तृण

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तृण, द ञ उ भक्षे । इति काविकल्पद्रुमः ॥ (तनां- उभं-सकं-सेट् । क्त्वावेट् ।) द ञ, तृणोति तर्णोति तृणुते तर्णुते । उ, तर्णित्वातृत्वा । इति दुर्गादासः ॥

तृणम्, क्ली, (तृण्यते भक्ष्यते गवादिभिरिति । तृण + घञ् । संज्ञापूर्ब्बकत्वात् न गुणः । यद्बा, तृह हिंसायाम् + “तृहेः क्नो हलोपश्च ।” उणां ५ । ८ । इति क्नप्रत्ययो हकारलोपश्च ।) नडादि । चिनाखड इति ख्यातम् । इति केचित् । इति भरतः ॥ तत्पर्य्यायः । अर्ज्जुनम् २ । इत्यमरः । २ । ५ । १६७ ॥ त्रिणम् ३ खटम् ४ खेट्टम् ५ हरितम् ६ ताण्डवम् ७ । इति शब्दरत्नावली ॥ * ॥ (यथा, पञ्चतन्त्रे । १ । ३४ । “जातस्य नदीकूले तस्य तृणस्यापि जन्म कल्याणम् । यत् सलिलमज्जनाकुलजनहस्तालम्बनं भवति ॥”) गोभ्यस्तृणदानफलं यथा, -- “तीर्थस्नानेषु यत् पुण्यं यत् पुण्यं विप्रभोजने । यत् पुण्यञ्च महादाने यत् पुण्यं हरिसेवने ॥ सर्व्वव्रतोपवासेषु सर्व्वेष्वेव तपःसु च । भुवः पर्य्यटने यत्तु सत्यवाक्येषु यद्भवेत् ॥ यत् पुण्यं सर्व्वयज्ञेषु दीक्षायाञ्च लभेन्नरः । तत् पुण्यं लभते प्राज्ञो गोभ्यो दत्त्वा तृणानि च ॥” इति ब्रह्मवैवर्त्ते श्रीकृष्णजन्मखण्डम् ॥ * ॥ धनिष्ठादिपञ्चनक्षत्रेषु गृहनिमित्ततृणकाष्ठा- हरणे दोषा यथा, -- “अग्निचौरभयं रोगो राजपीडा धनक्षतिः । संग्रहे तृणकाष्ठानां कृते वस्वादिपञ्चके ॥” इति ज्योतिःसारसंग्रहः ॥ (गन्धद्रव्यविशेषः । रामकर्पूर इति भाषा ॥ अस्य पर्य्याया यथा, -- “कुतृणञ्च सुगन्धञ्च तृणं शीतं सुशीतलम् ॥” इति वैद्यकरत्नमालायाम् ॥)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तृण नपुं।

तृणम्

समानार्थक:तृण,तृण,अर्जुन,कक्ष

2।4।165।2।1

लामज्जकं लघुलयमवदाहेष्टकापथे। नडादयस्तृणं गर्मुच्छ्यामाकप्रमुखा अपि॥

 : कैवर्तीमुस्तकम्, स्पृक्का, जटामांसी, कर्चूरः, सूरणः, समष्ठिला, शाखाभेदः, दूर्वा, मुस्ता, वेणुः, गुन्द्रः, नडः, काशम्, बल्वजाः, इक्षुः, वीरणम्, दर्भः, रोहिषाख्यतृणविशेषः, तृणविशेषः, जलजतृणविशेषः, नूतनतृणम्, गवादिभक्ष्यतृणम्, कशेरुः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, तृणम्

तृण नपुं।

तृणम्

समानार्थक:तृण,तृण,अर्जुन,कक्ष

2।4।167।2।5

छत्रातिच्छत्रपालघ्नौ मालातृणकभूस्तृणे। शष्पं बालतृणम्घासो यवसं तृणमर्जुनम्.।

 : कैवर्तीमुस्तकम्, स्पृक्का, जटामांसी, कर्चूरः, सूरणः, समष्ठिला, शाखाभेदः, दूर्वा, मुस्ता, वेणुः, गुन्द्रः, नडः, काशम्, बल्वजाः, इक्षुः, वीरणम्, दर्भः, रोहिषाख्यतृणविशेषः, तृणविशेषः, जलजतृणविशेषः, नूतनतृणम्, गवादिभक्ष्यतृणम्, कशेरुः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, तृणम्

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तृण¦ भक्षे तना॰ उभ॰ सक॰ सेट्। तृणोति तर्णोति तृणुते-तर्णुते। अतर्णीत् अतर्णिष्ट। उदित् तर्णित्वा--तृण्ट्वा।

तृण¦ न॰ तृह--नक् हलोपश्च।

१ नडादौ, खटे (खड)। अमरः।
“तृणेन वात्येव तयाऽनुगम्यते” नैष॰।
“लघु-र्वहुतृणं नरः” माघः। तृणस्यायं शिवा॰ अण्। तार्ण तृणजन्ये वह्नौ पु॰
“तार्णातार्णोभयं नास्तीति” जगदीशः। तृणसम्पन्धिमात्रे त्रि॰। घोषादि॰ उत्तर-पदस्थे तृणशब्दे पूर्वपदमाद्युदात्तम्। ग्रामतृणमित्यादि। समूहार्ये पाशा॰ य। तृण्या तृण्समूहे स्त्री तत्रभवः। उत्करा॰ मत्वर्थे छ नडा॰ कुक् च। तृणकीयतृणभवे त्रि॰। स्वल्पं तृणं कन्। तृणक स्वल्पतृणे
“क्रीणीष्वेतास्तृण-केनापि राजन्!” भा॰ आ॰

९३ अ॰। स्वार्थे क। तत्रार्थे।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तृण (उ) तृणु¦ r. 8th cl. (तर्णोति तर्णते or तृणोति तृणुते) To eat, especially grass, to graze. E. तना-उभ-सक-सेट् |

तृण¦ n. (-णं) Grass, any gramineous plant. E. तृह् to hurt, Unadi affix णक्, and ह rejected; what is consumed by cattle, &c.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तृणम् [tṛṇam], [तृह्-नक् हलोपश्च Uṇ.5.8]

Grass in general; किं जीर्णं तृणमत्ति मानमहतामग्रेसरः केसरी Bh.2.29.

A blade of grass, reed, straw.

Anything made of straw (as a mat for sitting); often used as a symbol of worthlessness or uselessness; तृणमिव लघुलक्ष्मीर्नैव तान- संरुणद्धि Bh.2.17; see तृणीकृ also.

Comp. अग्निः a fire of chaff of straw; ब्राह्मणस्त्वनधीयानस्तृणाग्निरिव शाम्यति Ms.3. 168.

fire quickly extinguished.

burning a criminal by twisting straw round his body and then setting it on fire. -अञ्जनः a chameleon. -अटवी a forest abounding in grass. -अन्नम् rice growing wild. -असृज् n.,-कुङ्कुमम्, -गौरम् a variety of perfume. -आवर्तः a whirlwind. -इन्द्रः the palmyra tree. -उल्का a torch of hay, a fire-brand made of straw. -ओकस् n. a hut of straw. -काण्डः, -ण्डम् a heap of grass. -कुटी, -कुटीर- कम् a hut of straw. -कूटम् a heap of straw. -कूर्चिका a whisk.

केतुः the palmyra tree.

a bamboo. -गणना thinking anything to be of no importance; यशसि रसिकता- मुपागतानां तृणगणना गुणरागिणां धनेषु Vikr.6.2. -गोधा a kind of chameleon. -ग्राहिन् m. a sapphire. -चरः a kind of gem (गोमेद). -जलायुका, -जलूका a caterpillar; यथा तृणजलूकेयं नापयात्यपयाति च । न त्यजेन्म्रियमाणो$पि प्राग्देहा- भिमतिं जनः ॥ Bhāg.4.29.77. -जम्भन् a. feeding on grass.-जातिः f. grass-kind, the vegetable kingdom; Ms.1 48. -ज्योतिस् n. the plant called ज्योतिष्मती; Ki.15. 47 com.

द्रुमः the palm tree.

the betel-nut tree.

the Ketaka tree.

the date-tree -धान्यम् grain growing wild or without cultivation (Mar. देवभात).

ध्वजः the palmyra tree.

a bamboo. -पीडम् hand-to-hand fighting; 'रज्जूकरणे तृणमिव यत्र बाह्वादिकं व्यावर्त्यते तद्युद्धम्' Mb.23.3.2 com. -पूलिक N. of a human abortion; Charaka 4.4.1. -पूली a mat, seat made of reeds. -प्राय a. worth a straw, worthless, insignificant. -बिन्दुः N. of a sage; R.8.79.-भुज् a. graminivorous; Ks.6. -भूत a. deprived of all power; Mb.7. -मणिः a sort of gem (amber).-मत्कुणः a bail or surety (perhaps a wrong reading for ऋणमत्कुण). -राज् m. the vine palm.

राजः the cocoa-nut tree.

the bamboo.

the sugarcane.

the palmyra tree.

वृक्षः the fanpalm tree.

the date-tree.

the areca-nut tree. -शालः the areca-nut tree, bamboo; तृणशालो राज- ताल्यां वेणौ Nm. -शीतम् a kind of fragrant grass. -शून्यम् N. of two plants केतकी and मल्लिका; तृणशून्यं तु मल्लिका Ak; परिलसत्तृणशून्यमतल्लिकापरिमलावहमारुतसेवितः Rām. Ch.4.32.-षट्पदः a kind of wasp (Mar. कुंभारीण). -सारा the plantain tree. -सिंहः an axe. -हर्म्यः a house of straw.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तृण n. ( m. g. अर्धर्चा-दि; ifc. f( आ). )grass , herb , any gramineous plant , blade of grass , straw (often symbol of minuteness and worthlessness) RV. etc. ( ifc. accent g. घोषा-दि)

तृण m. N. of a man g. शिवा-दिand नडा-दि; ([ cf. Goth. thaurnus.])

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Tṛṇa, ‘grass,’ is often mentioned in the Rigveda and later. It was used as straw to roof in a house or hut.