Осиёи Марказӣ

Боз нигаред: Осиёи Миёна

Осиёи Марказӣ — як сарзамини азим (макрорегион) дар қитъаи Осиё аст, ки сарҳади озоди баҳрӣ надорад. Гарчанде, ки сарҳади дақиқ барои ин замин муайян карда нашудааст, онро одатан кишварҳои муосир, Ӯзбекистон, Тоҷикистон, Туркманистон, Қазоқистон, Қирғизистон меноманд. Аксари қаламравҳои дигар Афғонистон, шимолу шарқи Эрон, Муғулистон, Кашмир, шимол ва ғарби Покистон ва баъзан Шинҷон (Туркистони Шарқӣ) дар ғарби Чин ва Сибири ҷанубӣ дар Русия, ба ҷумлаи Осиёи Марказӣ дохил мебошанд.

Ин минтақа аз шимол бо Русия, дар ҷануб бо Эрон ва Афғонистон, дар шарқ бо Чин ва дар ғарб бо баҳри Каспий ҳамсарҳад аст.

Қисмати Осиёи Марказӣ, ки дар байни дарёҳои Ому ва Сир ҷойгир аст, дар сарчашмаҳои қадимии арабӣ ва форсӣ ҳамчун "Мовароуннаҳр" (ва форсӣ Фарорӯд) ном бурда мешуд. Қисматҳои шимол ва шарқи Осиёи Марказиро "Туркистон" низ меномиданд.

Номгузории ин минтақаҳоро ба як минтақаи ягонаи ҷуғрофӣ бо номи Осиёи Марказӣ аз ҷониби Александр Вон Ҳумболдт, ҷуғрофологи прусиё пешниҳод карда буд. Вай мегӯяд, Осиёи Миёна ба он қисмати қитъаи Осиё мансуб аст, ки дар баландии 2 дараҷаи шимол ва 2 дараҷа ҷануб ва 1,5 дараҷа арзӣ ҷойгир аст. Ҳудуди ҷуғрофии минтақа таърифи мушаххас надорад.

Таърих

Дар таърихи кӯчманчӣ Осиёи Марказӣ ва Роҳи Абрешим мисли роҳи пайванди ҳаракати мол ва ғояҳо миёни Аврупо, Ховари Миёна, Осиёи Ҷанубӣ ва Осиёи Шарқӣ аст. Дар бостоншиносӣ Осиёи Марказӣ таърихи панҷ сарзамин Марғиён (Марв), Бохтари Қадим (бохтариён), Суғд (Суғдиён), Хоразм (Хварезм) ва Сакостон (Сарзамини сакоиҳо — ҳоз. Сиистон) мавҷуд буданд, ки мардумон эронӣ ва забонҳои эронии миёна сухангуи мекарданд ^[1] ^[2] ва ин кишварҳои бостонӣ бо гузашти асрҳо тадриҷан ба як қисми империяи Форс табдил ёфтанд. ^[3]

Дар соли 5 пеш аз милод, Куруши Кабир ба қабилаҳои сакоӣ (скифӣ) дар Осиёи Миёна (шимолу шарқи Эрон) ҳамла кард ва дар набард бо масагетҳо кушта шуд. Ӯро дар Пасаргад дафн карданд. ^[4]

Мардум

Сокинони Осиёи Марказӣ зиёда аз 50 миллатанд ва ин минтақа дорои низоъҳои қавмӣ ва нажодӣ мебошад, ки 72 млн. нафарро дар бар мегирад (2020)[1].

Забонҳо

Ин тасвир аст, ки ба кӯҳҳои вобаста ба Тёншон дар Осиёи Марказӣ, бисёр пиряхҳои бузурги Осиё дар Тёншон дар баландиҳои 2900 километр ҷойгиранд ва яке аз тӯлонитарин минтақаҳои кӯҳистон мебошад, ки Чин, Покистон, Ҳиндустон, Қазоқистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон дар бар мегирад. ^[5]

Забони расмӣ дар Осиёи Марказӣ забонҳои тоҷикӣ, туркманӣ, ӯзбекӣ, русӣ, қазоқӣ, қирғизӣ ва забонҳои бадахшонӣ мебошанд. ^[6] Забони русиро метавон забони асосии Осиёи Марказӣ ҳисобид, зеро қариб ҳамаи мардуми ин маҳал, ба истиснои мардуми Афғонистон, метавонистанд бо он гап зананд. Аммо танҳо 5 миллион аҳолии Осиёи Марказӣ бо забони русӣ ҳарф мезананд. ^[7] Забонҳои тоҷикӣ дар байни сокинони Афғонистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон забони гуфтугӯйи аст.

Маълумот дар бораи минтақа

Кишвар	Масоҳат (км²)	Аҳолӣ (1)	Зичии аҳолӣ (дар як км²)	Пойтахт	Забонҳо (расмӣ)
Қазоқистон	2 724 902 км²	18 592 730	6,74 наф./км²	Нурсултон	Қазоқӣ, русӣ
Қирғизистон	199 951 км²	6 389 500 (1.01.2019)	32 наф./км²	Бишкек	Қирғизӣ, русӣ
Тоҷикистон	141 400 км²	9 126 600 (1.01.2019)	64,5 наф./км²	Душанбе	Тоҷикӣ
Туркманистон	491 200 км²	5 850 908	12,5 наф./км²	Ашқобод	Туркманӣ
Ӯзбекистон	448 800 км²	33 724 500	74,1 наф./км²	Тошкент	Ӯзбекӣ

Нигаред

Интишорот

↑ Encyclopædia Iranica, "CENTRAL ASIA: The Islamic period up to the Mongols", C. Edmund Bosworth.
↑ C.E. Bosworth, "The Appearance of the Arabs in Central Asia under the Umayyads and the establishment of Islam", in History of Civilizations of Central Asia, Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, edited by M. S. Asimov and C. E. Bosworth. Multiple History Series. Paris: Motilal Banarsidass Publ. /UNESCO Publishing, 1999. excerpt from page 23:
↑ Abazov, Rafis. 2008. The Palgrave concise historical atlas of central Asia. New York: Palgrave Macmillan. Map.6.
↑ CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
↑ نگاره‌ای از نگاه به زمین که میزان برف و شن در آسیای مرکزی نشان می‌دهد.
↑ Languages in Centeral Asia English Wikipedia, the free enyclopedia.
↑ Russians left behind in Centeral Asia BBC news.

Пайвандҳо

Ҳиссагузорони Википедия, "Осиёи Марказӣ" http://en.wikipedia.org/wiki/Centeral_Asia Wikipedia, Энсиклопедияи Озод.

[1] Encyclopædia Iranica, "CENTRAL ASIA: The Islamic period up to the Mongols", C. Edmund Bosworth.

[2] C.E. Bosworth, "The Appearance of the Arabs in Central Asia under the Umayyads and the establishment of Islam", in History of Civilizations of Central Asia, Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, edited by M. S. Asimov and C. E. Bosworth. Multiple History Series. Paris: Motilal Banarsidass Publ. /UNESCO Publishing, 1999. excerpt from page 23:

[3] Abazov, Rafis. 2008. The Palgrave concise historical atlas of central Asia. New York: Palgrave Macmillan. Map.6.

[4] CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org

[5] نگاره‌ای از نگاه به زمین که میزان برف و شن در آسیای مرکزی نشان می‌دهد.

[6] Languages in Centeral Asia English Wikipedia, the free enyclopedia.

[7] Russians left behind in Centeral Asia BBC news.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]