Jump to content

Universi i vëzhgueshëm

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Gjithësia e vëzhgueshme
Pamim i universitetit të vëzhgueshëm. Shkalla është e tillë që hollësitë fine përfaqësojnë koleksione të një numri të madh superkllastërash. Superkllastëri Virgo—shtëpia e Rrugës së Qumështit—shënohet në qëndër, por është shumë e vogël për tu parë.
Diametri8.8×1026 m or 880 Ym (28.5 parsec ose 93 vite dritë)[1]
Vëllimi3.566×1080 m3[2]
Masa1.5×1053 kg[note 1]
Dendësia e energjisë totale9.9×10−27 kg/m3 (e njëvlershme me 6 protone për çdo metër kub të hapsirës)[3]
Mosha13.787±0.020 billion years[4]
Temperatura mesatare2.72548±0.00057 K[5]
Përmbajtja

Gjithësia e vëzhgueshme është një rajon në formë topi i Gjithësisë që përfshin të gjithë lëndën që mund të vëzhgohet nga Toka ose teleskopët e saj të bazuar në hapësirë dhe sondat eksploruese në kohën e tashme; rrezatimi elektromagnetik nga këto objekte ka patur kohë të arrijë Sistemin Diellor dhe Tokën që nga fillimi i zgjerimit kozmologjik . Fillimisht, u vlerësua se mund të ketë 2 trilionë galaktika në universin e vëzhgueshëm, [7] [8] edhe pse ky numër u zvogëlua në 2021 në vetëm disa qindra miliardë bazuar në të dhënat nga New Horizons . [9] [10] [11] Duke supozuar se universi është izotropik, largësia deri në skajin e universit të vëzhgueshëm është afërsisht e njëjtë në çdo drejtim. Kjo do të thotë, gjithësia e vëzhgueshme është një rajon sferik i përqendruar te vëzhguesi. Çdo vendndodhje në univers ka universin e vet të vëzhgueshëm, i cili mund ose nuk mund të mbivendoset me atë të përqendruar në Tokë.

Fjala e vëzhgueshme në këtë rast nuk i referohet aftësisë së teknologjisë për të zbuluar dritën ose informacione të tjera nga një objekt, ose nëse ka ndonjë gjë për t'u zbuluar. I referohet kufirit fizik të krijuar nga vetë shpejtësia e dritës . Asnjë sinjal nuk mund të udhëtojë më shpejt se drita; prandaj ekziston një largësi maksimale (e quajtur horizonti i grimcave ) përtej së cilës nuk mund të zbulohet asgjë, pasi sinjalet nuk mund të kishin arritur ende tek ne. Ndonjëherë astrofizikanët bëjnë dallimin midis universit të dukshëm, i cili përfshin vetëm sinjale të lëshuara që nga rikombinimi (kur atomet e hidrogjenit u formuan nga protonet dhe elektronet dhe fotonet u emetuan) - dhe universit të vëzhgueshëm, i cili përfshin sinjale që nga fillimi i zgjerimit kozmologjik ( Big Bang në kozmologjinë fizike tradicionale, fundi i epokës inflacioniste në kozmologjinë moderne).

Sipas llogaritjeve, largësia e tanishme e lëvizjes deri te grimcat nga të cilat u emetua rrezatimi kozmik i sfondit mikrovalor (RKFM), i cili përfaqëson rrezen e universit të dukshëm, është rreth 14.0 miliardë parsek (rreth 45.7 miliardë vite dritë); largësia e lëvizjes deri në skajin e universit të vëzhgueshëm është rreth 14.3 miliardë parsekë (rreth 46.6 miliardë vite dritë), [12] rreth 2% më e madhe. Prandaj, rrezja e universit të vëzhgueshëm vlerësohet të jetë rreth 46.5 miliardë vite dritë. [13] [14] Duke përdorur densitetin kritik dhe diametrin e universit të vëzhgueshëm, masa totale e materies së zakonshme në univers mund të llogaritet të jetë rreth 1.5× 1053 kg . [15] Në nëntor 2018, astronomët raportuan se drita e sfondit ekstragalaktik (EBL) arrinte në 4× 1084 fotone. [16] [17]

 

Vendodhja e Tokës në Gjithësi
Toka
Sistemi Diellor
Vala Radcliffe
Krahu i Orionit
Rruga e Qumështit
Grupi Vendor
Virgo SCl
Laniakea SCl
Universi Ynë
  1. ^ Itzhak Bars; John Terning (2009). Extra Dimensions in Space and Time. Springer. fq. 27–. ISBN 978-0387776378. Marrë më 2011-05-01. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ "volume universe Wolfram|Alpha". www.wolframalpha.com. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "What is the Universe Made Of?". NASA. Marrë më 1 qershor 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Planck Collaboration (2020). "Planck 2018 results. VI. Cosmological parameters". Astronomy & Astrophysics. 641. page A6 (see PDF page 15, Table 2: "Age/Gyr", last column). arXiv:1807.06209. Bibcode:2020A&A...641A...6P. doi:10.1051/0004-6361/201833910. S2CID 119335614. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Fixsen, D. J. (Dhjetor 2009). "Temperatura e Sfondit të Mikrovalëve Kozmike". The Astrophysical Journal. 707 (2): 916–920. arXiv:0911.1955. Bibcode:2009ApJ...707..916F. doi:10.1088/0004-637X/707/2/916. S2CID 119217397. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerat e datave në: |date= (Ndihmë!)
  6. ^ "Planck cosmic recipe". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Conselice, Christopher J.; etj. (2016). "The Evolution of Galaxy Number Density at z < 8 and Its Implications". The Astrophysical Journal. 830 (2): 83. arXiv:1607.03909v2. Bibcode:2016ApJ...830...83C. doi:10.3847/0004-637X/830/2/83. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Fountain, Henry (17 tetor 2016). "Two Trillion Galaxies, at the Very Least". New York Times. Marrë më 17 tetor 2016. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Lauer, T. R.; Postman, M.; Spencer, J. R.; Weaver, H. A.; Stern, S. A.; Gladstone, G. R.; Binzel, R. P.; Britt, D. T.; Buie, M. W.; Buratti, B. J.; Cheng, A. F.; Grundy, W. M.; Horányi, M.; Kavelaars, J. J.; Linscott, I. R. (2022). "Anomalous Flux in the Cosmic Optical Background Detected with New Horizons Observations". The Astrophysical Journal Letters. 927 (1): l8. arXiv:2202.04273. Bibcode:2022ApJ...927L...8L. doi:10.3847/2041-8213/ac573d. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Lauer, Todd (12 janar 2021). "NOIRLab Scientist Finds the Universe to be Brighter than Expected". NOIRLab. Marrë më 12 janar 2021. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Lauer, Tod R.; Postman, Marc; Weaver, Harold A.; Spencer, John R.; Stern, S. Alan; Buie, Marc W.; Durda, Daniel D.; Lisse, Carey M.; Poppe, A. R.; Binzel, Richard P.; Britt, Daniel T.; Buratti, Bonnie J.; Cheng, Andrew F.; Grundy, W. M.; Horányi, Mihaly (11 janar 2021). "New Horizons Observations of the Cosmic Optical Background". The Astrophysical Journal. 906 (2): 77. arXiv:2011.03052. Bibcode:2021ApJ...906...77L. doi:10.3847/1538-4357/abc881. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Gott III, J. Richard; Mario Jurić; David Schlegel; Fiona Hoyle; etj. (2005). "A Map of the Universe" (PDF). The Astrophysical Journal. 624 (2): 463–484. arXiv:astro-ph/0310571. Bibcode:2005ApJ...624..463G. doi:10.1086/428890. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "Frequently Asked Questions in Cosmology". astro.ucla.edu. Marrë më 2023-09-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Lineweaver, Charles; Davis, Tamara M. (2005). "Misconceptions about the Big Bang". Scientific American. 292 (3): 36–45. Bibcode:2005SciAm.292c..36L. doi:10.1038/scientificamerican0305-36. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ See the "Mass of ordinary matter" section in this article.
  16. ^ Overbye, Dennis (3 dhjetor 2018). "All the Light There Is to See? 4 x 1084 Photons". The New York Times. Marrë më 4 dhjetor 2018. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ The Fermi-LAT Collaboration (30 nëntor 2018). "A gamma-ray determination of the Universe's star formation history". Science. 362 (6418): 1031–1034. arXiv:1812.01031. Bibcode:2018Sci...362.1031F. doi:10.1126/science.aat8123. PMID 30498122. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "note", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="note"/>

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Universi_i_vëzhgueshëm&oldid=2717035"