Operacija Kugelblitz
| Operacija „Kugelblitz“ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata | |||||||
Delovi II korpusa NOVJ prelaze preko Kamene gore kod Prijepolja, da bi sprečili nadiranje Nemaca ka Pljevlji, u zimu 1943. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
| Angažirane jedinice | |||||||
| Druga proleterska divizija NOVJ Peta krajiška divizija NOVJ Sedamnaesta istočnobosanska divizija NOVJ 27. istočnobosanska divizija |
Prva brdska divizija (Nemačka) 7. SS divizija Princ Eugen 369. legionarska divizija 187. rezervna divizija (Nemačka) 2. (motorizovani) puk "Brandenburg" 92. motorizovani puk (Nemački) 901. motorizovani puk (Nemački) 24. pešadijska divizija (Bugarska) | ||||||
| Snage | |||||||
| 12.000 boraca | 75.000 boraca | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| oko 2.700 izbačenih iz stroja | nepoznati | ||||||
Limsko-drinska operacija,[1][2] nemačkog kodnog naziva Kuglasta munja (nem. Kugelblitz, izgovor: Kugelblic), predstavlja najambiciozniju i po upotrebljenim snagama najkrupniju nemačku zimsku operaciju u Jugoslaviji 1943/1944.
Deo je niza vezanih operacija koje je sprovela nemačka Druga oklopna armija protiv jedinica NOVJ i slobodne teritorije, poznatih kao Šesta neprijateljska ofanziva.
Operacija je trajala od 4. do 16. decembra 1943. i zahvatila je široki prostor Raške oblasti i istočne Bosne. Cilj operacije bilo je nanošenje udaraca, opkoljavanje i uništenje jedinica Drugog i Trećeg korpusa NOVJ koje su delovale na tom prostoru.
Nemačke snage uspele su da zadaju udarce i nanesu značajne gubitke nekim jedinicama Druge proleterske i Pete krajiške divizije i uspele su da ovladaju gradovima i komunikacijama u ovoj oblasti, ali nisu uspele u osnovnoj nameri da ih razbiju i unište. Stoga je njihov uspeh bio kratkotrajan, a jedinice NOVJ su nakon dekoncentracije nemačkih snaga krajem decembra 1943. i u januaru 1944. ponovo ovladale većim delom ove teritorije.
Snage NOVJ iskoristile su vojničke posledice problema pred koje je nemačku komandu stavila kapitulacija Italije 8. septembra 1943. Ovaj događaj izazvao je takođe i talas borbenog entuzijazma u narodu, što je dovelo do masovnog priliva novih boraca u jedinice NOVJ.
Krajem septembra i početkom oktobra jedinice Druge proleterske divizije razbile su lokalne snage četnika i muslimanske milicije u Sandžaku i severnoj Crnoj Gori, prinudivši italijanske jedinice da pređu na njihovu stranu. Tako je nastala prostrana slobodna teritorija koja je uključivala Foču, Pljevlja, Prijepolje, Novu Varoš, Berane, Bijelo Polje i Andrijevicu.
U tom periodu jedinice novoosnovanog Trećeg korpusa NOVJ uspešno su okončale Prvu tuzlansku operaciju protiv snaga NDH i Nemaca. Operacija je okončana posedanjem Tuzle, Zvornika, Bijeljine, Bosanskog Šamca, Gradačca i većeg broja manjih mesta.
U istom periodu Mihailović je izvršio koncentraciju svojih snaga i otpočeo nastupanje iz Srbije u istočnu Bosnu. Snage JVuO su potisle nemačko-domobranske snage, zaposele Višegrad i nastavile nastupanje prema Rogatici. Na ovaj prodor Vrhovni štab NOVJ reagovao je angažovanjem Pete krajiške divizije iz centralne Bosne koja je potisla četnike, zaposela Višegrad i Priboj i nastavila pritisak prema Užicu.
Na taj način stvorena je prostrana i povezana slobodna teritorija pod kontrolom NOVJ od reke Save do Prokletija. U toj oblasti popunjavane su jedinice i nastajale nove, nastali su organi vlasti i vršena je propaganda u narodu.
Za nemačke snage na Balkanu ova slobodna teritorija predstavljala je bitan problem zbog svoje veličine, pritiska koji su jedinice sa te teritorije vršile na saobraćaj u dolini Bosne, kao i zbog opasnosti da posluži kao osnovica za prodor u pravcu Jadrana i u pravcu vitalnih saobraćajnica u dolini Morave. Usled nedostatka raspoloživih snaga, tokom novembra 1943. godine Nemci su bili u stanju da preduzmu samo jednu ograničenu operaciju kojom su ovladali Zvornikom i Tuzlom (11. novembra), radi stvaranja povoljnije operacijske osnovice. Sabiranje snaga za obuhvatnu operaciju okončano je prvih dana decembra 1943. godine.
Komanda Jugoistoka stavila je V SS korpusu za ovu operaciju na raspolaganje, pored njegove dve divizije, još dve kompletne nemačke divizije, četiri samostalna puka i jednu bugarsku diviziju.
Opšta zamisao operacije bila je: da delovi 369. legionarske divizije, 1. lovački rezervni i 92. motorizovani puk iz Sarajeva, delovi 187. rezervne pešadijske divizije i 901. motorizovanog nastavnog puka iz Tuzle i Zvornika i delovi bugarske 24. divizije, sa prostora Užice - Zlatibor - Kremna, brzo prodirući, zaposednu zaprečnu liniju Sarajevo - Han Pijesak - Vlasenica - Srebrenica - Drina i okruže jedinice 3. korpusa na prostoriji Sokolac - Vlasenica - Srebrenica. Za to vreme, 1. brdska divizija i 2. puk "Brandenburg" sa prostora Sjenice i 7. SS divizija s linije Gacko - Nevesinje, nadirući širokim frontom s jugoistoka i juga, imale su zadatak da na svojim napadnim pravcima razbiju jedinice NOVJ i odbace ih severno od linije Višegrad - Pale, u kotao omeđen pomenutom zaprečnom linijom, i tu pristupe uništenju okruženih snaga - 2, 5, 17. i 27. divizije.
Operacija je dobila kodno ime „Kugelblic“ (nem. Kugelblitz), odnosno „loptasta munja“. Početak je predviđen za 4. decembar 1943. godine u 5:00 ujutro.
„Vojni komandant Jugoistoka: bugarska 24. divizija sa tri bataljona i četničkom grupom Ajdačića napreduju sporim tempom uzvodno iz Bajine Bašte prema novoj liniji odbrane; bez konakta sa neprijateljem.“[4]
– Njemački izvještaj od 14. decembra 1943.
Početkom novembra 1943. 1. brdska divizija koncentrisana je u oblasti Sjenice radi učešća u operaciji Kugelblic. Tokom novembra u više navrata njene borbene grupe preduzimale su ispade i nasilna izviđanja prema slobodnoj teritoriji. Najznačajniji od njih bio je udar 14/15. novembra niz dolinu Mileševke i prema Brodarevu. Nemačke jedinice su tokom tog napada naterale na povlačenje bataljone 3. sandžačke brigade nanevši im gubitke i zauzevši Brodarevo, ali su se pred protivnapadom povukle.
Ocenivši ozbiljnom opasnost od nemačke koncentracije i vrlo nepovoljnog odnosa snaga na liniji Sjenica - Prijepolje, Štab Druge proleterske divizije predložio je da svoje snage povuče na levu obalu Lima i da pripremi odbranu po dubini, ali je štab Korpusa odbacio ovaj predlog i naredio aktivna dejstva na desnoj obali Lima uprkos opasnosti od opkoljavanja. Tako su se početkom decembra na desnoj strani Lima u neposrednoj okolini Prijepolja nalazila dva bataljona Druge proleterske brigade. U samom gradu nalazila se Prva šumadijska brigada NOVJ koja je posle napornog marša stigla 26. novembra, i bila je smeštena u zgradi bolnice na desnoj obali Lima radi odmora.
Početak napada određen je 4. decembar. Nemačka komanda pažljivo je analizirala raspored i dejstva snaga NOVJ. Druga proleterska divizija imala je 3 bataljona sa desne strane Lima. Ovi bataljoni imali su dobar položaj u odnosu na komunikacije i u slučaju jačeg napada, mogli su poslužiti kao zadržavajuća odbrana. Time bi se dobilo vreme za organizovanje glavne linije odbrane na Limu i dalje po dubini.
Osnovnu prepreku za nemačko nastupanje, kao i značajan oslonac odbrane NOVJ, predstavljala je reka Lim. Štab Prve brdske divizije imao je pod svojom komandom i 2. puk Brandenburg, specijalnu komandosku jedinicu. Stoga je napravio smeo i kreativan plan napada. Umesto uobičajeno primenjivanog snažnog udara po prednjim položajima protivnika, uz pomoć štaba puka Brandenburg razrađen je plan po kojem je glavni cilj napada, most na Limu u Prijepolju, trebalo da bude osvojen komandoskom akcijom neposredno pre početka glavnog napada.
Dana 4. decembra pre zore grupe maskiranih nemačkih komandosa iz 2. puka "Brandenburg" su, prema planu, uz pomoć vodiča iz muslimanske milicije, uspeli da zaobiđu položaje Čačanskog bataljona Druge proleterske brigade. Uspevši da ostanu neprimećeni, ušli su u Prijepolje, hladnim oružjem likvidirali stražu na mostu i zauzeli most na Limu. Delovi puka su istovremeno, nakon uspešnog prikradanja, manjim intervencijama protiv partizanskih delova uspeli da stvore uže obezbeđenje puta koji niz reku Mileševku vodi u Prijepolje. Na taj način, Nemci su bili u stanju da napad, umesto lomljenjem spoljašnje odbrane, započnu marševskim upadom oklopno-motorizovanih delova 1. brdske divizije u Prijepolje. Još pre nego što je odbrana aktivirana, Nemci su uspeli da sa masom snaga pređu Lim. Jedinica koja je trebalo da bude oslonac odbrane, Prva šumadijska brigada, zatečena je potpuno nerazvijena za borbu, u svom prenoćištu, u bolnici sa leve strane Lima.
Na taj način, Nemci su još pre pravog otvaranja borbe uspeli da osvoje dominantne pozicije. Ključni i najdelikatniji cilj napada, most na Limu u Prijepolju, osvojen je prepadom i zadržan u svojim rukama pravovremenim razvojem napada. Na taj način, glavna prirodna prednost odbrane NOVJ - reka Lim - pretvorena je u njihov glavni problem. Tri bataljona su na samom početku ostala izolovana i opkoljena na desnoj strani Lima, a glavna linija odbrane, koja je suviše zavisila od njihove pravovremene reakcije, nije uopšte aktivirana i razvijena.
Na taj način su jedinice NOVJ bile prinuđene da prihvate borbu u veoma podređenom položaju. Snage u Prijepolju bile su prikovane za položaj i tučene premoćnom koncentrisanom vatrom iz brojnih teških oruđa, a bataljoni sa desne strane Lima pod složenim uslovima probijali su se prema Limu. Njihov celodnevni ogorčeni otpor ipak je zadržao nastupanje Nemaca, tako da su nemačke motorizovane kolone bile u mogućnosti da nastave nastupanje prema Pljevljima tek sutradan, 5. decembra. U sumrak i nakon pada mraka blokirane jedinice NOVJ iz Prijepolja krenule su u proboj po grupama. Prilikom odbrane i proboja pretrpele su vrlo teške gubitke.[5]
Ovo je bila jedna od primerno izvedenih i najuspešnijih nemačkih taktičkih akcija tokom rata u Jugoslaviji, Komandant bataljona brandenburžana koji je zauzeo most, kapetan Konrad Štajdl (nem. Konrad Steidl), za ovu akciju odlikovan je viteškim krstom.
U toku samo jednog dana, 4. decembra, jedinice Druge proleterske divizije imale su 395 poginulih i 13 zarobljenih.
Pred početak operacije Štab Drugog udarnog korpusa vršio je reorganizaciju italijanske divizije "Venecija", kao i delova divizije "Taurinenze" koji su prešli na stranu NOVJ (ukupno oko 11.000 Italijana). Od manjih delova ovih divizija koji su izrazili spremnost da produže borbu protiv Nemaca, formirao je prvih dana decembra italijansku partizansku diviziju "Garibaldi". Od oko dve trećine pripadnika ovih divizija koji su izjavljivali da ne mogu da se bore, formirano je 11 radnih bataljona. Na tom zadatku štab korpusa upotrebio je i Drugu dalmatinsku brigadu, koju je prebacio iz doline Lima u širu okolinu Pljevalja i Čajniča.
Ove jedinice predstavljale su tokom operacije dodatno opterećenje za snage NOVJ, budući da nisu imale borbenu vrednost, a zahtevale su angažovanje oko evakuacije i snabdevanja.
Glavna kolona nemačke Prve brdske divizije nastavila je nastupanje i 5. decembra posle podne prodrla u Pljevlja, odbacivši slabije delove Druge proleterske i Druge dalmatinske brigade. Usled naglog prodora Nemaca, pozadinski organi nisu uspeli da u potpunosti evakuišu skladišta hrane i materijala iz Pljevalja, pa je jedan deo uništen, a deo je zaplenjen od strane Nemaca.
Pomoćna kolona Prve brdske divizije nastupala je pravcem Sjenica - Brodarevo. Potiskujući Treću sandžačku brigadu tokom 4. decembra ovladala je Brodarevom, odakle je nastavila nastupanje delom snaga prema Bijelom Polju, u koje je ušla 6. decembra, a delom prema putu Pljevlja-Đurđevića Tara.
Glavnina Druge proleterske divizije prebacila se na levu obalu reke Ćehotine, našavši se tako izvan zahvata operacije. Tu je vodila borbu sa levom kolonom Prve brdske divizije, a po pristizanju Četvrte i Šeste crnogorske brigade, uz njihovu pomoć ponovo ovladala Bijelim Poljem i do 10. decembra izbila pred Brodarevo.
Glavnina Prve brdske divizije u skladu sa operacijskim zadatkom orijentisala se prema Čajniču. Na tom pravcu nalazio se samo jedan bataljon Druge proleterske, pa je 3. bataljon 98. puka 1. brdske divizije 6. decembra ušao u Čajniče i produžio ka odseku Ustiprača - Goražde, gde je stupio u vezu sa 7. SS divizijom. Na taj način je Prva brdska divizija ugrozila pozadinu Pete krajiške divizije. Istog dana, Peta krajiška divizija odbila je sve napade 1. bataljona 99. puka 1. brdske divizije, koji je nastupao niz Lim ka Priboju. Time se očigledno ispoljila namera 1. brdske divizije ka krilnom obuhvatu Pete divizije.
Vrhovni štab je na osnovu zaplenjene nemačke zapovesti otkrio nemačke namere, pa je naložio Petoj diviziji da izmanevriše nemački pritisak i zadrži se u zapadnoj Srbiji i Sandžaku. Divizija je, međutim, da bi izbegla obuhvat, bila prinuđena da se pod borbom povuče iz doline Lima i Uvca ka Višegradu, gde je 9. i noću 9/10. decembra prešla Drinu, porušila most i zadržala se na prostoriji Rogatica - Sjemeć - Sjeversko, postupivši na taj način u skladu sa nemačkim predviđanjima. Istovremeno je, po naređenju Vrhovnog štaba, na ovu prostoriju pristigla iz Srbije i Prva južnomoravska brigada, koja je ušla u sastav Pete divizije, a takođe joj se priključio i bataljon Druge proleterske. Ovde je Peta divizija stupila u vezu sa 27. divizijom, koja se nalazila na prostoriji Sokolovići - Dobrašina - Sjeversko.
Po pristizanju u okolinu Rogatice, Peta divizija stavljena je pod komandu Trećeg korpusa, koji je naredio njeno angažovanje na pravcu Srebrenica - Zvornik.
Delovi 187. rezervne divizije i 901. motorizovani puk otpočeli su 3. decembra nastupanje u pravcu Kladnja i Birča u tri kolone:
- desna kolona drumom Tuzla - Živinice - Kladanj,
- srednja, glavna kolona (sa 25 tenkova u svom sastavu) pravcem Capardi - Šekovići - Vlasenica,
- leva kolona (ojačana sa 11 tenkova) drumom Zvornik - Nova Kasaba - Vlasenica.
Ove snage trebalo je da posednu severni deo zaprečne linije (od Vlasenice do Drine) i ne dozvole proboj jedinica 3. korpusa ka severu. Pošto su te pravce zatvarale nedovoljne snage NOVJ (18. hrvatska brigada 17. divizije i 19. birčanska brigada 27. divizije), Nemci su, bez većeg otpora, brzo izbili u Kladanj i Šekoviće. Da bi zadržao Kladanj, štab 3. korpusa naredio je 17. diviziji da se pomeri na sever, upućujući 15. majevičku brigadu ka Kladnju, a 6. proletersku brigadu preko Vlasenice ka Šekovićima. Njene dotadašnje položaje trebalo je da preuzme 27. divizija, zbog čega je 16. muslimanska brigada 17. divizije zadržana na Romaniji do pristizanja 17. majevičke brigade 27. divizije, a zatim je i ona krenula ka Vlasenici.
Pošto je 5. decembra neuspešno napala nemačke snage u Kladnju, 15. brigada se sa 18. i 16. brigadom, koja je ubrzo pristigla, zadržala u okolini Kladnja.
Do žestokih borbi došlo je u okolini Betnja, na pravcu Šekovići - Vlasenica. U boju na Betnju, elastičnom odbranom i energičnim dobro organizovanim protivnapadima, 6. proleterska brigada i delovi 15. brigade uspeli su da do 9. decembra zadrže srednju napadnu kolonu. U ovim borbama ove dve brigade su, uz vlastite gubitke od 89 boraca, izbacile iz stroja 297 Nemaca.
U međuvremenu je leva kolona odbacila 1. bataljon 19. birčanske brigade i sa pravca Nove Kasabe izbila u Vlasenicu, a zatim pošla u susret srednjoj koloni, prihvatila je u dolini Drinjače i time joj omogućila prodor ka Vlasenici.
Narednih dana je 17. divizija oslobodila Kladanj i Živinice i izbila u dolinu Spreče. Tako se našla izvan neprijateljske zaprečne linije i izbegla okruženje.
Za to vreme su jedinice 27. divizije izvršile marš preko Jahorine u cilju smene 17. divizije na Romaniji.
Delovi 369. legionarske divizije, ojačani 1. rezervnim lovačkim i 92. motorizovanim pukom, nastupili su 6. decembra iz rejona Sarajeva u dve kolone:
Zadatak je ovih snaga bio da brzim prodorom, obuhvatajući 27. diviziju, posednu severozapadni deo zaprečne linije (Sarajevo - Vlasenica). Sedamnaesta brigada i Romanijski odred, pošto nisu bili u stanju da se suprotstave tako jakim snagama, povukli su se ka istoku, u rejon Sokolovića, gde je ubrzo pristigla i 2. krajiška brigada.
U toku 9. decembra nemačke jedinice uspele su da izbiju na planom predviđenu zaprečnu liniju i da sa severozapada i severa zatvori obruč oko 27. divizije.
7. SS divizija krenula je u nastupanje iz Uloga i Kalinovika u pravcu odseka Rogatica - Sokolac. Prva brdska divizija, čiji je 99. puk nastupao pravcem Priboj - Višegrad, a 98. puk pravcem Pljevlja - Goražde - Rogatica, izbila je 13. decembra na liniju severno od druma Višegrad - Rogatica. Ona je na desnom krilu održavala vezu sa delovima bugarske 24. divizije, a na levom s jedinicama 7. SS divizije, koja je - ne nailazeći na otpor u nastupanju iz severne Hercegovine preko planinskih masiva Zelengore i Jahorine, izbila 13. decembra, na liniju severno od druma Rogatica - Sokolac. Izbijanjem obeju divizija severno od saobraćajnice Višegrad - Sokolac, obruč je zatvoren i s juga. Na taj način 5. i 27. divizija NOVJ našle su se u nemačkom obruču
Na osnovu prikupljenih podataka o nastupanju 1. brdske i 7. SS divizije, Štab 3. korpusa odlučio je da disperzijom snaga onemogući neprijateljsku koncentraciju. 27. divizija usmerena je na proboj iz okruženja preko saobraćajnice Sokolac — Vlasenica i ofanzivno dejstvo ka rudnicima Varešu i Brezi; dok se 5. divizija, u smislu direktive Vrhovnog štaba, usmerila ka Srebrenici, odakle bi se, pri eventualnom jačem neprijateljskom pritisku, prebacila na desnu obalu Drine.
U duhu dobijenog zadatka, 27. divizija je u toku 13. decembra izvršila pripremu jedinica za proboj. Izviđanjem je ustanovljen živ saobraćaj na putu Sokolac — Han Pijesak, na koji se oslanjao severozapadni deo nemačke zaprečne linije. Noću 13/14. decembra 27. divizija je izvršila proboj preko komunikacije, na odseku Kraljeva gora — Han Kram, slomivši otpor delova 482. puka 187. divizije u okolini Kraljevog polja. Sledećih dana ona se orijentisala ka Varešu i Brezi. Neki njeni delovi (2. bataljon 17. majevičke i 4. bataljon 2. krajiške brigade) nisu uspeli da izvrše proboj, već su se pridružili 5. diviziji.
Peta krajiška divizija se našla u teškoj situaciji. Budući da su zakazale veze sa 27. divizijom i sa štabom Trećeg korpusa, morala se osloniti samo na vlastite obaveštajne podatke. Preko izviđačkih delova upućenih ka Srebrenici i Vlasenici ustanovljene su jače snage 187. rezervne divizije i 901. motorizovanog puka na severnim padinama Javora i dominirajućim visovima pored puta, dok je samim putem saobraćaj bio vrlo živ; u Srebrenici je primećena jača koncentracija nemačkih jedinica, a zaprečna gustina na saobraćajnici Sokolac-Vlasenica je posle proboja 27. divizije povećana.
Bez podataka o nastupanju Prve brdske divizije i 7. SS divizije sa juga, Štab Pete divizije opredelio se u tom trenutku za najgoru moguću varijantu. Noću između 14. i 15. decembra, Peta divizija je u tri kolone krenula na jug, prema saobraćajnici Podromanija-Rogatica, pravo u susret nemačkim kolonama u nastupanju.
15. decembra ujutro, nakon prelaska preko planine Devetak, u oblasti Sokolovići - Sjeversko došlo je do susreta sa nastupajućim kolonama Prve brdske divizije. Neko vreme kolone Nemaca i NOVJ kretale su se paralelno u suprotnim smerovima, uzajamno nesvesne prisustva protivnika. Tako je na kraju došlo do gotovo trenutnog rasplamsavanja susretne borbe kod skoro svih jedinica. Obe strane direktno su se iz marševskog razvile bočno u borbeni poredak. Budući da se radilo o iskusnim jedinicama NOVJ, uspešno su prikovale nemačke jedinice na položaje, ne dozvolivši im napredovanje. Tokom celog dana vođena je iscrpljujuća borba po dubokom snegu, pri čemu su jedinice NOVJ usled znatno veće vatrene moći Nemaca trpele znatne gubitke.
Po padu mraka Prva krajiška brigada se prikupila i jurišem probila nemačke položaje, otvorivši ostalim jedinicama put za izvlačenje. Divizija se orijentisala preko puta Han Pijesak - Sokolac u severozapadnom pravcu, a zatim prema Kladnju. Prilikom proboja preko saobraćajnice pod vatrom došlo je do izvesnog meteža i mešanja borbenih delova sa komorama, što je dovelo do povećanja gubitaka.
Probojem Pete divizije iz okruženja okončana je operacija „Kugelblic“. Neposredno nakon nje usledila je operacija "Šnešturm" (nem. Schneesturm), odnosno "snežna oluja", u velikoj meri sa istim učesnicima.
Ukupni partizanski gubici se procjenjuju na oko 9.000 ljudi.
Njemački gubici iznose 106 mrtvih (od toga 3 oficira), 535 ranjenih i 7 nestalih.[6]– Njemački završni izvještaj Vrhovnoj komandi o operaciji „Kugelblitz“ sa obostranim gubicima
Veoma prilagođavajući svoju taktiku partizanskom načinu borbe, nemačke snage uspele su da nanesu teške gubitke 2. i 5. diviziji. Tokom dve nedelje koliko je trajala operacija Nemci su uspeli da prokrstare prostorom između Tuzle, Sarajeva i Sjenice. Međutim, ovi uspesi imali su privremen značaj. Jedinice NOVJ stekle su ratno iskustvo i čvrstinu, tako da ih nije bilo moguće razbiti. Primenom manevra one su izbegavale odlučne udarce i zabacivale se u pozadinu protivničkog rasporeda, gde su napadale manje jedinice i postaje i obnavljale slobodnu teritoriju. Peta krajiška divizija je tako nakon dve uzastopne nemačke operacije već u prvoj polovini januara 1944. godine ponovo zauzela Foču, Čajniče, Goražde, Miljevinu i Kalinovik i uspostavila prostranu slobodnu teritoriju.
Nakon poraza partizanskih snaga u Prijepolju i prodora njemačkih snaga u grad, pripadnici Muslimanske milicije pod komandom Ahmeta Salihbegovića, zajedno sa lokalnim četnicima pod komandom Živka Pušice i Bogosava Varagića, uhapsili su u gradu 5. decembra 1943. 16 partizanskih simpatizera, srpske i bošnjačke nacionalnosti. Uhapšeni su predati okupatorskoj vojsci koji ih je deportovala u logore. U njemačkim logorima je stradalo šest uhapšenika.[7][8]
Za dobro držanje u borbi protiv NOVJ, pukovnik Remold, komandant borbene grupe 1. brdske divizije u operaciji Kugelblic, 22. decembra 1943. pohvalio je četnike Vojislava Lukačevića, koji su učestvovali u borbama pod nemačkom komandom, specijalnom naredbom.[9] Pukovnik Remold je svojim trupama saopštio sledeće:
Četnici Lukačevića su, kao odani drugovi po oružju, zajedno sa mojim pukom napali komuniste. Hrabri četnici su savladali naizgled nepremostive prepreke poput teškog terena, vode koja je sezala do struka, litica i klanaca. I pored teškoća u snabdevanju, držali su korak sa nemačkim jedinicama. Poduhvat je krunisan izbacivanjem neprijatelja iz oblasti jugoistočno od Višegrada; naneti su mu gubici od 50 poginulih, više stotina ranjenih, a zaplenjeno je oružja i motornih vozila. Izražavam svoju zahvalnost majoru Lukačeviću, njegovom operativnom oficiru i svima borcima za njihovu požrtvovanost i bezobzirnost u borbi. [...] Lukačevićevim trupama želim puno sreće i uspeha. Dole komunizam, neka naša stvar pobedi![10]
– Pukovnik Josef Remold, komandant 99. brdskog puka 1. brdske divizije.
Za težak poraz Druge proleterske divizije u Prijepolju jedan deo zasluga treba pripisati izvanrednoj organizaciji, prilagodljivosti i disciplini Nemaca, dok drugi deo uzroka čine slabosti i propusti u organizaciji, obaveštajnoj i izviđačkoj aktivnosti i komandovanju u jedinicama NOVJ. Nebudnost jedinica, loše obezbeđenje važnih objekta, slaba organizacija odbrane po dubini očigledni su propusti štabova od nivoa bataljona pa naviše.
Odlukom Vrhovnog štaba 2. januara 1944. godine zbog poraza u Prijepoljskoj bici smenjen je ceo štab Druge proleterske divizije na čelu sa komandantom Ljubodragom Đurićem, i postavljen novi na čelu sa komandantom Ljubom Vučkovićem. Osnovana je komisija koja je trebalo da provede istragu i utvrdi odgovornost, a pukovnik Đurić stavljen je na raspolaganje Glavnom štabu za Srbiju.
Ljubodrag Đurić smatrao je da je krivica nepravedno pripisana njemu. U svojoj memoarskoj knjizi pod naslovom „Sećanja na ljude i događaje“ (Rad, Beograd 1989) Đurić je izneo svoju argumentaciju kojom deo krivice pripisuje štabu Drugog korpusa i komandantu Dapčeviću.
- Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, 2, prepravljeno i dopunjeno izdanje, knjiga 2 - Vojnoistorijski institut, Beograd 1963
- Otto Kumm: VORWÄRTS, PRINZ EUGEN! - Geschichte der 7. SS-Freiwilligen-Division "Prinz Eugen", Munin-Verlag, Coburg 1978.
- Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß, Ares Verlag 2008.
- Cassagrande: Die volksdeutsche SS-Division "Prinz Eugen": die Banater Schwaben und die Nazionalsocialistiscchen Kriegsverbrechen[mrtav link], Campus Verlag, Frankfurt am Mein 2003.
- Franz Schraml: KRIEGSSCHAUPLATZ KROATIEN, Kurt Vowinckel Verlag, Neckargemünd 1962
- Radanović, Milan (2015). Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji. Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung. ISBN 978-86-88745-15-4.
- ↑ Oslobodilački rat naroda Jugoslavije 1941-1945, Vojni istoriski Institut JNA, Beograd 1957.
- ↑ https://znaci.org/00001/226.htm
- ↑ Nacionalna arhiva Vašington, mikrofilm T78, rolna 331, frejm 6287984.
- ↑ NAW, T-78, Roll 331, 6287984: Izvještaj o operacijama „Kugelblitz“ i „Ziethen od 14. decembra 1943.
- ↑ Division Brandenburg, Axis history, http://www.axishistory.com/index.php?id=990
- ↑ NAW, T-78, Roll 331, frame no. 6288020: Završni izvještaj Vrhovnoj komandi oružanih snaga o operaciji „Kugelblitz“ sa obostranim gubicima
- ↑ Arhiv Srbije, Zemaljska komisija, k. 150, zl. br. 15390
- ↑ (Radanović 2015, p. 61)
- ↑ engl. United States National Archives, Izveštaj Abverove jedinice 381 od 20. decembra 1943. na mikrofilmu br. T-313, rolna 488, snimak 249
- ↑ „Nacionalni arhiv SAD, arhivska grupa br. 242, mikrofilm publikacija T-313, rolna 488, snimak 000230, 2. oklopna armija za 5. SS brdski korpus (22.12.43.)”. Arhivirano iz originala na datum 2023-05-08. Pristupljeno 2023-05-02.
- Operacija "Kugelblic" - Axis History (en)
- Operacija "Kugelblic" - vojska.net (en)
- Division "Brandenburg" im Bandenkrieg[mrtav link] (de)
- Zapovest komandanta 5 SS-brdskog armijskog korpusa od 9. decembra 1943. potčinjenim jedinicama za nastavak operacije "Kugelblic" protiv jedinica NOV i POJ u istočnoj Bosni, Zbornik NOR-a, Tom XII (nemački dokumenti), knjiga 3
- Cvijo Mazalica: OD VIŠEGRADA DO FOČE (Prva krajiška brigada, sećanja boraca)
- Dane Markanović: PROBOJ IZ OBRUČA NA DEVETAKU (Prva krajiška brigada, sećanja boraca)