Prijeđi na sadržaj

1783 – razlika između verzija

Uredi veze
Izvor: Wikipedija
Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Nema sažetka izmjene
Nema sažetka izmjene
Red 7: Red 7:


== Događaji ==
== Događaji ==
* januar - [[Jekaterina Voroncova-Daškova]] postavljena za direktora ruske Carske akademije umetnosti i nauka - prva žena na takvom položaju.


* [[4. 2.]] - Prvi u seriji [[Kalabrijski zemljotresi 1783|Kalabrijskih zemljotresa]] koji će na jugu Italije odnijeti živote 50.000 ljudi.
* [[4. 2.]] - Prvi u seriji [[Kalabrijski zemljotresi 1783|Kalabrijskih zemljotresa]] koji će na jugu Italije odnijeti živote 50.000 ljudi.

* mart, krajem - Crnogorski guvernadur Jovan Radonjić otišao u Rijeku (do novembra), možda i do Beča, ponovo moli Austriju za pomoć.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 525</ref>
* mart, krajem - Crnogorski guvernadur Jovan Radonjić otišao u Rijeku (do novembra), možda i do Beča, ponovo moli Austriju za pomoć.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 525</ref>
* [[30. 3.]] - Car Josip II. daje dekret o centralnim sjemeništima, biskupima je oduzeta mogućnost da neposredno odlučuju o odgoju svećeničkog podmlatka; upravu nad sjemeništem u Zagrebu će dobiti [[Maksimilijan Vrhovac]].<ref>''Historija n. J. II'', 1099</ref>
* [[30. 3.]] - Car Josip II. daje dekret o centralnim sjemeništima, biskupima je oduzeta mogućnost da neposredno odlučuju o odgoju svećeničkog podmlatka; upravu nad sjemeništem u Zagrebu će dobiti [[Maksimilijan Vrhovac]].<ref>''Historija n. J. II'', 1099</ref>

* [[19. 4.]] (8. 4. po j.k.) - [[Rusko Carstvo|Ruska]] carica [[Katarina Velika]] donosi ukaz kojim je [[aneksija|anektiran]] [[Krimski Kanat]], koji se prethodnih nekoliko godina nalazio pod ruskom "zaštitom"; time nestaje posljednji trag nekadašnje [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]] i nastaje područje koje će postati poznato kao [[Nova Rusija]].
* [[19. 4.]] (8. 4. po j.k.) - [[Rusko Carstvo|Ruska]] carica [[Katarina Velika]] donosi ukaz kojim je [[aneksija|anektiran]] [[Krimski Kanat]], koji se prethodnih nekoliko godina nalazio pod ruskom "zaštitom"; time nestaje posljednji trag nekadašnje [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]] i nastaje područje koje će postati poznato kao [[Nova Rusija]].
** Krimska kriza između Austrije i Turske 1783-84: Austrija gomila trupe na turskim granicama, prema hrišćanima u Bosni je zauzet tolerantniji stav.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 455</ref>
** Krimska kriza između Austrije i Turske 1783-84: Austrija gomila trupe na turskim granicama, prema hrišćanima u Bosni je zauzet tolerantniji stav.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 455</ref>
* proleće - Grupa popa Nikole Radomirovića, sa Radičem Petrovićem i Stevanom Veskovićem je krenula u prvu izviđačku misiju u Srbiju, upućeni od zemunskog majora Liderskrona (napravili su otiske ključeva beogradskih kapija<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 361</ref>). U junu će obilaziti i Bosnu.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 357</ref>
* proleće - Grupa popa Nikole Radomirovića, sa Radičem Petrovićem i Stevanom Veskovićem je krenula u prvu izviđačku misiju u Srbiju, upućeni od zemunskog majora Liderskrona (napravili su otiske ključeva beogradskih kapija<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 361</ref>). U junu će obilaziti i Bosnu.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 357</ref>
* april - [[Dositej Obradović]] piše "[[Pismo Haralampiju]]" u kojoj najavljuje "[[Sovjeti zdravago razuma|Sovjete zdravago razuma]]", izašle sledeće godine. Pre toga, ovog leta, u Lajpcigu izdaje "[[Život i priključenija]]", prvi deo. Dositej je drugi pisac, nakon Orfelina, koji je štampao knjigu građanskom ćirilicom.<ref>''Istorija s. n.'' IV-2, 99</ref>
* april - [[Dositej Obradović]] piše "[[Pismo Haralampiju]]" u kojoj najavljuje "[[Sovjeti zdravago razuma|Sovjete zdravago razuma]]", izašle sledeće godine.
* april - ''Commonwealth v. Jennison'': vrhovni sud Masačusetsa presuđuje da je ropstvo neustavno - ali odluka je slabo poznata, neuki robovi još uvek služe, reklasifikovani su u najamne radnike.

* maj - U Bosni se nastavlja kuga od prošle godine: "''Neka se pamti i to da je iza Jurjeva gotovo čitav mjesec dana svakim danom pred Begovom džamijom u podne i ikindiju bilo po 20 dženaza, a nekada i po više''"<ref>[http://bosnae.info/index.php/velike-suse-kuge-u-bosanskom-ejaletu-tokom-druge-polovine-xviii-stoljeca Velike suše i kuge u Bosanskom ejaletu tokom druge polovine XVIII stoljeća]. bosnae.info</ref>. Kuge u Bosni ima i u Banjoj Luci, Ostrošcu, Travniku i Bihaću, a u Srbiji u Beogradu, Šapcu i drugde - Sava je blokirana, prebezi iz Turske se vraćaju nazad.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 355</ref> U Bosni je i gladna godina, jedu se suve kruške umesto hleba, kada je iz Carigrada stigao kapidžija da traži veliki porez, narod je odbio.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 454</ref>
* maj - U Bosni se nastavlja kuga od prošle godine: "''Neka se pamti i to da je iza Jurjeva gotovo čitav mjesec dana svakim danom pred Begovom džamijom u podne i ikindiju bilo po 20 dženaza, a nekada i po više''"<ref>[http://bosnae.info/index.php/velike-suse-kuge-u-bosanskom-ejaletu-tokom-druge-polovine-xviii-stoljeca Velike suše i kuge u Bosanskom ejaletu tokom druge polovine XVIII stoljeća]. bosnae.info</ref>. Kuge u Bosni ima i u Banjoj Luci, Ostrošcu, Travniku i Bihaću, a u Srbiji u Beogradu, Šapcu i drugde - Sava je blokirana, prebezi iz Turske se vraćaju nazad.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 355</ref> U Bosni je i gladna godina, jedu se suve kruške umesto hleba, kada je iz Carigrada stigao kapidžija da traži veliki porez, narod je odbio.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 454</ref>

* [[8. 6.]] - Početak erupcije vulkana [[Laki (vulkan)|Laki]] na [[Island]]u koja će trajati osam mjeseci i posredno i neposredno prouzročiti smrt trećine islandskog stanovništva, kao i [[masovna glad|glad]] na području [[Sjeverozapadna Evropa|Sjeverozapadne Evrope]].
* [[8. 6.]] - Početak erupcije vulkana [[Laki (vulkan)|Laki]] na [[Island]]u koja će trajati osam mjeseci i posredno i neposredno prouzročiti smrt trećine islandskog stanovništva, kao i [[masovna glad|glad]] na području [[Sjeverozapadna Evropa|Sjeverozapadne Evrope]], pa i u daljim krajevima.
* jun - Ruske vlasti na novopripojenom području [[Krim]]a osnivaju grad [[Sevastopolj]], kao bazu za mornaričku eskadru, prvo pod imenom Ahtijar (Bela litica).
* jun - Ruske vlasti na novopripojenom području [[Krim]]a osnivaju grad [[Sevastopolj]], kao bazu za mornaričku eskadru, prvo pod imenom Ahtijar (Bela litica).
* 29. 6. - Crnogorski glavari pišu karlovačkom mitropolitu [[Mojsije Putnik|Mojsiju]] da rukopoloži arhimandrita [[Petar I Petrović Njegoš|Petra]], pošto je [[Arsenije Plamenac]] bolestan i ne napušta Crmnicu - urađeno sledeće godine.
* 29. 6. - Crnogorski glavari pišu karlovačkom mitropolitu [[Mojsije Putnik|Mojsiju]] da rukopoloži arhimandrita [[Petar I Petrović Njegoš|Petra]], pošto je [[Arsenije Plamenac]] bolestan i ne napušta Crmnicu - urađeno sledeće godine.

* leto - Pančevački major Turati sastavlja opis puteva Srbije na osnovu izveštaja obaveštajaca.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 358</ref>
* leto - Pančevački major Turati sastavlja opis puteva Srbije na osnovu izveštaja obaveštajaca.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 358</ref>
* leto - Dositej je u Lajpcigu izdao "[[Život i priključenija]]", prvi deo. On je drugi pisac, nakon Orfelina, koji je štampao knjigu građanskom ćirilicom.<ref>''Istorija s. n.'' IV-2, 99</ref>
⚫
* [[24. 7.]] - [[Sporazum u Georgijevsku]] kojim [[Kartli-Kahetinsko Kraljevstvo]] u današnjoj [[Gruziji]] postaje [[protektorat]] Ruskog Carstva.
* leto - "Lakijeva izmaglica" u Evropi i Severnoj Americi usled erupcije na Islandu (u Engleskoj od 23. juna do 20. jula).
⚫
* [[24. 7.]] - [[Sporazum u Georgijevsku]] kojim [[Kartli-Kahetinsko Kraljevstvo]] u današnjoj [[Gruziji]] postaje [[protektorat]] Ruskog Carstva (na snazi od 1784, aneksija 1800/03).

* [[3. 9.]] - Skopljen [[Pariški mirovni sporazum (1783)|Pariški mirovni sporazum]] kojim je okončan [[Američki rat za nezavisnost]]; prema njegovim odredbama [[UK|Velika Britanija]] priznaje [[Američka deklaracija o nezavisnosti|nezavisnost]] svojih bivših kolonija te predaje istočni dio [[Louisiana (Nova Francuska|Louisiane]]; [[Francuska]] od Britanije preuzima [[Senegal]], [[Tobago]] i dio kolonija u Indiji; Španija od Britanaca preuzima [[Florida|Floridu]].
* [[3. 9.]] - Skopljen [[Pariški mirovni sporazum (1783)|Pariški mirovni sporazum]] kojim je okončan [[Američki rat za nezavisnost]]; prema njegovim odredbama [[UK|Velika Britanija]] priznaje [[Američka deklaracija o nezavisnosti|nezavisnost]] svojih bivših kolonija te predaje istočni dio [[Louisiana (Nova Francuska|Louisiane]]; [[Francuska]] od Britanije preuzima [[Senegal]], [[Tobago]] i dio kolonija u Indiji; Španija od Britanaca preuzima [[Florida|Floridu]].

* [[21. 11.]] - U [[Pariz]]u Jean-François Pilâtre de Rozier i François Laurent izveli prvi uspješan let balonom napunjenim toplim vazduhom. Preletjeli su iznad grada razdaljinu od 8 km za 25 minuta dosegnuvši visinu od gotovo 1.000 m.
* [[21. 11.]] - U [[Pariz]]u Jean-François Pilâtre de Rozier i François Laurent izveli prvi uspješan let balonom napunjenim toplim vazduhom. Preletjeli su iznad grada razdaljinu od 8 km za 25 minuta dosegnuvši visinu od gotovo 1.000 m.
* [[25. 11.]] - Poslednji britanski vojnici napustili [[New York]], nakon završetka [[Američki rat za nezavisnost|Američkog rata za nezavisnost]].
* [[25. 11.]] - Poslednji britanski vojnici napustili [[New York]], nakon završetka [[Američki rat za nezavisnost|Američkog rata za nezavisnost]].

* zima - Ledena zima 1783/84 usled islandske erupcije.
* krajem godine - Skadarski [[Mahmud-paša Bušatlija]] počinje vršiti snažniji pritisak na Crnu Goru.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 526</ref>
* krajem godine - Skadarski [[Mahmud-paša Bušatlija]] počinje vršiti snažniji pritisak na Crnu Goru.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 526</ref>


Red 38: Red 51:
* [[Zaharije Orfelin]]: "Iskusni podrumar".
* [[Zaharije Orfelin]]: "Iskusni podrumar".
* Mathias Piller i Ludwig Mitterpacher: ''Iter Per Poseganam Sclavoniae Provinciam''.
* Mathias Piller i Ludwig Mitterpacher: ''Iter Per Poseganam Sclavoniae Provinciam''.
* Braća Elhuyar izolirala [[volfram]].


== Rođenja ==
== Rođenja ==
* [[23. 1.]] - [[Stendhal]], književnik († [[1842]])
* [[13. 2.]] - [[Guglielmo Pepe]], italijanski general i patriota († [[1855]])
* [[10. 4.]] - [[Hortense de Beauharnais]], poćerka i snaha Napoleona I, majka Napoleona III († [[1837]])
* [[19. 6.]] - [[Friedrich Sertürner]], pionir alkaloidne hemije († [[1841]])
* [[24. 7.]] - [[Simón Bolívar]], južnoamerički vojskovođa, državnik i revolucionar
* [[24. 7.]] - [[Simón Bolívar]], južnoamerički vojskovođa, državnik i revolucionar
* [[14. 9.]] - [[Gaspard Gourgaud]], francuski general, pisac († [[1852]])
* [[6. 10.]] - [[François Magendie]], pionir eksperimentalne fiziologije († [[1855]])
* [[26. 11.]] (8.12.?) - [[Dimitrije Isailović]], srpski novinar, urednik "Srpskih novina", član učenog društva († [[1853]])
* [[26. 11.]] (8.12.?) - [[Dimitrije Isailović]], srpski novinar, urednik "Srpskih novina", član učenog društva († [[1853]])
* [[Ali-paša Rizvanbegović]], stolački kapetan († [[1851]])
* [[Juraj Karlo Wisner-Morgenstern]], skladatelj, dirigent († [[1855]])


== Smrti ==
== Smrti ==


* [[18. 9.]] - [[Leonhard Euler]], švicarski matematičar i fizičar
* [[19. 4.]] - [[Filip Lastrić]], franjevac, povjesničar (* 1700)
* [[Filip Lastrić]], franjevac, povjesničar (* 1700)
* [[24. 4.]] - [[Grigorij Orlov]], ruski državnik (* [[1734]])
* [[18. 9.]] - [[Leonhard Euler]], švicarski matematičar i fizičar (* [[1707]])


== Reference ==
== Reference ==

Verzija od 14. oktobra 2024. u 21:32

Ovo je članak o godini 1783.
Milenijum: 2. milenijum
Vjekovi: 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija: 1750-e  1760-e  1770-e  – 1780-e –  1790-e  1800-e  1810-e
Godine: 1780 1781 1782 – 1783 – 1784 1785 1786
Let braće Montgolfier.
1783. po kalendarima
Gregorijanski 1783. (MDCCLXXXIII)
Ab urbe condita 2536.
Islamski 1197–1198.
Iranski 1161–1162.
Hebrejski 5543–5544.
Bizantski 7291–7292.
Koptski 1499–1500.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat 1838–1839.
• Shaka Samvat 1705–1706.
• Kali Yuga 4884–4885.
Kineski
• Kontinualno 4419–4420.
• 60 godina Yin Voda Zec
(od kineske Ng.)
Holocenski kalendar 11783.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1783 (MDCCLXXXIII) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru.

Događaji

  • mart, krajem - Crnogorski guvernadur Jovan Radonjić otišao u Rijeku (do novembra), možda i do Beča, ponovo moli Austriju za pomoć.[1]
  • 30. 3. - Car Josip II. daje dekret o centralnim sjemeništima, biskupima je oduzeta mogućnost da neposredno odlučuju o odgoju svećeničkog podmlatka; upravu nad sjemeništem u Zagrebu će dobiti Maksimilijan Vrhovac.[2]
  • 19. 4. (8. 4. po j.k.) - Ruska carica Katarina Velika donosi ukaz kojim je anektiran Krimski Kanat, koji se prethodnih nekoliko godina nalazio pod ruskom "zaštitom"; time nestaje posljednji trag nekadašnje Zlatne Horde i nastaje područje koje će postati poznato kao Nova Rusija.
    • Krimska kriza između Austrije i Turske 1783-84: Austrija gomila trupe na turskim granicama, prema hrišćanima u Bosni je zauzet tolerantniji stav.[3]
  • proleće - Grupa popa Nikole Radomirovića, sa Radičem Petrovićem i Stevanom Veskovićem je krenula u prvu izviđačku misiju u Srbiju, upućeni od zemunskog majora Liderskrona (napravili su otiske ključeva beogradskih kapija[4]). U junu će obilaziti i Bosnu.[5]
  • april - Dositej Obradović piše "Pismo Haralampiju" u kojoj najavljuje "Sovjete zdravago razuma", izašle sledeće godine.
  • april - Commonwealth v. Jennison: vrhovni sud Masačusetsa presuđuje da je ropstvo neustavno - ali odluka je slabo poznata, neuki robovi još uvek služe, reklasifikovani su u najamne radnike.
  • maj - U Bosni se nastavlja kuga od prošle godine: "Neka se pamti i to da je iza Jurjeva gotovo čitav mjesec dana svakim danom pred Begovom džamijom u podne i ikindiju bilo po 20 dženaza, a nekada i po više"[6]. Kuge u Bosni ima i u Banjoj Luci, Ostrošcu, Travniku i Bihaću, a u Srbiji u Beogradu, Šapcu i drugde - Sava je blokirana, prebezi iz Turske se vraćaju nazad.[7] U Bosni je i gladna godina, jedu se suve kruške umesto hleba, kada je iz Carigrada stigao kapidžija da traži veliki porez, narod je odbio.[8]
  • 8. 6. - Početak erupcije vulkana Laki na Islandu koja će trajati osam mjeseci i posredno i neposredno prouzročiti smrt trećine islandskog stanovništva, kao i glad na području Sjeverozapadne Evrope, pa i u daljim krajevima.
  • jun - Ruske vlasti na novopripojenom području Krima osnivaju grad Sevastopolj, kao bazu za mornaričku eskadru, prvo pod imenom Ahtijar (Bela litica).
  • 29. 6. - Crnogorski glavari pišu karlovačkom mitropolitu Mojsiju da rukopoloži arhimandrita Petra, pošto je Arsenije Plamenac bolestan i ne napušta Crmnicu - urađeno sledeće godine.
  • leto - Pančevački major Turati sastavlja opis puteva Srbije na osnovu izveštaja obaveštajaca.[9]
  • leto - Dositej je u Lajpcigu izdao "Život i priključenija", prvi deo. On je drugi pisac, nakon Orfelina, koji je štampao knjigu građanskom ćirilicom.[10]
  • leto - "Lakijeva izmaglica" u Evropi i Severnoj Americi usled erupcije na Islandu (u Engleskoj od 23. juna do 20. jula).
  • 24. 7. - Sporazum u Georgijevsku kojim Kartli-Kahetinsko Kraljevstvo u današnjoj Gruziji postaje protektorat Ruskog Carstva (na snazi od 1784, aneksija 1800/03).
  • 21. 11. - U Parizu Jean-François Pilâtre de Rozier i François Laurent izveli prvi uspješan let balonom napunjenim toplim vazduhom. Preletjeli su iznad grada razdaljinu od 8 km za 25 minuta dosegnuvši visinu od gotovo 1.000 m.
  • 25. 11. - Poslednji britanski vojnici napustili New York, nakon završetka Američkog rata za nezavisnost.
  • zima - Ledena zima 1783/84 usled islandske erupcije.
  • krajem godine - Skadarski Mahmud-paša Bušatlija počinje vršiti snažniji pritisak na Crnu Goru.[11]

Kroz godinu

  • Franjo Esterházy je ban Hrvatske (do 1785). Plemstvo u Hrvatskoj provodi "agrarni apsentizam", tako je oko 40 velikaša poslalo pisma banu da ne mogu doći na sabor, a živjeli su u Beču, Minhenu, Budimu, Požunu i drugim gradovima Evrope.[12]
  • Karlovačka generalna komanda preporučila da se dopusti slobodnije naseljavanje srpskih trgovaca i zanatlija po svim varošima i štapskim mestima - neke porodice se preseljavaju iz Kostajnice u Petrinju i Karlovac.[13]
  • Ujedinjene banska i varaždinska generalkomanda sa sjedištem u Zagrebu,[14] čime banska krajina gubi vezu sa hrvatskim banom (do 1786).[15]
  • Komisija za ujednačavanje pravopisa u Hrvatskoj i Slavoniji - preovlađuje mišljenje da se uzme pravopis slavonskih pisaca.[16]
  • Jedan pripadnik dubrovačke nove vlastele je tek ove godine izabran u Vijeće umoljenih (Senat), a što je omogućeno sporazumom iz 1763.[17]
  • Josip II. ukida cehove (prije smrti će povući taj patent).
  • U Gospiću izgrađena župna crkva Navještenja Blažene Djevice Marije (od 2000. katedrala)
  • U Beogradu podignuto Šejh-Mustafino turbe.
  • Zaharije Orfelin: "Iskusni podrumar".
  • Mathias Piller i Ludwig Mitterpacher: Iter Per Poseganam Sclavoniae Provinciam.
  • Braća Elhuyar izolirala volfram.

Rođenja

Smrti

Reference

  1. ↑ Istorija s. n. IV-1, 525
  2. ↑ Historija n. J. II, 1099
  3. ↑ Istorija s. n. IV-1, 455
  4. ↑ Istorija s. n. IV-1, 361
  5. ↑ Istorija s. n. IV-1, 357
  6. ↑ Velike suše i kuge u Bosanskom ejaletu tokom druge polovine XVIII stoljeća. bosnae.info
  7. ↑ Istorija s. n. IV-1, 355
  8. ↑ Istorija s. n. IV-1, 454
  9. ↑ Istorija s. n. IV-1, 358
  10. ↑ Istorija s. n. IV-2, 99
  11. ↑ Istorija s. n. IV-1, 526
  12. ↑ Historija n. J. II, 1074
  13. ↑ Istorija s. n. IV-1, 227
  14. ↑ Historija n. J. II, 1056
  15. ↑ Historija n. J. II, 1102
  16. ↑ Historija n. J. II, 1101
  17. ↑ Historija n. J. II, 1217-8
Literatura
  • Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
  • Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=1783&oldid=42227972