do okolicznych wulkanów i do Baku^[10].

W 2008 roku ukazała się w języku azerbejdżańskim, angielskim i rosyjskim praca Adila Əliyeva Azərbaycanın palçıq vulkanları (Wulkany błotne Azerbejdżanu), w której opisano 25 wulkanów^[11]. W 2015 roku został wydany ilustrowany atlas wulkanów błotnych (w języku azerskim, angielskim i rosyjskim)^[12].

Galeria

Jeden z wulkanów w Kompleksie turystycznym wulkanów błotnych w rejonie Apszeron w Azerbejdżanie
Wulkan w Kompleksie turystycznym wulkanów błotnych w rejonie Apszeron
Jeden z wulkanów błotnych w rejonie Qobustan
Wulkan błotny Bakhar w rejonie Qobustan