1783 – razlika između verzija

**1783. po kalendarima**
Gregorijanski	1783. (MDCCLXXXIII)
Ab urbe condita	2536.
Islamski	1197–1198.
Iranski	1161–1162.
Hebrejski	5543–5544.
Bizantski	7291–7292.
Koptski	1499–1500.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1838–1839.
• Shaka Samvat	1705–1706.
• Kali Yuga	4884–4885.
	Kineski
• Kontinualno	4419–4420.
• 60 godina	Yin Voda Zec; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11783.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1750-e 1760-e 1770-e – 1780-e – 1790-e 1800-e 1810-e
Godine:	1780 1781 1782 – 1783 – 1784 1785 1786

Interaktivna pretraga historije

← Starija izmjena Novija izmjena →

Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj

VizualnoWikitekst

U redovima

Verzija od 28. oktobra 2024. u 20:01

Ovo je članak o godini 1783.

Godina 1783 (MDCCLXXXIII) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj

januar - Jekaterina Voroncova-Daškova postavljena za direktora ruske Carske akademije umetnosti i nauka - prva žena na takvom položaju.
20. 1. - Pregovori o miru u Versaju: Britanci sklapaju preliminarni mir sa Francuskom i Španijom.

Februar/Veljača

4. 2. - Prvi u seriji Kalabrijskih zemljotresa koji će na jugu Italije tijekom februara i marta odnijeti živote 50.000 ljudi.
7. 2. - Okončana je Velika opsada Gibraltara, Britanci su zadržali poluotok.
24. 2. - Britanska vlada earla od Shelburnea daje ostavku jer se Parlament protivi dogoverim uslovima mira.

Mart/Ožujak

15. 3. - Urota u Newburghu: Washington uspjeva odgovoriti oficire od pomisli na pobunu protiv Kongresa zbog zaostalih plaća i nesigurne mirovine.
mart, krajem - Crnogorski guvernadur Jovan Radonjić otišao u Rijeku (do novembra), možda i do Beča, ponovo moli Austriju za pomoć.^[1]
22. 3. - Umro je hrvatski ban Franjo Leopold Nádasdy, naslijediće ga Franjo Esterházy (do 1785).
30. 3. - Car Josip II. daje dekret o centralnim sjemeništima, biskupima je oduzeta mogućnost da neposredno odlučuju o odgoju svećeničkog podmlatka; upravu nad sjemeništem u Zagrebu će dobiti Maksimilijan Vrhovac.^[2]

April/Travanj

2. 4. - Vojvoda od Portlanda je titularni šef britanske vlade, zapravo koalicije Foxa i lorda Northa (do decembra).
3. 4. - Ugovor o prijateljstvu i trgovini između SAD i Švedske.
9. 4. - U Americi su izdata naređenja obema stranama da se prekine sa neprijateljstvima.
19. 4. (8. 4. po j.k.) - Ruska carica Katarina Velika donosi ukaz kojim je anektiran Krimski Kanat, koji se prethodnih nekoliko godina nalazio pod ruskom "zaštitom"; time nestaje posljednji trag nekadašnje Zlatne Horde i nastaje područje koje će postati poznato kao Nova Rusija.
- Krimska kriza između Austrije i Turske 1783-84: Austrija gomila trupe na turskim granicama, prema hrišćanima u Bosni je zauzet tolerantniji stav.^[3]
proleće - Grupa popa Nikole Radomirovića, sa Radičem Petrovićem i Stevanom Veskovićem je krenula u prvu izviđačku misiju u Srbiju, upućeni od zemunskog majora Liderskrona (napravili su otiske ključeva beogradskih kapija^[4]). U junu će obilaziti i Bosnu.^[5]
april - Dositej Obradović piše "Pismo Haralampiju" u kojoj najavljuje "Sovjete zdravago razuma", izašle sledeće godine.
april - Commonwealth v. Jennison: vrhovni sud Masačusetsa presuđuje da je ropstvo neustavno - ali odluka je slabo poznata, neuki robovi još uvek služe, reklasifikovani su u najamne radnike.
28. 4. - Drugi anglo-majzorski rat: Tipu Sultan zauzima nakon opsade Bednore, dan. Nagaru u Karnataki, nakon opsade.

Maj/Svibanj

maj - U Bosni se nastavlja kuga od prošle godine: "Neka se pamti i to da je iza Jurjeva gotovo čitav mjesec dana svakim danom pred Begovom džamijom u podne i ikindiju bilo po 20 dženaza, a nekada i po više"^[6]. Kuge u Bosni ima i u Banjoj Luci, Ostrošcu, Travniku i Bihaću, a u Srbiji u Beogradu, Šapcu i drugde - Sava je blokirana, prebezi iz Turske se vraćaju nazad.^[7] U Bosni je i gladna godina, jedu se suve kruške umesto hleba, kada je iz Carigrada stigao kapidžija da traži veliki porez, narod je odbio.^[8]

Jun/Juni/Lipanj

4. 6. - Braća Montgolfier pokazuju let balona članovima provincijske skupštine staleža u Annonayu na jugoistoku Francuske.
8. 6. - Početak erupcije vulkana Laki na Islandu koja će trajati osam mjeseci i posredno i neposredno prouzročiti smrt trećine islandskog stanovništva, kao i glad na području Sjeverozapadne Evrope, pa i u daljim krajevima.
jun - Ruske vlasti na novopripojenom području Krima osnivaju grad Sevastopolj, kao bazu za mornaričku eskadru, prvo pod imenom Ahtijar (Bela litica).
29. 6. - Crnogorski glavari pišu karlovačkom mitropolitu Mojsiju da rukopoloži arhimandrita Petra, pošto je Arsenije Plamenac bolestan i ne napušta Crmnicu - urađeno sledeće godine.

Jul/Juli/Srpanj

leto - Pančevački major Turati sastavlja opis puteva Srbije na osnovu izveštaja obaveštajaca.^[9]
leto - Dositej je u Lajpcigu izdao "Život i priključenija", prvi deo. On je drugi pisac, nakon Orfelina, koji je štampao knjigu građanskom ćirilicom.^[10]
leto - "Lakijeva izmaglica" u Evropi i Severnoj Americi usled erupcije na Islandu (u Engleskoj od 23. juna do 20. jula).
23. 7.? - Arapska plemenska konfederacija Bani Utbah na čelu sa Ahmed bin Muhammad bin Khalifom zauzima Bahrein, ranije pod persijskom vlašću. Kuća Āl Khalīfah i danas vlada Bahreinom.
24. 7. - Sporazum u Georgijevsku kojim Kartli-Kahetinsko Kraljevstvo u današnjoj Gruziji postaje protektorat Ruskog Carstva (na snazi od 1784, aneksija 1800/03).

Avgust/August/Kolovoz

4. 8. - Erupcija ere Tenmei: nakon tromesečne aktivnosti dolazi vrhunac erupcije japanskog vulkana Asama - gine oko 1.500 ljudi, ali mnogo više od pogoršane gladi (1782-88).
10. 8. - Antelope, brod Britanske istočnoindijske kompanije se nasukao na Palauu, što je prvi dosledni kontakt sa tim ostrvima.
18. 8. - Uveče se vidi meteorska procesija iznad Zapadne Evrope.
27. 8. - Jacques Charles i braća Robert pokrenuli u Parizu prvi vodonični balon, Le Globe.

Septembar/Rujan

3. 9. - Skopljen Pariški mirovni sporazum kojim je okončan Američki rat za nezavisnost; prema njegovim odredbama Velika Britanija priznaje nezavisnost svojih bivših kolonija te predaje istočni dio Louisiane; Francuska od Britanije preuzima Senegal, Tobago i dio kolonija u Indiji; Španija od Britanaca preuzima Floridu.
- Indijanci nisu pomenuti, tako da ostaju u ratu sa SAD (→ Sjeverozapadni indijanski rat).
septembar - Joseph Brant, poglavica Mohawka, okuplja predstavnike 35 plemena na gornjoj reci Sandusky u Severozapadnu konfederaciju.
19. 9. - Balon braće Montgolfier Aérostat Réveillon leti u Versaju sa prvim živim bićima: ovca, patka i petao - kralj nakon ovoga dozvoljava letove sa ljudima, Étienne Montgolfier će u saradnji sa Jean-Baptiste Réveillonom će za to napraviti veći balon.
22. 9. - Kongres konfederacije SAD zabranjuje kupovinu indijanske zemlje na saveznoj teritoriji, izvan država (Komitet Kongresa za indijanske poslove ipak potražuje zemlju sledećeg meseca).

Oktobar/Listopad

26. 10. - Praizvedba Mozartove Velike mise u Salzburgu.

Novembar/Studeni

21. 11. - U Parizu, znanstvenik Jean-François Pilâtre de Rozier i markiz François Laurent d'Arlandes izveli prvi uspješan let Montgolfierovim balonom napunjenim toplim vazduhom. Preletjeli su iznad grada razdaljinu od 8 km za 25 minuta dosegnuvši visinu od gotovo 1.000 m.
25. 11. - Poslednji britanski vojnici napustili New York, nakon završetka Američkog rata za nezavisnost, svečano ulazi George Washington.

Decembar/Prosinac

1. 12. - Jacques Charles poleće iz Pariza vodoničnim balonom, prvo sa jednim od braće Robert pa sam do visine od 3 km.

"General George Washington daje ostavku na svoju komandu" (Trumbull, 1824)

19. 12. - Nakon pada Foxove vlade, jer se kralj protivio predlogu zakona o reformi Istočnoindijske kompanije, William Pitt Mlađi (24) postaje britanski premijer (do 1801. i 1804-06).
23. 12. - Washington daje ostavku kao vrhovni komandant Kontinentalne armije. Postaje prvi lider Društva Cincinnata, naslednog oficirskog udruženja.
zima - Ledena zima 1783/84 usled islandske erupcije.
krajem godine - Skadarski Mahmud-paša Bušatlija počinje vršiti snažniji pritisak na Crnu Goru.^[11]

Kroz godinu

Hrvatska:
- Plemstvo u Hrvatskoj provodi "agrarni apsentizam", tako je oko 40 velikaša poslalo pisma banu da ne mogu doći na sabor, a živjeli su u Beču, Minhenu, Budimu, Požunu i drugim gradovima Evrope.^[12]
- Karlovačka generalna komanda preporučila da se dopusti slobodnije naseljavanje srpskih trgovaca i zanatlija po svim varošima i štapskim mestima - neke porodice se preseljavaju iz Kostajnice u Petrinju i Karlovac.^[13]
- Ujedinjene banska i varaždinska generalkomanda sa sjedištem u Zagrebu,^[14] čime banska krajina gubi vezu sa hrvatskim banom (do 1786).^[15]
- Komisija za ujednačavanje pravopisa u Hrvatskoj i Slavoniji - preovlađuje mišljenje da se uzme pravopis slavonskih pisaca.^[16]
Jedan pripadnik dubrovačke nove vlastele je tek ove godine izabran u Vijeće umoljenih (Senat), a što je omogućeno sporazumom iz 1763.^[17]
Kuga u Dalmaciji 1783-84, o kojoj piše Julije Bajamonti (1786).
Pravoslavna eparhija u Bukovini je stavljena pod jurisdikciju Karlovačke mitropolije (do 1873).
Josip II. ukida cehove (prije smrti će povući taj patent).
Crkve: župna crkva Navještenja Blažene Djevice Marije u Gospiću (od 2000. katedrala); Evangelička crkva u Bačkom Petrovcu; pravoslavna Rođenja Bogorodice u Botošu; sv. Jovana Krstitelja u Bačkoj Palanci; župna crkva sv. Vida u Pitomači
U Beogradu podignuto Šejh-Mustafino turbe.
Zaharije Orfelin: "Iskusni podrumar".
Mathias Piller i Ludwig Mitterpacher: Iter Per Poseganam Sclavoniae Provinciam.
Braća Elhuyar izolirala volfram.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1783.

23. 1. - Stendhal, književnik († 1842)
25. 1. - William Colgate, industrijalac († 1857)
13. 2. - Guglielmo Pepe, italijanski general i patriota († 1855)
3. 4. - Washington Irving, književnik († 1859)
10. 4. - Hortense de Beauharnais, poćerka i snaha Napoleona I, majka Napoleona III († 1837)
1. 5. - Jeremija Gagić, ruski diplomata, sekretar Pravitellstvujušćeg sovjeta († 1859)
3. 5. - José de la Riva Agüero, prvi predsednik Perua († 1858)
19. 6. - Friedrich Sertürner, pionir alkaloidne hemije († 1841)
21. 7. - Charles-Tristan de Montholon, francuski general († 1853)
24. 7. - Simón Bolívar, južnoamerički vojskovođa, državnik i revolucionar († 1830)
9. 8. - Aleksandra Pavlovna, ruska velika vojvotkinja, habzburška nadvojvotkinja († 1801)
14. 9. - Gaspard Gourgaud, francuski general, pisac († 1852)
27. 9. - Agustín de Iturbide, meksički državnik († 1824)
6. 10. - François Magendie, pionir eksperimentalne fiziologije († 1855)
26. 11. (8.12.?) - Dimitrije Isailović, srpski novinar, urednik "Srpskih novina", član učenog društva († 1853)
Tešan Podrugović, narodni pjesnik († 1815)
Sava Mrkalj, monah, filolog († 1833)
Ali-paša Rizvanbegović, stolački kapetan († 1851)
Juraj Karlo Wisner-Morgenstern, skladatelj, dirigent († 1855)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1783.

31. 1. - Caffarelli, kastrat (* 1710)
6. 2. - Capability Brown, pejzažni arhitekta (* 1716)
22. 3. - Franjo Leopold Nádasdy, habsburški maršal, hrvatski ban (* 1708)
11. 4. - Nikita Panin, ruski državnik (* 1718)
17. 4. - Louise d'Épinay, spisateljica, salonistica (* 1726)
19. 4. - Filip Lastrić, franjevac, povjesničar (* 1700)
24. 4. - Grigorij Orlov, ruski državnik (* 1734)
8. 5. - Pahomije Knežević, episkop aradski (* ca. 1727)
13. 6. - Nikola Divnić, šibenski biskup (* 1715)
24. 8. - Tihon Zadonski, ruski episkop, bogoslov, svetac (* 1724)
18. 9. - Leonhard Euler, švicarski matematičar i fizičar (* 1707)
29. 10. - Jean d'Alembert, matematičar (* 1717)
1. 11. - Jeftimije Ljubibratić, habsburški podmaršal (* 1716)
28. 11. - Marguerite Gourdan, vlasnica bordela (* 1725)
15. 12. - Ahmad bin Said al-Busaidi, vladar Omana (* 1694)
Arsenije Radivojević, bivši episkop bački (* 1717/20)

Reference

↑ Istorija s. n. IV-1, 525
↑ Historija n. J. II, 1099
↑ Istorija s. n. IV-1, 455
↑ Istorija s. n. IV-1, 361
↑ Istorija s. n. IV-1, 357
↑ Velike suše i kuge u Bosanskom ejaletu tokom druge polovine XVIII stoljeća. bosnae.info
↑ Istorija s. n. IV-1, 355
↑ Istorija s. n. IV-1, 454
↑ Istorija s. n. IV-1, 358
↑ Istorija s. n. IV-2, 99
↑ Istorija s. n. IV-1, 526
↑ Historija n. J. II, 1074
↑ Istorija s. n. IV-1, 227
↑ Historija n. J. II, 1056
↑ Historija n. J. II, 1102
↑ Historija n. J. II, 1101
↑ Historija n. J. II, 1217-8

Literatura

Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

[1] Istorija s. n. IV-1, 525

[2] Historija n. J. II, 1099

[3] Istorija s. n. IV-1, 455

[4] Istorija s. n. IV-1, 361

[5] Istorija s. n. IV-1, 357

[6] Velike suše i kuge u Bosanskom ejaletu tokom druge polovine XVIII stoljeća. bosnae.info

[7] Istorija s. n. IV-1, 355

[8] Istorija s. n. IV-1, 454

[9] Istorija s. n. IV-1, 358

[10] Istorija s. n. IV-2, 99

[11] Istorija s. n. IV-1, 526

[12] Historija n. J. II, 1074

[13] Istorija s. n. IV-1, 227

[14] Historija n. J. II, 1056

[15] Historija n. J. II, 1102

[16] Historija n. J. II, 1101

[17] Historija n. J. II, 1217-8

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

@@ Red 53: / Red 53: @@
 * [[10. 8.]] - ''Antelope'', brod Britanske istočnoindijske kompanije se nasukao na [[Palau]]u, što je prvi dosledni kontakt sa tim ostrvima.
 * [[18. 8.]] - Uveče se vidi meteorska procesija iznad Zapadne Evrope.
-* [[27. 8.]] - Jacques Charles i braća Robert pokrenuli u Parizu prvi vodonični balon, ''Le Globe''.
+* [[27. 8.]] - [[Jacques Charles]] i [[braća Robert]] pokrenuli u Parizu prvi vodonični balon, ''Le Globe''.
 === Septembar/Rujan ===
@@ Red 63: / Red 63: @@
 === Oktobar/Listopad ===
-*
 * [[26. 10.]] - Praizvedba Mozartove Velike mise u Salzburgu.
 === Novembar/Studeni ===
-* [[21. 11.]] - U [[Pariz]]u Jean-François Pilâtre de Rozier i François Laurent izveli prvi uspješan let balonom napunjenim toplim vazduhom. Preletjeli su iznad grada razdaljinu od 8 km za 25 minuta dosegnuvši visinu od gotovo 1.000 m.
+* [[21. 11.]] - U [[Pariz]]u, znanstvenik [[Jean-François Pilâtre de Rozier]] i markiz [[François Laurent d'Arlandes]] izveli prvi uspješan let Montgolfierovim balonom napunjenim toplim vazduhom. Preletjeli su iznad grada razdaljinu od 8 km za 25 minuta dosegnuvši visinu od gotovo 1.000 m.
 * [[25. 11.]] - Poslednji britanski vojnici napustili [[New York]], nakon završetka [[Američki rat za nezavisnost|Američkog rata za nezavisnost]], svečano ulazi George Washington.
 === Decembar/Prosinac ===
+* [[1. 12.]] - Jacques Charles poleće iz Pariza vodoničnim balonom, prvo sa jednim od braće Robert pa sam do visine od 3 km.
 [[Datoteka:General George Washington Resigning his Commission.jpg|150px|mini|"General George Washington daje ostavku na svoju komandu" ([[John Trumbull|Trumbull]], 1824)]]
 * [[19. 12.]] - Nakon pada Foxove vlade, jer se kralj protivio predlogu zakona o reformi Istočnoindijske kompanije, [[William Pitt Mlađi]] (24) postaje britanski premijer (do 1801. i 1804-06).