Mađarska Sovjetska Republika

	Historija Mađarske
	Porijeklo Mađara
	Magna Hungarija
	Levedija
	Etelkez
	Kraljevina Ugarska
	Kraljevina Ugarska (1000-1918)
	Mongolsko-ugarski sukobi
	Osmansko-ugarski sukobi
	Mohačka bitka (1526)
	Mađarska pod Osmanskim Carstvom (1541-1699)
	Budimski pašaluk
	Habzburška Ugarska (1541-1700)
	Mađarska revolucija (1848)
	Austro-ugarska nagodba (1867)
	Austrougarska
	Nakon 1918
	Mađarska Demokratska Republika (1918-1919)
	Mađarska Sovjetska Republika (1919)
	Mađarsko-rumunski rat (1919)
	Trijanonski sporazum (1920)
	Kraljevina Mađarska (1920–1946)
	Narodna Republika Mađarska (1946-1989)
	Mađarska revolucija (1956)
	Republika Mađarska
	Ova kutijica: pogledaj • razgovor • uredi

Mađarska Sovjetska Republika; Magyarországi Tanácsköztársaság
Zastava	Grb
	; teritorija pod kontrolom Rumunije u aprilu 1919. Teritorija pod kontrolom Sovjetske Mađarske Teritorije koje su jedno vreme bile pod kontrolom Sovjetske Mađarske teritorija pod kontrolom Francuske i Srbije
Geografija
Glavni grad	Budimpešta
Društvo
Zvanični jezici	mađarski
Vladavina
Oblik vladavine	sovjetska republika, socijalistička država
Predsednik	Đula Peidl
Osnivanje	23. mart 1919.
Prestanak	6. avgust 1919.
Događaji
Prethodnici i naslednici
Prethodile su:	Nasledile su:
	Portal:Istorija

Proclamation of the Hungarian Soviet Republic – 1919.03.21

Mađarska Sovjetska Republika (mađ. Magyarországi Tanácsköztársaság) je bila kratkotrajna socijalistička država, utemeljena na teritoriji današnje Mađarske. Period postojanja Mađarske Sovjetske Republike poznat je i pod imenom Mađarska revolucija 1919.

Za vreme trajanja revolucije, na vlasti je bila zajednička vlada komunista i socijalista. Revolucija je započela 21. marta, ostavkom vlade Mihalja Karolija, a ukinuta je 6. avgusta 1919. godine, kada je novu vladu obrazovao admiral Mikloš Horti. Vođa mađarske revolucije bio je Bela Kun.

Pozadina

Nakon završetka Prvog svetskog rata, stanje u Evropi i dalje nije bilo stabilno. Nove države, nastale raspadom Austrougarske monarhije, još uvek su tražile politički put kojim će poći. Mađarska, koja je bila među poraženima u ratu, izgubila je oko dve trećine svoje teritorije. Ta teritorija je pretežno raspodeljena novim suverenim zemljama u kojima je većina naroda pre 1918. godine morala da trpi mađarski hegemonizam unutar Ugarskog kraljevstva. Još pre kraja rata, u Ugarskoj je zavladala kriza vlasti, pa se 22. oktobra 1918. godine dogodio pad Vekerleove vlade. 31. oktobra, novi mandat dobio je Mihalj Karoli, te je obrazovao novu vladu. 16. novembra skupština je proglasila republiku Mađarsku.

Pod uticajem revolucionarnog vrenja u Rusiji, 20. novembra osnovana je Komunistička partija Mađarske u kojoj su najznačajniji vođe bili Bela Kun, Tibor Samueli i Đerđ Lukač. 20. februara 1919. godine, Bela Kun i drugi rukovodioci Komunističke partije Mađarske su uhapšeni, ali ostaju u zatvoru kratko vreme.

19. marta 1919. Antantin pukovnik Viks obavestio je mađarsku vladu o okupaciji rejona Debrecina i Makoa, na čijoj je teritoriji formirana nova neutralna zona između Mađarske i Rumunije. Odbivši da prizna kapitulantski sporazum, Karolijeva vlada je 21. marta podnela ostavku.

Uspostava Sovjetske republike

Bela Kun, vođa Mađarske revolucije 1919.

Nakon podnošenja ostavke Karoljijeve vlade, socijalisti su se udružili sa komunistima i u noći 21. marta 1919. godine formirana je revolucionarna vlada nove Mađarske Sovjetske Republike, čiji je predsednik bio Šandor Garbaj.

Potezi nove vlasti bili su:

25. marta nacionalizovana su sva rudarska, industrijska i trgovačka preduzeća sa preko dvadeset zaposlenih
26. marta reorganizovano je pravosuđe na temelju narodne i revolucionarne osnove
29. marta donesen je dekret o nacionalizovanju škola
2. aprila donesen je privremeni ustav
3. aprila nacionalizovana je sva zemlja površinom veća od 350 m²
7. aprila održani su izbori za Sovjete

Stvaranje komunističke federacije

Nakon proglašenja Mađarske Sovjetske Republike 21. ožujka 1919, od predstavnika inozemnih socijalista koji su se našli u Mađarskoj organizirana je u Budimpešti Inozemna komunistička federacija. U nju su ušle komunističke grupe: poljska, češka, slovačka, njemačka, rumunjska, talijanska, jugoslavenska i ruska.^[1]

Kontrarevolucionarna ofanziva

Mađarska Crvena armija na barikadama u borbi protiv kontrarevolucionarnih snaga.

4. i 5. aprila 1919. godine, vladu u Budimpešti posetio je Antantin general Smats radi ispitivanja stanja nove vlasti. Uprkos tome što je nova vlast bila stabilna, sile Antante su u strahu od širenja socijalističkih revolucija odlučile preduzeti mere protiv mađarske revolucionarne vlasti. Pod odobrenjem Antante, Krunski savet Rumunije odlučio je 10. aprila 1919. da započne operacije protiv Mađarske Sovjetske Republike. Već 16. aprila, rumunske trupe prešle su demarkacionu liniju. Krajem aprila i čehoslovačke su trupe stupile u borbu protiv mađarske Crvene armije. Mađarska je vlada brzo reagovala, pa je socijaldemokrata Vilmoš Bem postavljen za zapovednika mađarske vojske na istočnom frontu, a Aurel Štromfeld imenovan je za šefa glavnog štaba.

U početku su mađarske snage doživljavale neuspehe, a jedan od njih je bio poraz Mađarske transilvanske divizije i predaja neprijatelju. 1. maja došlo je do spajanja rumunsko-čehoslovačkih trupa. Revolucionarna vlast u Budimpešti pokrenula je mobilizaciju radnika i formirala nove vojne odrede. Nove snage su ubrzo oslobodile Solnok i uspostavile front na reci Tisi. Na severu je general Rakoši oslobodio Šalgotarjan od čehoslovačkih trupa.

U iduće dve sedmice, mađarska Crvena armija stigla je do slovačkih nizija. 9. juna, Crvena armija zauzela je Prešov (mađ. Eperjes), gde je 16. juna proglašena Slovačka Sovjetska Republika. 28. juna u Košicama (mađ. Kassa) je obrazovan izvršni revolucionarni Sovjet na čijem je čelu bio socijalista Antonin Janoušek.

Za to su vreme u vladi u Budimpešti započele razmirice između komunista i socijalista, jer se činilo da je revolucija pred padom, a nada za spajanjem mađarske i ruske Crvene armije je bila sve slabija. 12. juna na Prvom kongresu sukob između komunista i socijalista je izašao na otvoreno, ali je jedinstvo formalno potvđeno zbog brige na reagovanje radničkih masa. Vladu je 24. juna dodatno destabilizovao neuspešan pokušaj tzv. puča Ludvikove akademije u Budimpešti. Ovim pučem bila je okončana ofanzivna faza mađarske revolucije, a pokrenuta je i faza crvenog terora kako bi se suzbile ostali potencijalni kontrarevolucionarni pokušaji rušenja vlasti.

Pošto se činilo da bi revolucionarna vlast u Mađarskoj uskoro mogla da padne, u Beču je formirana buržoaska vlada grofa Betlena, a u Aradu vlada na čelu sa grofom Đulom Karolijem. Vlade su uputile poziv admiralu Miklošu Hortiju da obrazuje kontrarevolucionarnu armiju, koja bi definitivno srušila revolucionarnu vladu u Budimpešti. Početkom jula 1919. godine, protiv Mađarske Sovjetske Republike koncentrisane su francuske, rumunske, jugoslovenske i trupe mađarskih političkih emigranata.

Vilmoš Bem je 5. jula sazvao u Budimpešti tajni sastanak socijademokrata na kojem je predloženo obaranje sovjetske vlade, ali mu namera nije uspela, pa je 10. jula dao ostavku na položaj ministra rata.

24. jula, ruska Crvena armija pokrenula je ofanzivu prema Rumuniji kako bi se što pre spojili sa mađarskim revolucionarnim snagama. Između 26. i 27. jula, glavnina rumunske vojske prešla je Tisu i krenula prema Budimpešti.

Kraj revolucije

Pošto je bilo sve manje šansi da mađarskoj vladi stigne pomoć ruske Crvene armije, a Antantine trupe su sve više napredovale, revolucionarni Sovjet podneo je ostavku 1. avgusta 1919. godine. Socijalističko-komunističku vladu zamenila je prelazna vlada socijaldemokrate Đule Peidla. U noći između 1. i 2. avgusta Bela Kun i ostali rukovodioci revolucije otputovali su iz Budimpešte u Beč. Grupa oko Tibora Samuelija odlučila je da pruži otpor kontrarevolucionarnim snagama, ali su poginuli u blizini austrijsko-mađarske granice.

U idućih nekoliko dana rumunske snage zauzele su Budimpeštu, a nakon toga je diljem Mađarske usledio „beli teror“, te antiboljševički i antisemitski pogromi. Novu mađarsku vladu 6. avgusta obrazovao je admiral Horti, koji je postao regent novoproglašene Kraljevine Mađarske.

Povezano

Literatura

Istorija revolucija Dvadesetog veka. „Komunist”, Beograd 1970. godina.

Izvori

↑ Ivan Očak, Povratnici iz Sovjetske Rusije u borbi za stvaranje ilegalnih komunističkih organizacija uoči Prvog kongresa SRPJ(k)^{[mrtav link]}

Eksterni linkovi

Mađarska Sovjetska Republika (hu)

[Očak-Povratnici-1] Ivan Očak, Povratnici iz Sovjetske Rusije u borbi za stvaranje ilegalnih komunističkih organizacija uoči Prvog kongresa SRPJ(k)^{[mrtav link]}

[1]

p r u Socijalističke i komunističke države
Sadašnje	Kuba • Laos • NR Kina • Sjeverna Koreja^a • Vijetnam
Bivše	DR Afganistan (1978 – 1992) • NSR Albanija (1946 – 1992) • NR Angola (1975 – 1992) • NR Benin (1975 – 1990) • NR Bugarska (1946 – 1990) • Čehoslovačka (1948 – 1990) • NDR Etiopija (1974 – 1991) • Grenada (1979 – 1983) • DNR Jemen (1967 – 1990) • SFR Jugoslavija (1945 – 1992) • Demokratska Kampućija (1975 – 1979) • NR Kampućija (1979 – 1993) • NR Kongo (1970 – 1992) • NR Mađarska (1949 – 1989) • NR Mongolija (1924 – 1992) • NR Mozambik (1975 – 1990) • DR Njemačka (1949 – 1990) • NR Poljska (1945 – 1989) • SR Rumunjska (1947 – 1989) • Ruska SFSR (1917 – 1922) • DR Somalija (1969 – 1991) • Sovjetski Savez (1922 – 1991) • DR Vijetnam (1945 – 1975)
Kratkotrajne	Pariška komuna (1871) • Sovjetska Republika Naissaar (1917 – 1918) • Finska Socijalistička Radnička Republika (1918) • Odeska Sovjetska Republika (1918) • Donjeck-Krivojroška Sovjetska Republika (1918) • Alzaška Sovjetska Republika (1918) • Slobodna Socijalistička Republika Njemačka (1918 – 1919) • Estonska radnička komuna (1918 – 1919) • Saksonski sovjet (1918 – 1919) • Latvijska SSR (1918 – 1920) • Litvansko-Bjeloruska SSR (1919) • Mađarska Sovjetska Republika (1919) • Muganska Sovjetska Republika (1919) • Bavarska Sovjetska Republika (1919) • Limerički sovjet (1919) • Besarabijska SSR (1919) • Slovačka Sovjetska Republika (1919) • Dalekoistočna Republika (1920 – 1922) • Horezmanska NSR (1920 – 1925) • Perzijska SSR (1920 – 1921) • Galicijska SSR (1920) • Buharska NSR (1920 – 1925) • Hunanski sovjet (1927) • Nghệ-Tĩnhski sovjet (1930 – 1931) • Kineska Sovjetska Republika (1931 – 1937) • SR Čile (1932) • Narodna vlada Fujiana (1933 – 1934) • Asturijska Socijalistička Republika (1934) • DR Finska (1939 – 1940) • Slobodna Grčka (1944) • NR Koreja (1945 – 1946) • Narodna vlada Azerbejdžana (1945 – 1946) • Republika Mahabad (1946) • PNK Sjeverne Koreje (1946 – 1948) • Privremena revolucionarna vlada Južnog Vijetnama (1969 – 1976) • Narodno revolucionarno vijeće Gambije (1981) • DR Jemen (1994)
^a Iako Sjeverna Koreja tvrdi da je njezino uređenje socijalističko, službena državna politika zasniva se na Kim Il-sungovoj ideologiji Juche, koja se ne izjednačuje s klasičnim marksizmom-lenjinizmom.