Edgar de Wahl

Edgar de Wahl (Ol'viopol', 23 agustu 1867 - Tallin, 9 marzu 1948) fu un linguista èstuni e criaturi dâ lingua ausiliaria ntirnazziunali interlingue.

Studiau a Santu Petruburgu e cumplitau u sirbizzu militari vuluntariu nta l'Esèrcitu Mpiriali Russu. Ntô 1894 traslucau a Tallin, unni stetti pi quasi tuttu u restu dâ so vita. Travagghiau comu prufissuri nta vari istituzzioni dâ capitali èstuni muderna. Prima e ntô mentri dâ Prima Guerra Munniali, appi puru a càrrica di cunzigghieri cumunali di Tallinn.

S'uccupava dâ linguìstica a passatempu, nun a studiava e nun fici travagghi prufissiunali comu linguista. U sô ntressu pî lingui, e 'n particulari pî lingui artificiali, nascìu già quannu studiava a Santu Petruburgu. Accuminzau comu sustinituri dû Volapük e appoi si ntirissau ô spirantu, tantu ca divintau unu dî primi spirantisti. Cu tuttu chistu, nta l'ùrtima dicina d'anni dû sèculu XIX, accuminzau a risciduta di na lingua ntirnazziunali idiali nova, ca purtau, ntô 1922, ô ntruducimentu di na lingua chiamata Occidental e, 'n particulari, â pubblicazzioni dâ rivista Kosmoglott, ca avìa u scopu di prumòviri a lingua.

Rinunziau â pussibbilità di spustàrisi 'n Girmania ntô 1939, arristau 'n Estonia e fu purtatu ô spitali psichiàtricu di Seewald ntô mentri di l'uccupazzioni tidisca. Ntô 1945, mentri ca era ô spitali psichiàtricu, fujìu pi picca dâ dipurtazzioni e murìu ḍḍà ntô 1948.

Ntô 1949, a lingua ca criau fu chiamata Interlingue, e cu stu nomu è canusciuta ancora oji.

Biografìa

Ascendenza

Stemma dâ famigghia Wahl.

Edgar von Wahl era nu membru dâ linia Päinurme dâ famigghia nòbbili Wahl. Lu bisnannu di Edgar von Wahl fu Carlu Gustav von Wahl, ca acquisìu li manieri Pajusi, Tapiku e Kavastu e fu puru pruprietariu dû Casteḍḍu di Kaave pi nu pocu di tempu. Carl Gustav von Wahl appi nu tutali di 14 figghi di dui matrimoni, di cui discinneru vari linii di Wahl. Di chisti, lu nannu di Edgar von Wahl, Alexei von Wahl, nu funzionariu civili ca accattàu lu palazzu di Päinurme ntô 1837, misi li basi pâ linia di Päinurme. Inoltri, era n'affittuariu ntô Casteḍḍu di Taevere, unni nascìu lu patri di Edgar, Oskar von Wahl.

Nfanzia e giuvintù

Edgar Alexis Robert von Wahl nascìu lu 23 austu 1867[3] di Oskar von Wahl e Lydia Amalie Marie (spuritati ntô 1866 a Tallinn), ntâ chiḍḍa ca ora è Pervomaisk, l'Oblast di Mykolaiv, nta l'Ucraina (allura ntâ Guvirnatu di Kherson, 'Mperu Russu). La famigghia Wahl s'avìa trasfirutu nta l’Ucraina doppu ca sò patri, nu ncigneri ferruviariu, accuminciò a travagghiari ntâ ferruvìa Odesa-Balta-Kremenchuk-Kharkov ntô 1866. Ntô 1869, la famigghia Wahl si trasfirìu a Kremenchuk, unni nascìu lu frati di Wahl, Arthur Johann Oskar, ntô 1870. Doppu, la famigghia si trasfirìu a Tallinn, unni nasceru li dui soru di Wahl: Lydia Jenny Cornelia ntô 1871 e Harriet Marie Jenny ntô 1873. La famìgghia poi si trasfirìu a San Pietruburgu unni nascìu la terza soru Jenny Theophile ntô 1877.

Wahl criscìu a San Pietruburgu. Accuminciò a studiari ntô 3° Gimnasiu di San Pietruburgu, si laureò ntô 1886. Poi studiàu ntâ Facultà di Fìsica e Matimàtica di l'Università di San Pietruburgu e architittura e pittura a l'Accademia di l'Arti di San Pietruburgu. Mentri era all'università, Wahl trasìu ntâ corporazzioni tidisca baltica Nevania ca opirava a San Petruburgu, unni travagghiò comu tisorieri ntô termini autunnali dô 1891. Si laureò ntô 1891 e ntô 1893 ricivìu nu diploma comu prufissuri di disegnu ntâ l'Elementari Scola di l'Accadèmia di l'Arti. Travagghiàu pi na picca comu prufissuri sustitutu a San Petruburgu nna l'autunnu dô 1891, prima di trasiri ntâ marina.

Duranti la sò carusanza, Wahl 'mparau assài lingui; addivintàu fluentimenti lu tidiscu, lu russu, l'estoni e lu francisi. Ntâ scola media studiàu lu latinu e lu grecu anticu e lu spagnolu nna l'università. Oltri a chisti, pi tutta la sò vita fu capaci di farisi capiri nta àutri novi lingui. Appi già di picciottu n'intiressi pi criari lingui:

Puru ntâ me giuvintù, appi l'idèa di custruiri na lingua. Chinu di storii di Cooper, Gustave Aimard ecc., jucava l'indiani miricani cchî me amici e pinsài a nu gergu quasi-indianu spiciali pî nostri joca. Era fattu di palori indiani pigghiati di stòrii e cumplitatu cu àutri palori nicissari pigghiati di diversi àutri lingui. Avìa na grammàtica cumposta dû grecu anticu e l'estoni ammiscatu. Sta lingua non fu mai usata picchì li me amici rifiutaru di 'mpararla.

Serviziu militari

Wahl cu na divisa dâ marina russa ntô 1914.

Ntô 1892, Wahl si prisintò comu vuluntàriu pi fari lu sirvizziu ntâ marina russa. Duranti lu sò sirvizziu, viaggiàu assài, visitannu l'ìsuli dî Caraibi e li Stati Uniti tra l'àutri posti. Ntô princìpiu dû 1894, ricivìu lu rangu di Michman (russu: мичман) e si ritiràu sùbbutu doppu. Ntâ l'istati dô 1904, Wahl fu chiamatu n'àutra vota ô sirvizziu attivu. Sirvìu ntâ flotta baltica nzinu a uttùviru 1905, puru si non participàu ê battagghi dâ guerra russu-giappunisi.

Secunnu li mimòrii di l'artista estunicu Olev Mikiver, ca canuscìa Wahl quannu era giòvini, Wahl era assài orgogliusu dâ sò uniformi di ufficiali di l'èbbica zarista e certi voti la purtava puru dicenni doppu:

E. von Wahl, pi casu, era giòvini ufficiali dâ marina dû zar e, secunnu li sò palori, abbattìu na ribbellioni di marinara a Sveaborg, lu portu militari di Helsinki o la furtificazzioni marina, ora chiamata Suomenlinna, ntô 1905 o ntô 1906. Avìa a cunsidirari stu tempu sacru, pirchì dicenni doppu, pi esempiu, ê nozzi di me soru, cumparìu cu n'uniformi zarista. - Li mimòrii di Olev Mikiver, pubbricati ntô 1993.

Tuttavia, è ‘mprubàbbili ca Wahl participò â suppressioni dâ ribbellioni di Sveaborg, avennu già statu libbiratu dû sirvizziu allura. È possìbbili ca fu chiamatu ô sirvizziu attivu duranti la Prima Guerra Munniali.

Duranti lu sò sirvizziu ntâ marina, Wahl ricivìu lu secunnu e lu terzu rangu di l'Ordini di San Stanislav e lu terzu rangu di l'Ordini di Santa Anna. Doppu aviri acquisitu a cittadinanza estonia â fini dû 1920 Wahl fu arrigistratu puru dû 1921 comu ufficiali di riserva dâ Ripubblica di l’Estonia.

Tallinn 1894-1917

La casa di l'ex Scola Supiriuri di Scienzi di San Petru unni Wahl travagghiò comu prufissuri pi tanti anni.

Ntô 1894, Wahl si trasfirìu a Tallinn, unni passàu la maggiuranza dû restu dâ sò vita. Ntâ ḍḍu autunnu, accuminciò a travagghiari comu prufissuri di matimàtica e fìsica ntâ Scola Secunnària di Scienzi di San Petru (ora Scola Secunnària di Scienzi di Tallinn). Cchiù avanti 'nsignàu lu disegnu ntâ scola dê picciotte gestita dâ barunissa Elisabetta von der Howen, ntâ Scola Anseatica, a Tallinn e ntâ Scola Cattidrali di Tallinn. Lu sò 'nsignamentu fu 'ntirruttu sulu dû sò sirvizziu militari.

Lu stili di nzignamentu di Wahl fu discrittu ntê mimòrii dû succissivu ministru di l'istruzzioni estonia Aleksander Veiderma, ca iddu stissu studiau ntâ Scola supiriuri di scienza di San Petru dô 1906 ô 1909:

La matimàtica e la fìsica foru nzignati macari di Edgar von Wahl, n'ex ufficiali navali ca avìa sempri quarchi cummentu accattivanti supra n'eventu o na pirsuna. Iḍḍu era assài disordinatu quannu facìa spirimenti fìsici: l'utensili o lu vitru spissu si rumpevunu. Lu sò atteggiamentu versu li studenti era sìmprici, cosa ca è cunfirmata puru dû pseudònimu Sass. - Mimòrii di Alissandru Veiderma.

Ntô canciu di sèculu, Wahl accuminciàu mi pubbrica artìculi supra la linguìstica ntê pubbricazziuni spicializzati, ortri ca mi scrivi ntâ vari giurnali e rivisti di Tallinn. Dô 1898, Wahl era nu membru dâ Sucitati dâ Littiratura Estonia ('n tidiscu: Ehstländische Literärische Gesellschaft), n'associazzioni in lingua tidisca ca organizzava regularmenti prisintazzioni di parti e pî sò membri. Sutta lu pseudonimu Julian Prorók, pubbricau nu libbrettu Ketzereien: Keimzellen einer Philosophie (Eresii: Gameti di na Filosufìa) ntô 1906 supra la sò visioni dî sviluppi glubbali.

Wahl trasìu puru ntâ pulìtica prima dû scòppiu dâ Prima Guerra Munniali. Ntô 1913, fu eliggiutu ntô cunsigghiu cumunali di Tallinn e addivintò membru dû cumitatu dû cunsigghiu pâ prutizzioni dî monumenti di l'edifici antichi. Nustanti la sò pusizzioni di prufissuri, Wahl non affruntàu li prubblemi di l'istruzzioni ntô cunsigghiu cumunali. Iḍḍu participava attivamenti ê riunioni dû cunsigghiu, ma parrava picca.

Doppu l’iniziu dâ Prima Guerra Munniali, li tideschi ca vivìanu nnô ‘Mperu Russu foru suggetti a riprissioni, di cui Wahl nun scappò completamenti; lu Club Nobbili di Tallinn, di cui Wahl era membru, fu chiusu. Nta l'autunnu dô 1914, s'attruvau ô centru di na campagna di prupaganna pi canciari li topònimi tidischi. Comu cunsigghieri cumunali, participò ê discussioni supra lu rinominamentu dâ città di Tallinn, 'n seguitu â pruposta dû sinnacu Jaan Poska di scanciari lu sò nomu cu l'antica lingua russa Kolyvan (ntâ discussioni dâ materia, fu usatu lu nomu sbagghiatu Kalyvan). Wahl scuprìu ca li noma cchiù antichi dâ citati èranu Ledenets o Lindanisa. Iḍḍu era 'ntirissatu a quantu custava canciari lu nomi, ca si dissi ca fu accoltu cu "risati ginirali" ntô cunsigghiu. Li voti nicissari pi canciari lu nomu â fini foru raggiunti dô cunsigghiu, ma lu canciamentu stissu non appi locu.

Wahl fu eliggiutu ntô cunsigghiu cumunali tinutu appena prima dâ Rivuluzzioni di fivraru dô 1917. Ntô novu cunsigghiu, addivintàu membru dê cumitati dê vigili dû focu, di l'istruzzioni pùbbrica e di l'affari dê pegni dâ città e continuau comu membru dô cumitatu pâ prutizzioni di monumenti di custruzzioni antichi. Tuttavia, ntô agustu 1917, fu eletti nu novu cunsigghiu e l'attività pulìtichi di Wahl cessaru.

Vita nta l'Estonia ndipinnenti

Ntô fivraru 1918, ô tempu dâ Dichiarazzioni di 'nnipinnenza estonia, Wahl esprimìu lu disìu di trasiri ntâ milizzia vuluntària Omakaitse. Comu studenti ca scrissi li pirmissi di l'armi pî vuluntari: "Tra chiddi ca vulìanu purtari l'armi, mi ricuòrdu sulu unu: lu mè prufissuri di fìsica, von Wahl. Pensu ca mi lu ricuòrdu pi l'umore ca putìa aviri surtatu nta l'ànima di nu picciottu studenti quannu lu maestru ci dumanna n'arma."

Ntô 1919, la Scola Secunnària di Scienzi fu spartuta pâ lingua: la Scola Secunnària di Scienzi di Tallinn 'nzignava 'n lingua estonia e la Scola Secunnària di Scienzi di Tallinn 'nzignava 'n tidiscu. Wahl cuntinuò comu prufissuri nna chist'ùrtimu, unni nzignàu classi di matimàtica, fìsica, giugrafìa, cosmugrafìa e disegnu. Avìa na casa nna Eha Street, non luntanu dâ scola, unni li studenti spissu annavunu pi fari lu travàgghiu di seguitu. Avìa pruggittatu chista casa nta nu stili marinu e quinni fu chiamata "cabina" dê soi studenti. Ntra li sò studenti, Wahl era n'insignanti pupulari ca si didicàu assài a l'insignamentu dâ giugrafìa picchì avìa viaggiatu assài. Li studenti ristaru culpiti dû fattu ca Wahl era nu membru dû English Club, ca funziunava ntâ scola.

Wahl certi voti si scuntrava chê soi culleghi, esprimennu apertamenti lu so disgustu pi l'arti muderna, pi esempiu paragunannula ô cumunismu quannu era 'nvitatu a na mustra d'arti dô prufissuri d'arti dâ scola. Si ritiràu ntâ mità di l'anni vinti, ma cuntinuàu a 'nzignari a tempu parziali nzinu ô 1933. Poi pigghiàu li sò passatempi, suprattuttu li lingui custrujuti, ca avìanu addivintatu na passioni dî tempi di San Petruburgu. Inoltri, fu ridatturi dâ rivista Estländische Wochenschau dô 1929 ô 1930.

Duranti la secunna guerra munniali

A diffirenza dî sò parenti, Wahl non partìu pi èssiri ristabbilitu ntâ Girmania ntô 1939, dicidennu di ristari ntâ l'Estonia. Rapprisintava l'idìa idialista pan-europea e nun ci piacìa lu cuvernu nazziunalisucialista dâ Girmania, chiamannulu nu "statu tirmiti". Wahl putissi macari aviri scigghiutu di ristari pi evitari d'abbannunari lu so granni archiviu. Lu pirìculu di finiri nna na casa pî pinzioni in Girmania putìa puru jucari nu rolu: chistu avìa succidutu a assài sò canuscenzi. Wahl evitò n'àutra vota lu secunnu ristabbilimentu ntâ Girmania ca appi locu nta l'invernu e l'iniziu dâ primavìera dô 1941. Era di sicuru cunsapevoli di l'opportunità di partiri, pirchì quannu ci dumannaru li sò pruggetti di unu dî sò ex studenti, rispunnìu, senza dubbiu ca la sò dicisioni fu stari nta l'Estonia:

Stu Hitler, stu pazzu, pruibisci la me lingua nta tutti li paisi ca cunquista. Stu tipu è pazzu! — Edgar von Wahl ntô nvernu dû 1941

Ntô primu annu di cuvernu suvièticu nta l'Estonia (1940-1941) Wahl arriniscìu a scappari di qualegghiè riprissioni, puru siddu certiduni dî sò parenti foru arristati. Doppu l'inizziu di l'occupazzioni tudisca di l'Estonia, fu suspittatu d'attivitati antistatali Wahl fu arristatu lu 12 austu 1943, pi littri mannati a Posen, â cugnata di sò mugghieri, ca foru pigghiati dî cinsuri a Königsberg ntô giugnettu di ḍḍu annu. Nti sti littri, avìa privistu lu scoppiu di na sullivazzioni ntâ Pulonia e cunzigghiatu la famigghia ca cci abbitava di jiri 'n Girmania:

doppu la dissuluzzioni dû Bulscevismu, versu lu 1944, quannu li forzi tudiscu-alliati s'avvicìnanu dû nord â piriculusa Asia Minuri pi supprimiri la rivota àrabba, ma non prima, è assai prubbabbili ca ritirannu li truppi dî terri cunquistati dâ Girmania, li pulacchi circarà di accuminciari na rivolta (hannu già campi di armi sigreti), e poi l'odiu di longa durata pò trasfurmàrisi nta nu massacru assái spietatu ntê vecchi villaggi e palazzi pulacchi ca minazzanu li Balti. Pirciò ti vogghiu avvirtiri e a tutti l’àutri ca sunnu nnâ stissa situazzioni e ti chiedi di lassari Wartegau si è pussìbbili, o almenu qualegghiè menzu di fuga quannu scuppia la rivolta àrabba. Dispiegari lu Reich 'n tempu. Chiedu ca sta littra, ca vi scrissi ora, ntô lugliu 1943, fussi sarbata comu documentu e, si è pussìbbili, data a autri pi taliàrili. — Littra di Edgar von Wahl a Lieselotte Riesenkampff a Tallinn lu 18 lugliu 1943

Ntâ stissa littra, Wahl dissi ca prima avìa privistu l'attaccu a Pearl Harbor e lu succissivu scòppiu dâ guerra tra li Stati Uniti e lu Giappuni. Duranti l'interrogatoriu Wahl non nigàu chiḍḍu ca avìa scrivutu e ripitìu na para di l'accusazzioni ca avìa fattu, "cridennu fermamenti" ntâ virità dî sò privisioni. Fu tinutu pi nu pocu di tempu ntô "campu di travagghiu e istruzzioni" di Tallinn, ma la tistimunianza data duranti lu sò interrogatoriu fu cunsidirata strana dâ Sicherheitsdienst, e quinni Wahl fu mannatu pi èssiri esaminatu ntô spitali mintali di Seewald. Ccà ci diagnusticaru la diminzioni causata dû nvicchiamentu e fu lassatu ntô spitali di Seewald, ca lu sarbàu puru di na pussìbbili pena di morti. Wahl fu difinnutu di tanti parenti e amici ca affirmaru ca iḍḍu non era rispunzàbbili dî sò azzioni.

Duranti lu raid di bummardamenti ntô marzu 1944, la casa di Wahl, cumprisa la sò collizzioni d'archivi, fu distrutta, cosa ca ci fu nu granni shock. Tri anni doppu, nta na littra a l'uccidintalista finlannisi Armas Ramstedt, arricurdau ca chiddu ca avìa succidutu fu nu veru disastru, duranti lu quali si pirderu assai matiriali nun sustituìbbili e ùnici.

Ùrtimi anni e morti

Nnô agustu 1945, si virificò a dipurtazzioni dî tideschi dâ Estonia doppu a Secunna guerra munniali dî tideschi ca càmpanu ancora ‘n Estonia da parti dû NKVD suvièticu. Ntâ lista dî genti ca avìanu a èssiri deportati c’era lu nomi di Wahl. Ntô mumentu dâ depurtazzioni, comunque, era tra na duzzina di genti ca non foru deportati o ca non si putìanu ditirminari unni s'attruvàvanu. Puru si li mutivazzioni dâ fuga di Wahl non sunu canusciuti, nta certi casi lu capu dû task force ca fici la depurtazzioni pigghiau la dicisioni di non pigghiari li malati gravi o li disabbili, quinni la dicisioni putissi èssiri stata nfluenzata di l'opinioni dû pirsonali di l'uspidali . Quinni, fu la sò prisenza nna n'uspidali mintali ca sarbàu Wahl pâ secunna vota.

Duranti e doppu la guerra munniali, li sò culleghi furasteri avìunu assài picca nfurmazzioni supra la cunnizzioni e lu postu di Wahl; sulu ntâ primavìera dô 1946 Armas Ramstedt riniscìu a ripristinari lu cuntattu cu iḍḍu. Non è chiaru picchì lu pirsonàli di l'uspidali a Seewald pirmittìu chista currispunnenza; forsi ca putìssiru aviri arricanusciutu la sò didicazzioni â linguistica quannu supportaru la sò cumunicazzioni cû munnu esternu.

Wahl murìu lu 9 marzu 1948. Fu sippillutu lu 14 marzu 1948 ntô cimiteriu di Siselinna a Tallinn. Ntô 1996, li sò resti foru spustati ntô cimiteriu patrunali di Pajusi, lu cimiteriu dâ famigghia von Wahl.

Occidental

Sfunnu

Li sforzi di Wahl pi criari na lingua nova e idiali pâ cumunicazzioni ntirnazziunali accuminciaru cu n'intiressi ginirali pê lingui artificiali ntô Mperu Russu â fini dô XIX e ô principiu dô XX sèculu. Iḍḍu s'intirissò pâ prima vota ô Volapük criatu di pocu ntô 1887 picchì lu cullegu di sò patri, Waldemar Rosenberger, ci fici ntruduciri â lingua a San Pietruburgu. Addivintau n'attivu sustinituri di Volapük, arricivennu lu tìtulu di "Mastru di Volapük" e accuminciò a cumpilari nu lessicu marittimu a Volapük (puru si stu pruggettu non fu mai cumplitatu). Ntô princìpiu dû 1888, fu prisintatu a l'esperantu e ci passò.

Lu linguista estonu Paul Ariste scrissi ca Wahl addivintò subbitu nu sustinituri dû criaturi di l'esperantu, l'uttalmòlugu L. L. Zamenhof, e dû sò travagghiu doppu ca canuscìu Unua Libro, lu primu libbru di testu di l'esperantu (pubblicatu ntô 1887). Iḍḍu prestu nfruenzàu la prima grammàtica di l'esperantu e lu sò vucabbulariu. Wahl fu macari unu dî funnatura di Espero, la prima sucità esperantista russa funnata a San Pietruburgu ntô 1891, e addivintau nu currispunnenti dâ rivista La Esperantisto. Traducìu la narrativa russa 'n esperanto e cumpilàu nu dizziunariu esperanto-spagnolu.

Tuttavia, Wahl nun s'alliniau difinitivamenti a l'esperantu, accuminzannu la ricerca di na nova lingua artificiali:

Avìa nu pirsunàggiu 'nquietu, sempri qualchi cosa di novu. Pi chistu trattu, quannu era cchiù nicu, era sempri cchiù inclinatu a sustiniri novi pruggetti pê lingui artificiali [...] - Paulu Aristi ntô 1967

Secunnu l'espirantista estuni Jaan Ojalo, Wahl si spustò di l'esperantu doppu ca li pruposti pi rifurmari la lingua (di cui Wahl era assài a favuri, avennu prupostu na para iḍḍu stissu)[47] foru rifiutati dâ maggiuranza di l'espirantisti ntô 1894. Nta lu puntu di vista di Ojalo, iddu cunzidirava macari l'esperantu comu na lingua "a priori" (urigginali, a diffirenza di li lingui cchiù naturalistichi, comu l'eurocloni) Cuncludìu ca la lingua ntirnazziunali idiali avissi a èssiri cchiù naturalìstica e cumprinsibbili puru pi chiḍḍi ca nun l'avìanu mparata. Wahl cunzidirava macàri l'esperantu troppu dimucràticu, ca minacciava a curtura occidintàli.

Criazzioni e ntruduzzioni

Wahl fici li primi passi pi criari na nova lingua ntâ l'urtimi anni dû XIX sèculu. Ntô 1896 e ntô 1897 pubbricau dui artìculi ntâ rivista di Hannover Linguist, unni prisintau li sò idei Ntô stissu tempu, Waldemar Rosenberger, ca all'èbbica era prisidenti di l'Accadèmia Volapük, ntruducìu ê membri di l'accadèmia na nova lingua dâ sò stissa criazzioni, Idiom Neutral. A cuminciari dô 1906, Rosenberger pubblicò puru la rivista Progress, unni Wahl fici li sò pruposti pi riformi dâ lingua, ca Rosenberger aduttàu n'annu doppu ntô 1907. Nustanti la riforma, l'Idiom Neutral non appi pupularità. Cunticuramenti, sviluppau na nova lingua ausiliaria ntirnazziunali, basata supra li lingui rumanzi, chiamata Auli, acrònimu pi Auxiliari Lingue International nta dda lingua (sicilianu: Lingua ausiliaria ntirnazziunali), ca addivintassi appoi la fasi ntirmedia di l'uccidintali. Wahl prisintò Auli ntô 1909 ntâ rivista Academia pro Interlingua – Discussiones. Ntô 1911, furmulàu la règula dâ furmazzioni dî palori (canusciuta comu règula di De Wahl) ca furmàu la basi di l'Occidintali.

Lu sìmmulu di Occidental, ca raffigura na tilda circondata, fu ntruduttu prima dû 1934 e fu scigghiutu ntra diversi varianti pâ so simplicità e simmulismu.

Primu nùmmuru dâ rivista Kosmoglott pubbricatu ntô frivaru 1922.

Ntô 1916, li appassiunati dâ lingua artificiali russa funnaru l'Associazziuni Kosmoglot a San Pietruburgu. Edgar von Wahl nun fu unu dî sò funnatura, ma poi s'agghiuncìu, accussì comu lu linguista estuni Jakob Linzbach. Wahl addivintò nu purtavoci dâ "scola naturalistica" di l'associazzioni; spianannu accussì la strata â criazzioni di l'Occidintali. Cu l'eventi rivuluzziunari dû 1917 e la partenza dî sò membri di San Pietruburgu, l'attività di l'associazzioni scumpareru, finìru completamenti ntô 1921, ma arripigghiànnusi n'àutra vota a Tallinn ntô stissu annu. L'attivitati di l'assuciazzioni foru ripigghiati di Wahl nzèmmula a Linzbach, e lu nomu di l'assuciazzioni fu canciatu 'n Kosmoglott. Li ligami foru mantinuti cu l'ex membri di l'associazzioni, ca operava nta diversi paisi europei. Wahl fu puru l'edituri dâ rivista Kosmoglott pubbricata di l'associazziuni dô 1922 ô 1926. Ntô sò primu nùmmuru, Wahl prisintò la lingua artificiali ca criàu, l'uccidintali. Dô 1923 ô 1928, prumuvìu puru la lingua ntâ serii Occidental, unic natural, vermen neutral e max facil e comprensibil lingue por International relationes. Wahl pubblicò nu libbru ntô 1925 intitulatu Radicarium directiv del lingue International (Occidental) nta 8 lingui.

Diffusioni

Occidintalisti a Vienna ntô 1927: da sinistra a dritta Hanns e Johann Robert Hörbiger, Engelbert Pigal e Edgar de Wahl.

Lu primu nùmmuru dâ rivista Kosmoglott cuntinìa na littra mannata â Liga dî Nazziuni lu 5 sittèmmiru 1921, ca raccumannava l'introduzzioni di na lingua pirfetta ca putìa èssiri facilmenti acquisita, non pi forza la lingua chianificata cchiù cumuni, pâ cumunicazzioni tra li pòpuli. Pî truvari na lingua adatta, si raccumannò di fari nu cuncursu e ca li cannidati fùssiru valutati di nu cumitatu di esperti cunvucatu dâ Lega dî Nazzioni. A proposta nun fu cunsidirata nnâ Lega dî Nazziuna.

Nustanti chistu fallimentu, la lingua occidintali attiràu li interlinguisti; 'n particulari appassiunati di l'Ido (l'esperantisti arristaru fideli â sò lingua). Secunnu Ariste, li cuntraversi nterni tra l'idisti e n'appellu pirsunali di Wahl purtaru assài genti a prumòviri la lingua. Nzemi â crìscita dâ pupularità dâ lingua, l'attivitati di l'associazzioni Kosmoglott diminuìu e ntô dicèmmiru 1928 s'appi n'eventu pi commemorari Waldemar Rosenberger, ca avìa murutu 10 anni prima, comu l'ùrtimu eventu cchiù granni dâ sucità.

Tuttavia, duranti li anni '20, nasceru novi sucità uccidintali. Ntô 1927 fu funnata l'Assuciazzioni Ntirnazziunali Cosmoglotta, chi n'annu doppu fu rinuminata Occidental-Union Accuminzannu dû 1927, Kosmoglott accuminza a èssiri pubbricata a Vienna (nveci di Tallin) cû novu nomu Cosmoglotta. Nta l'ùrtimu nùmmuru pubbricatu a Tallinn, Wahl pubblicau, ntra l'àutri cosi, l'òpira di Koidula cû tìtulu "Max car donation" (Rigalu cchiù caru). Lu successu dâ nova lingua purtau fama ntirnazziunali a Wahl. Parrau pubbricamenti nta vari paisi europei e cumunicau strittamenti cu li linguisti. Ntô 1939, fu prubbabbirmenti l'unicu estonia a èssiri ‘nvitatu â quinta cunfirenza linguìstica a Bruxelles. Nna chisti pirìudi iḍḍu discutìu attivamenti cû linguista danisi e auturi di n'àutra lingua chianificata Novial Otto Jespersen ca finìu ntâ sò 'nconta e câ pubbricazzioni dî sò risultati comu libbru siparatu. Com'è gghiè, a diffirenza di Jespersen, Wahl era nu linguista amatoriali. Li sò attività linguistichi non arrivaru mai a prubblemi linguistici tiòrici cchiù ampi, ma furu limitati â custruzziuni dâ sò lingua artificiali e a affruntari li probblemi currilati.

Puru si l'Occidintali appi nu successu mpurtanti â fini di l'anni '20 e ntê anni '30, nun arriniscìu mai a fari la pupularità di l'esperantu. A diffirenza di l'esperantu, ca addivintò na lingua pupulari ntra li muvimenti travagghiaturi, li parlanti uccidintali ntô pirìudu ntra li guerri èrunu suprattuttu ntillittuali di l'Europa uccidintali. Cchiù tardu, vicinu e doppu la morti di Wahl, accuminciaru li discussioni ntra l'uccidintalisti supra lu fattu di canciari lu nomu dâ lingua. Ric Berger, nu mpurtanti occidintalista dâ Svìzzira, citò riporti dû Bloccu Urientali ca lu nomu Occidintali era n’ostaculu pâ prumuzzioni dâ lingua. Berger avìa addivintatu puru 'ncantatu dâ lingua Interlingua ca stava vicinu â pubblicazzioni, e accuminciò a 'mmagginari 'na possibbili fusioni ntra li dui lingui.[66] Chisti dui fattura cumminceru Berger a accuminciari a sustinìri lu novu nomu Interlingue ntô fivraru 1948. U canciamentu di nomu trasìu ‘n viguri nnô uttùviru dû annu succissivo, e l’Unioni Occidintali addivintò l’Interlingue-Union, comu è oggi. L'associazzioni havi la sò accademia e la rivista Cosmoglotta continua a èssiri pubbricata di l'associazzioni.

Vita pirsunali

Famigghia

Edgar von Wahl si maritàu cu Maria von Hübbenet (la figghia dâ dutturi pirsunali dâ Gran Duchissa Maria Pavlovna), a San Pietruburgu ntô 1894. Appiru cincu figghi: Giuvanni o Hans, Guidu, Ellen, Anatolu e Lidia Maria. Lu matrimòniu fu scioltu ntô 1913, doppu ca Johann, Guido e Lydia ristaru cu Edgar mentri Anatol ristau cu sò matri, ca si trasfirìu 'n Finlandia, e quarchi tempu doppu puru Lydia Maria ci nni jìu. Li dui figghi cchiù granni di Wahl si trasfireru ntâ Girmania all'iniziu dâ Prima Guerra Mundiali, unni fìciru lu sirvizziu ntâ l'esercitu. Guido passàu na brevi vacanzi a Tallinn duranti l'occupazzioni tidisca di l'Estonia duranti la Prima Guerra Munniali, ma â fini dô 1918 scumparìu. Secunnu na funti murìu nna na battagghia cu l'Esercitu Russu Bulscèvicu vicinu a Tukums, Lettonia ntô 1919.

Ntô 1914, Edgar von Wahl si maritàu cu Agnes Riesenkampff. Comu sò maritu, Agnes era n'insignanti, 'nzignava la ginnàstica a Tallinn. Ntô 1917 nascìu la sò figghia Veronika. Lu distinu di Agnes non fu chiaru pi tantu tempu. Ntô 1946 fu pinsatu ca scumparìu duranti li migrazzioni furzati di giugnu 1941, ma ora si sapi ca fu arristata e sparata dû NKVD ntô 1941.

Navicari

Ortri â linguistica, Wahl era nu marinara di passatempu. Ntô 1895, addivintò membru dû Yacht Club Marittimu 'Mpiriali Estonia, e ntâ l'anni succissivi fu membru attivu, trasennu ntô sò cumitatu tecnicu e essennu lu sigritariu dû club. Produciu n'annuariu didikatu ô 25° anniversariu dû club ntô 1913. Ntô 1922, Wahl addivintàu nu membru onuràriu dû club. Pussidìa assài yacht ntâ l'anni, unu dê quali, na ketch chiamata Auli, si dici ca lu pruggittau iḍḍu stissu.