Hadith

Hadithi ose tradita e të Dërguarit të Allahut salallahu alejhi ve selem

Dr. Muhamed Hamidullah

hadithi është vepër letrare karakteristike për Islamin. Diç të ngjashme nuk mund të hasim në asnjë literaturë religjioze të popujve tjerë. Kur’ani është Fjala e Allahut të Madhëruar që është zbuluar tekstualisht tek i Dërguari, ngjashëm sikur Tevrati Musait alejhisselam “Sira” paraqet të gjithë biografinë e Muhammedit, posaçërisht ato më të vjetrat. Edhe Psalmet përmbajnë këtë lloj literature qoftë në formë të shkruar qoftë në atë ligjëruese.

Fjala hadith do të thotë “fjalim” ndërsa termi “sunnet” paraqet sjelljen apo praktikën. Nuk ekziston fjalë në gjuhën arabe që në të njëjtën kohë të përmbledh edhe fjalimin edhe praktikën (veprimin).

Në raport me të Dërguarin përdoren të dy këto terme, para se gjithash në kuptimin e tyre etimologjik. Mirëpo, shumë Ata shumë shpejt u bënë sinonime, ndaj nisur nga kjo secili nga to ka kuptimin e fjalimit apo sjelljes së Muhammedit salallahu alejhi ve selem

Veprat mbi hadithin apo sunnetin përfshihen në përmbledhjet të cilat i kanë tubuar shokët e Muhammedit salallahu alejhi ve selem mbi atë çka ata kanë dëgjuar, apo kanë parë mbi prijësin e fesë së tyre. Këtu jepen udhëzime të nxjerra mbi transmetimin dhe përshkrimin e secilit, prej një gjenerata në tjetrën i cili në përgjithësi është i shkurtër me një apo dy reshta. Këta janë kujtime të personave, ku s’ka kurrfarë klasifikimi dhe asnjë lidhje me përshkrimin e njëri-tjetrit, siç janë p.sh.: “Sahifet“ e Enesit apo ato të Ebu Hurejrës.

Në gjeneratën e dytë të muslimanëve të quajtur “tabiinët” (pasardhësit e sahabëve) ekzistojnë dijetarë dhe hulumtues që kanë qenë tek shumë shokë të Muhammedit salallahu alejhi ve selem dhe pas vetes kanë lënë vepra mbi hadithet si amalgamë e njohjes dhe kujtimeve nga shumë sahabë.

Gjenerata e tretë e quajtur “tebe’i-tabiinë” (pasardhësit e pasardhëseve të sahabëve) e cila praktikisht nxori tërë materialin e disponuar, kështu që falë kësaj e tëra më pas u bë pasuri publike. Ngeli vetëm klasifikimi i këtij zhanri letrarë.

Disa njerëz dallojnë shumë njëri prej tjetrit sa i përket kuptimit të bashkëbiseduesit si dhe vërtetimin e transmetimit të fjalëve të të tjerëve. Muslimanët kanë filluar shumë herët t’i bashkojnë njohuritë mbi të Dërguarin, sepse pas Kur’anit, hadithi është njëri nga burimet kryesore të fesë islame.

Në lidhje me hadithin janë prezantuar edhe vepra shtesë të cilat i përkasin biografisë së transmetuesve gjeneratë pas gjenerate, të cilët në mënyrë të veçantë flasin mbi të mbajturit mend, devotshmërinë, besimin dhe vërtetësinë, mbi mësuesit, mbi nxënësit e tyre etj. Është futur edhe metodologjia e studimit të hadithit usulu-hadith apo kritika letrare e cila trajton mosmarrëveshjet (kundërshtimet) e përshkrimit mes dy haditheve, shprehjet që kanë deroguar nivelin e dy fakteve, shkaqet që kanë sjellë që t’i jepet përparësi njërit hadith ndaj hadithit tjetër.

Disa fakte janë sensibile dhe krahasohen shumë mirë me themeluesit e feve tjera

Në kohën e haxhit të fundit, Haxhit Lamtumirës, tre muaj para vdekjes. Muahammedi salallahu alejhi ve selem i’u drejtua një grupi prej 140.000 muslimanëve me fjalimin e njohur, të cilët kishin ardhur nga të gjitha anët e Arabisë, duke mos i numëruar mijëra e mijëra tjerë të cilët nuk kanë mundur të vijnë nga shkaqe të ndryshme atë vit në Mekë. Ky indikacion tregon ekspansionin islam gjatë jetës së prijësit të fesë (Muhammedit salallahu alejhi ve selem) nga më shumë se njëqind mijë dëshmitarë të fjalëve dhe veprave të Dërguarit salallahu alejhi ve selem Sipas një eksperti të epokës islame, njëqind mijë prej tyre ka lënët trashëgimi së paku një përshkrim mbi të Dërguarin salallahu alejhi ve selem

Ky informacion i vogël a është historik dhe i besueshëm?

Në vijim të këtij teksti do të përpiqemi të japim përgjigje në lidhje me këtë pyetje. Ja disa detaje mbi kodifikimin dhe ruajtjen e hadithit: Një ditë një ensarit erdhi tek i Dërguari i Allahut që t’i ankohet për kujtesën e tij të dobët si dhe mbi atë se e harron shumë shpejt atë çka i Dërguari e mëson. I Dërguari salallahu alejhi ve selem i tha: “Përdore të djathtën tënde.” Dhe pas këtij çasti ai filloi t’i shkruaj fjalët e të Dërguarit salallahu alejhi ve selem

Një djalosh i ri gjenial i quajtur Abdullah ibn Amr ibn As regjistronte çdo fjalë të Muhamedit salallahu alejhi ve selem Shokët e tij e qortuan duke i thënë se i Dërguari është njeri, dhe ndodh që ndonjëherë të jetë i disponuar kurse ndonjëherë jo, ndaj dhe nuk duhet të shkruash gjithçka që ai thotë.

Djaloshi erdhi tek i Dërguari salallahu alejhi ve selem dhe e pyeti: “A të shkruaj gjithçka që ti flet?” “Po”- iu përgjigj Muhammedi salallahu alejhi ve selem “Edhe atëherë kur je i padisponuar?” “Gjithsesi. Nga goja ime kurrë nuk del gënjeshtër.” - i tha i Dërguari salallahu alejhi ve selem.

Abdullahu shkroi një libër dhe e emërtoi “Sahife-hadih”. Është ruajtur deri në kohën e nipit të tij, i cili në bazë të saj mbante ligjërata, dhe më pas ia shtoi edhe disa përmbledhje të tjera , si ”Musnedi” i ibn Hanbelit.

Që të kemi një pasqyrë rreth dorëshkrimit dhe të asaj se çka përmban ai, po sjellim një përshkrim: “Një ditë prej ditësh dikush e pyeti Abdullahun se cili nga dy qytetet, Roma apo Konstatinopoja do të çlirohet i pari. Abdullahu urdhëroi që t’i sillet një arkë e vjetër e mbushur përplot me librat e tij, nxori një libër prej aty dhe duke e shfletuar lexoi: “Një ditë deri sa ishim ulur me të Dërguarin e Allahut, salallahu alejhi ve selem dhe tek po shënonim fjalët që ai i thoshte, dikush pyeti: “Cili qytet do të çlirohet i pari Roma apo Konstantinopoja?” I Dërguari salallahu alejhi ve selem u përgjigj: “Qyteti i djalit të Herakliusit (Konstantinopoja).”

Enesi, i riu nga Medina, që në moshën dhjetë vjeçare dinte të lexojë dhe shkruajë. Kur i Dërguari i Allahut salallahu alejhi ve selem erdhi në Medinë prindërit e Enesit ia paraqitën djalin e tyre dhe i thanë: “O i Dërguari i Allahut, le të bëhet ai shërbyesi yt personal. Ai din të lexojë dhe të shkruajë.“ Ai shërbeu deri sa nderoi jetë i Dërguari salallahu alejhi ve selem Pas disa vitesh, njëherë shokët e Enesit shkuan tek ai dhe shfaqën interesim mbi hadithin ndërsa ai nxori bohçen e tij të vogël dhe tha: “Ja kjo është ajo çka kam shkruar mbi hadithin, të cilën kohë pas kohe ia tregoja Muhammedit salallahu alejhi ve selem në mënyrë që të më korrigjonte në rast se do kisha bërë ndonjë gabim.”

Pas vdekjes së të Dërguarit salallahu alejhi ve selem filluan çlirimet e shumta islame. Në vitin e 26 pas hixhrit, d.m.th. 15 vjet pas vdekjes së Muhammedit salallahu alejhi ve selem ushtritë islame në një anë arritën deri në jug të Spanjës, kurse në anën tjetër deri në Kinën Perëndimore.

Me këtë rast, duke kaluar përmes Afrikës, Egjiptit, Sirisë, Irakut, Iranit, Turkmenistanit, Armenisë, Indisë Perëndimore etj., natyrshëm rritej e shtohej nevoja për hadithin ndaj dhe nga secili as’hab mblidheshin kujtimet dhe udhëzimet. Shumë nga ato u transmetuan gojarisht kurse pastaj pjesërisht është humbur shumë, por sipas hulumtimeve më të reja, më së paku 50 as’habë kanë lënë pas vete vepra të shkruara me hadithe, qoftë të shkruar vetë nga ata apo nga ajo që ia kishin diktuar dikujt.

Ne do të përmendim dy raste të tilla: Abdullah ibn Mes’udi, Sead ibn Ubade dhe Sumurak ibn Xhundahi r.a. kanë shkruar memoare për fëmijët e tyre. Ibn Dijari thotë se ky i fundit ka shkruar një libër të madh të titulluar “Muskul-kebir”.

Në një rast nxënësi i Ebu Hurejrës e pyeti mësuesin e tij të vjetër: “Ju na keni treguar mbi të Dërguarin se...” Ebu Hurejrës kjo nuk i kujtohej dhe në insistimin e nxënësit të tij ai tha: “Nëse unë ta kam treguar këtë-atëherë kjo duhet të gjendet e shkruar në shkrimet e mia.” Pastaj e mori nxënësin e tij për dore e dërgoi në shtëpinë ku kishte shumë libra mbi hadithin (Kutub-kethir). Ebu Hurejre r.a. zgjodhi një libër dhe filloi ta shfletoj dhe më pas bërtiti: “ Ja tek është, unë të kam treguar, nëse diçka të tregoj, kjo patjetër të gjendet e shkruar në këta libra të mi.”

Mes përmbledhjeve të mëdha të hadithit gjashtë prej tyre kanë vlerë të ligjësuar dhe janë autoritativ: Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu, Ebu Davudi, Nesaiu, dhe ibn Maxhe. Ekzistojnë vepra të dijetarëve dhe të mësuesve të dijetarëve që flasin për këta autorë të cilat arrijnë deri në epokën e sahabëve. P.sh. librat e ibn Hanbelit, Humaidit, ibni Shejhit, mes mësuesve të Buhariut; Abdurrezakut, mësues i ibn Haubelit, Ma’marit, mësuesit të Ebu Shejhit; Hammam ibn Munablik, mësuesit të Ma’marit, etj.

Në bazë të gjithë kësaj arrijmë të konkludojmë që në pikëpamje të vlerës së hadithit dhe vlerësimit të tij, skepticizmi është i huaj dhe fare nuk ka vend .

Vështrim rreth njohurive të Imam Ebu Hanifes në shkencën e hadithit

Përktheu:Fatih Ibrahimi

“O fukaha (juristë)! Ju jeni mjekët ndërsa ne (transmetuesit e hadithit) jemi ilaçi.” (Me këtë nënkuptoi që transmetuesit e haditheve vetëm i transmetojnë ato, ashtu siç farmacistët japin ilaçet, por fukahatë tregojnë për zbatimin e këtyre haditheve ashtu siç mjekët përshkruan medikamentin e duhur për sëmundjen përkatëse). Më pastaj Imam A`amash iu drejtuar Imam Ebu Hanifes duke i thënë: وأنت أيها الرجل أخذت بكلا الطرفين “Por ti i ke arritur të dy drejtimet (ti je edhe muhadith edhe fekih; ti transmeton hadithe dhe po ashtu shpjegon përdorimin korrekt të tyre).”[1] 2. Imam Ahmed bin Hambeli është pyetur: “A mund të quhet një njeri fekih (jurist) nëse ai i ka njëqind mijë hadithe në memorin e tij”? Ai iu përgjigj: “Jo.” Njeriu e pyeti: “E çka nëse i ka rreth dyqind mijë?” Ai, sërish, iu përgjigj negativisht. Ai e pyeti përsëri: “E treqind mijë?” Imam Ahmedi iu përgjigj, sërish, negativisht. “E çka nëse i ka rreth katërqind mijë”, pyeti përsëri? Imam Ahmedi bëri me gjest me dorën e tij, duke nënkuptuar që mbase ky person mund të jetë kompetent për të qenë jurist dhe muxhtehid, që mund të lëshojë fetva për njerëzit.[2] Një rast i ngjashëm ndodhi me Jahja ibn Meinin. Ai, po ashtu, u përgjigj negativisht, derisa pyetësi pyeti rreth mbajtjes mend së pesëqind mijë haditheve. Pas kësaj ai tha: “Shpresoj që një person i tillë mund të jetë i kualifikuar (kompetent).”[3] Nga Imam Ahmedi, po ashtu, është transmetuar pesëqind mijë.[4] Nëse e shikojmë madhështinë e Imam Ebu Hanifes dhe kalibrin e tij, shohim se ai është një fakt i padiskutueshëm, se ai ishte njëri ndër fukahatë (juristët) më të mëdhenj. Muhadithi dhe fakihu i madh Sufjan Theuri në lidhje me atë ka thënë: أفقه أهل الأرض “Ebu Hanife është juristi më i madh në sipërfaqen e tokës.”[5] Abdullah bin Mubaraku thotë: أفقه الناس أبو حنيفة ، ما رأيت في الفقه مثله “Ebu Hanife është juristi më i madh. Unë nuk kam parë ndonjë si ai në fikh (jurisprudencë).”[6] Imam Shafiu thotë: الناس عيال في الفقه على أبي حنيفة “Çdo person është i varur nga Ebu Hanife në fikh (jurisprudencë).”[7] Kështu, nëse memorizimi i pesëqind mijë haditheve është minimumi i kërkuar për t’u konsideruar si fekih (jurist), atëherë ju mund të imagjinoni sa hadithe duhet të ketë ditur Imam Ebu Hanife për të marrë një gradë kaq të lartë në mesin e juristëve, dhe për t’u quajtur “Juristi më i madh”. Hafiz Ebu Jahja Zekerija Nejsaburi në librin e tij “Kitab Manakibu Abi Hanifah” citon këtë thënie të Imam Ebu Hanifes: عندي صناديق من الحديث ، ما أخرجت منها إلا اليسير الذي ينتفع به “Unë kam shumë sëndukë të mbushur me hadithe. Sidoqoftë unë kam transmetuar vetëm një pjesë të vogël të saj nga të cilat njerëzit mund të përfitojnë me lehtësi prej tyre.”[8] 3. Mis`ar bin Kidem ishte një muhadith dhe bashkëkohës i Imam Ebu Hanifes. Ai posedonte aq njohuri në fushën e hadithit sa që imamët të mëdhenj si Shu`beja dhe Sufjan Theuriu (që të dytë ishin të njohur si Emirul-Mu’minine fi’l-hadith – Udhëheqës të besimtarëve në shkencën e hadithit) i referoheshin atij kur nuk dakordoheshin në lidhje me ndonjë çështje të hadithit. Ata i drejtoheshin njëri tjetrit duke thënë: “Le të shkojmë sipas mizanit (kriterit) të Mis`ar bin Kidemit.”[9] Ai njëherë pat thënë: طلبت مع أبي حنيفة الحديث فغلبنا ، وأخذنا في الزهد فبرع علينا ، وطلبنا معه الفقه فجاء منه ما ترون “Së bashku me Ebu Hanifen kemi kërkuar – studiuar hadithin, por ai na tejkaloi, garuam me të në devotshmëri dhe jetë askete, por edhe këtu ishte para nesh, e së bashku me të kërkuam – studiuam fikhun, dhe ai arriti në këtë shkencë atë që po e shihni.”[10] Është e ditur se prej vlerësimeve më të mira është komplimenti i bashkëkohësit, sepse zakonisht rivaliteti ekziston në mes të bashkëkohësve. Për më tepër, në këtë rast bashkëkohësi nuk është ndonjë person i zakonshëm. Përkundrazi, ai është ekspert në fushën e hadithit. Këtë qëndrim e përforcojnë edhe më shumë thëniet e Mekki bin Ibrahim dhe të Jezid bin Harun) ku janë shprehur: أحفظ أهل زمانه “Ebu Hanife ishte hafidhi më i madh i hadithit në kohën e tij.”[11] 4. Siç ishte zakon i përhapur në mesin e ndriçuesve të mëdhenj të kaluarës ku ata kanë kontribuar në fushën e hadithit me hartimin e haditheve të të Dërguarit s.a.v.s. në formë të librit, në mënyrë të ngjashme edhe Imam Ebu Hanife vazhdoi në këto gjurmë duke kompiluar: “Kitab-ul-Atharin” e tij. Megjithatë, tipar unik i këtij libri është se ai është hartuar në një format sistematik, duke përcjellë rendin tematik të Fikhut, sistem ky që më vonë është përdorur përgjithësisht nga fukahatë dhe muhadithinët e mëvonshëm. Për më tepër, ai mbulonte çdo kapitull që dikush mund të gjente në librat e fikhut. Nga ana tjetër, përmbledhjet para Imam Ebu Hanifes nuk ishin sistematike, por thjesht përmbanin hadithe të ndryshme pa ndonjë temë ose kapitull të caktuar. Në mënyrë të ngjashme, ka pasur edhe përmbledhje të tjera që kanë pasur një rend deri në një farë mase, por kanë përfshirë vetëm disa tema. Kështu që hartimi më i vjetër sistematik i haditheve sahih që është gjetur është “Kitab-ul-Athar” i Imam Ebu Hanifes.[12] Ai i zgjodhi ato hadithe aty nga një koleksion prej dyzetmijë haditheve.[13] Përpos “Kitab El-Athar’it, gjenden edhe pesëmbëdhjetë përmbledhje që përmbajnë hadithe (të transmetuara) nga Imam Ebu Hanife.[14] Mulla `Alij Al-Karij shkruan: Shejhët (mësuesit) e Imam Ebu Hanifes arrijnë numrin prej katër mijë.[15]

Problemi i metodologjisë në të kuptuarit dhe në interpretimin e sunnetit dhe hadithit

Dr. Mehmet GORMEZ (Kryetar i Dijanetit të Turqisë)

Besojmë se nuk ka ndonjë personalitet tjetër në faqen e tokës përveç pejgamberit të Islamit, që i janë shënuar e përmbledhur në libra deri në hollësi të gjitha fjalët dhe sjelljet. Përsëri besojmë se nuk ka ndonjë ummet tjetër në faqen e tokës përveç ummetit islam, i cili fjalët e urta të derdhura nga goja e pejgamberit dhe sjelljet e qëndrimet mostër të tij të shprehura në praktikë, ua ka përcjellë brezave të mëvonshëm dhe për ta bërë këtë ka përpiluar një literaturë të bujshme mijëra vëllimesh. Akoma më e rëndësishme se këto është të kuptuarit e drejtë e këtyre fjalëve plot urtësi nga ana e ummetit të tij si dhe vazhdimi i pashterur i ndriçimit të jetës sonë nga ana e sjelljeve dhe qëndrimeve shembullore të tij.

Veprat e llojit sijer dhe megazi si dhe burimet historike që flasin për jetën shembullore dhe veprat e tij që njerëzimit ia tregojnë rrugën e udhëzimit, pastaj veprat e llojit të musnedeve, suneneve, xhami’ve, mu’xhemëve, musannefëve si dhe punimet e rixhalëve, tabakatëve dhe xherh e ta’dil që janë shkruar për të vërtetuar saktësinë e transmetimeve në veprat paraprake, pastaj veprat e llojit delail dhe shemail që përshkruajnë vetitë fizike dhe morale të tij, përfundimisht veprat e llojit na’at, mevlud, hilje e shumë lloje të tjera që nuk mund t’i përmendim këtu dhe që e shprehin ashkun dhe dashurinë tonë ndaj tij, të gjitha këto janë burime që na rrëfejnë për të, na përcjellin hadithet si dhe sunnetin e mesazhin e tij deri te ne në ditët tona.

Madhësia e kësaj trashëgimie që është formuar me kulturën e shkruar e të folur si dhe shumësia e transmetimeve që e përbëjnë këtë trashëgimi, ndonjëherë mund të shkaktojë edhe keqkuptimin, mjegullimin madje edhe humbjen e mesazhit bazë. Nuk mund të thuhet se disa njohuri të gabuara që janë përzier qoftë në veprat që na rrëfejnë për jetën e tij qoftë në përmbledhjet e haditheve që përbëjnë burimin e shkruar e të folur të sunnetit, apo se edhe të metat dhe dobësitë e transmetuesve që na përcjellin njohuritë që kanë të bëjnë me të, kanë shkaktuar shmangien dhe zhdukjen e plotë të mesazhit të tij. Jo. Mirëpo, krahas mangësive që i ka sjellë me vete faktori njeri, si në përcjelljen gojore ashtu edhe në fazën e shënimit të këtyre transmetimeve, edhe problemet metodologjike po madje ndonjëherë edhe metodat e gabuara që janë përdorur me rastin e vlerësimit të këtij thesari të madh të njohurive, herë-herë kanë qenë pengesë për kuptimin e drejtë të mesazhit.

Ajo çka duket qartë është fakti se këto burime sot e kësaj dite akoma qëndrojnë përpara nesh si vepra që na flasin për udhërrëfimin dhe shëmbëlltyrën e tij dhe se njerëzit vazhdojnë t’i referohen këtij korpusi të madh për ta identifikuar këtë forcë udhëzuese dhe fytyrën e tij të kthyer nga ata. Edhe pse burimet e hadithit që i zotërojmë dhe veprat kolosale që janë shkruar për t’i komentuar këto burime, çdo niveli të njerëzve u ofrojnë mundësi të rëndësishme, prapëseprapë ata që u referohen këtyre veprave për ta kuptuar forcën udhëzuese të tij, herë pas here mbyten në turmën e njohurive e transmetimeve të shumta dhe kanë vështirësi ta arrijnë qëllimin bazë. Përballë kësaj situate disa thonë se nuk është mirë të lexohen veprat e përmbledhjeve të haditheve; se ajo që duhet bërë është kapja pas veprave të fikhut e të ilmihaleve të cilat janë përpiluar duke iu referuar përmbledhjeve të haditheve, disa të tjerë me metodë prej farmacisti nisen ta identifikojnë forcën udhëzuese të Pejgamberit a.s. duke u mbështetur drejtpërdrejt në përmbledhjet e haditheve, kështu që na paraqiten pothuajse aq praktika të ndryshme sa ka edhe transmetime. Ndërkaq, ta respektosh Pejgamberin a.s., ta ndjekësh, ta marrësh si udhërrëfyes e shembull atë, nuk do të thotë “ta marrësh cilindo burim të haditheve dhe t’i zbatosh fjalë për fjale ato që thuhen aty”. Të gjitha këto na tregojnë se ne akoma sot e kësaj dite ndeshemi me problemin e metodologjisë së kuptimit dhe interpretimit të sunnetit dhe hadithit.

Duhet thënë edhe këtë se, përkundër jehonës së diskursit orientalist që po vazhdon qe dy shekuj, përgjatë historisë ne kurrë nuk kemi pasur problem me vlerën dhe fuqinë apo karakterin argumentues të sunnetit dhe të hadithit. Ummeti islam kurrë nuk ka dyshuar se sunneti dhe hadithi jo vetëm që janë burimi i dytë i njohjes në Islam, porse në të njëjtën kohë ato përbëjnë edhe një tërësi vlerash që e kanë ngritur kulturën dhe qytetërimin islam; se ato nuk janë vetëm një stil jete që Kur’anin e kanë shndërruar në jetë praktike, porse në të njëjtën kohë ato janë edhe një udhërrëfyes për reflektimin e besimit tonë në jetën individuale dhe sociale, një burim morali, një përmbledhje vlerash që i ndërtojnë ibadetet tona, praktikat tona, botën tonë të simboleve e të kuptimeve. Mirëpo ne gjithherë kemi pasur problem me të kuptuarit e haditheve. Madje siç thonë shpesh disa ne kurrë nuk kemi pasur problem me hadithe mevdu’ (të trilluara) të shkallës që do ta linin Kur’anin në hije. Mirëpo është e vërtetë se ne kemi vështirësi për ta kuptuar të vërtetën që e solli Kur’anin, të vërtetën që thotë se Kur’ani është i vërtetë. Nuk është problem vetëm zgjatja e hapësirës kohore midis Pejgamberit a.s. dhe nesh, kalimi i shekujve të tërë nga koha e tij. Por ne nuk duhet ta harrojmë as edhe pjesën e problemit të hapësirës që ne e kemi krijuar midis nesh dhe Pejgamberit të mëshirës.

Problemi i të kuptuarit të haditheve nuk buron as vetëm nga gjuha e shumëllojshme e hadithit, po as edhe vetëm nga të kuptuarit e mangët të teshbihut, mexhazit dhe isti’ares ose nga shndërrimi i mexhazit në jetën reale tonën. Po kështu, problemi ynë i të kuptuarit të hadithit nuk buron as vetëm nga madhësia e korpusit të transmetimeve, nga mungesa e fuqisë për t’i bashkuar në tablonë e sunnetit kutitë e fotografive të transmetimeve, po as edhe vetëm nga ajo që, në këtë libër shpeshherë thuhet, pamundësia e ripërtëritjes së metodologjisë së të kuptuarit dhe shfaqjes gjithherë të re ndaj aftësisë sonë të të kuptuarit. Krahas të gjitha këtyre, nuk duhet harruar as edhe atë nëse sytë e të kuptuarit i kemi të hapur ose jo. Me fjalë të tjera, nuk duhet ta harrojmë as edhe pjesën e kuptimeve të gabuara dhe të paragjykimeve që i janë shfaqur aftësisë sonë të të kuptuarit si përgjatë historisë ashtu edhe në ditët e sotme.

Po ashtu ne nuk e kemi vetëm problemin e të kuptuarit të haditheve. Të njëjtin problem, po madje edhe më thellë, jemi duke e përjetuar edhe në të kuptuarit e botës së sunnetit që na sjellin hadithet, në të kuptuarit e sjelljeve shembullore të Pejgamberit a.s.. Ka të ngjarë që ne t’i kemi vënë në pozitën e praktikës sonë disa sunnete që shprehin lëvizjet trupore, mirëpo kush mund të na thotë se pa asnjë problem i kemi bartur në zemrat tona edhe sunnetet e zemrës që ai i ka përjetuar si pranues i shpalljes (vahjit)? Ka të ngjarë që disa lëvizje të tij, edhe pse nga aspekti juridik nuk kanë asnjë veti detyruese, por që duke i konsideruar si sunnet, t’i kemi bartur në jetën tonë praktike. Mirëpo kush mund të pohojë se ia kemi arritur që sunnetet e botës së mendimit të Pejgamberit a.s. t’i kemi bartur në botën tonë të mendimeve? Siç thotë Shah Velijjullah Dehleviu, ne mund të themi se ia kemi arritur t’i bartim në jetën tonë sunnetet vetëm për nga forma. Mirëpo a mund të themi me siguri se ia kemi arritur që frymën mbi-shekullore të sunnetit ta kemi bartur në shekujt tanë? A nuk kemi nevojë të mendojmë sërish nga e para në mënyrë që, siç thotë Imam Gazzaliu, të mos e ngatërrojmë përngjasimin me Pejgamberin me marrjen shembull të tij, taklidin (imitimin) me ittibanë (ndjekjen)? Ka mundësi të kemi qenë të suksesshëm duke pandehur si sunnete disa sjellje e lëvizje që ai nuk i ka bërë për t’u marrë shembull. Mirëpo a mund të themi se kemi qenë të suksesshëm edhe në bartjen e sunneteve të rrugës së tij në rrugët tona, të sunneteve të sokakëve të tij në sokakët tanë, të sunneteve të mëhallës së tij në mëhallët tona? Akoma më tepër, kush mund të pohojë se sunnetet, që fshatin Jethrib e bënë Medine, me sukses i kemi bartur në qytetet, metropolet dhe megapolet tona?

Sunnetet që e ndërtuan qytetërimin islam, që i endën fije për fije raportet ndër-njerëzore, pse nuk vazhdojnë të reflektohen në sjelljet tona? Pse nuk jemi aq të suksesshëm në bartjen e hushusë, ihlasit e sinqeritetit që e përbëjnë shpirtin e ibadeteve tona, sa jemi të suksesshëm në bartjen e ibadeteve muekkede, gajri muekkede dhe nafile? Pse nuk po kapemi siç duhet pas udhëzimit të suneni-hudasë aq sa merremi me të tepërtat e suneni-zevaidit?

Shumë vite më parë, në cilësi të një studenti të hadithit që pretendoja të futesha në jetën akademike, kur shfletoja e lexoja libra të këtij lëmi, vërejta se ummeti islam po përjeton një problem të madh në të kuptuarit e trashëgimisë së hadithit, që besoja fort se vjen nga Pejgamberi i nderuar dhe se përbënte një thesar të çmuar urtësie. Më duhet ta pranoj se nuk kisha fuqi shkencore, po as guxim qytetar, që çdo të vërtetë e të drejtë ta vendosja në vendin e vet. Mirëpo kur gjeta fuqinë ta kuptoja të gabuarën, kur arrita ta kuptoja gabimin e së gabuarës, atëherë nisa ta përgatisja si punim doktorature veprën që e keni në dorë. Pas një studimi e hulumtimi relativisht të gjatë që zgjati pesë vjet, në vitin 1995 e përfundova tezën time të doktoraturës. Më pas, kur nga ana e disa fakulteteve teologjike në Turqi vepra ime u zgjodh si tekst mësimor në lëndën e “Problemeve të hadithit”, më nxiti që këtë punim edhe ta botoja për publikun. Kështu, në vitin 1997 vepra e përjetoi botimin e parë, kurse në vitin 2000 edhe botimin e dytë. Lidhur me këtë vepër në ndërkohë u shkruan disa kritika e vlerësime. Meqë për një periudhë prej dhjetë vjetësh nuk u botua më, edhe kërkesat për një botim të ri sa vinin e shtoheshin.

Në ndërkohë kur, i shtyrë edhe nga detyra që e kam marrë përsipër, fillova të vëzhgoja mënyrën e jetesës së popujve muslimanë, vërejta se shumë gabime, keqkuptime e keqinterpretime të hasura nëpër libra vazhdonin të jetonin nëpër shtëpitë, rrugët dhe qytetet tona. Problemet që i identifikova duke lexuar mes reshtësh të librave, duke shëtitur nëpër komentet e transmetimeve, i gjeta për fat të keq edhe nëpër sokakët e Kajros, nëpër xhamitë e Karaçit si dhe nëpër rrugët e Mekkes e të Medines. Po ashtu, edhe kërkesat dhe interesimi i lexuesve ndaj librit, na tregon se kjo vepër, përkundër të gjitha mangësive që mund t’i ketë, me tezat që i përmban ajo e ruan akoma të gjallë aktualitetin e saj. Andaj, duke i marrë parasysh edhe disa kritika e vlerësime që i janë bërë asaj më parë, pata rastin që atë ta rishikoja edhe një herë. Prandaj, besoj se botimi i tretë i kësaj vepre do të sjellë dobinë e mëtuar. Me këtë rast e falënderoj çdokënd që ka kontribuar në botimin e tretë të saj.

Mundi është i yni, kurse suksesi nga All-llahu xh.sh.

Referenca

[1] Menakibul-Imamil-A`dham – `Alij El-Karij, with Al- Jawaahirul Mudeeah, vol. 2, fq. 484.

[2] I`lamul-Muwakki`iin vol. 1, fq. 36.

[3] Al-Jaami`u li Akhlaaqir Raawi wa Aadaabis Saami`, fq. 345.

[4] Al-Musawwadah, Atharul-hadithi’sh-sharif, fq. 175.

[5] Qawa`id fi`ulumil-hadith, fq. 310.

[6] Tahdhibut-Tahdhib, vol. 10, fq. 450

[7] Ibid. vol. 10, fq. 450.

[8] (Al-Imam Ibnu Maxheh wa Kitaabuhu As-Sunan, fq. 54).

[9] Al-Imam Ibnu Maxheh wa Kitabuhu As-Sunan, fq. 50.

[10] Manakibu Abi Hanifah – Zahabee, fq. 27.

[11] Ibnu Maxheh `Ilm hadith, fq. 166.

[12] Ibn Maxheh, `Ilm hadith, fq. 159.

[13] Ibid, fq. 164.

[14] (Sharhu Musnadi Abi Hanifah – `Alij Al-Karij, fq. 7).

[15] Ibid, fq. 8.

Shiko dhe këtë

• [Imam Ebu Hanife]
• [IMAM El-Kurtubiu]
• [Imam Buhariu]
• [Imam Muslimi]

Lidhje të jashtme

[1]

[2]

[3]