ดีกัน

พันธบริกรคาทอลิกในชุดดัลมาติก (Dalmatic) ซึ่งเป็นเครื่องแบบในศาสนพิธี

ดีกัน (อังกฤษ: deacon) เป็นตำแหน่งหนึ่งในการบริหารคริสตจักร พบได้ในทุกนิกาย แต่มีการกำหนดหน้าที่และคุณสมบัติไว้แตกต่างกัน นิกายโรมันคาทอลิกในประเทศไทยใช้คำว่าสังฆานุกร

ดีกันในคริสต์ศาสนายุคแรก

คำว่าดีกัน (deacon) มาจากคำภาษากรีก diakonos ซึ่งแปลว่า ผู้รับใช้ คัมภีร์ไบเบิลระบุว่าเมื่อคริสตชนมีจำนวนมากขึ้น เหล่าอัครทูตเห็นสมควรให้มีการเลือกคริสตชน 7 คนเพื่อมาช่วยงานคริสตจักร และจะได้เป็นการแบ่งเบาภาระของอัครทูตด้วย ในที่สุดจึงมีการเลือกบุรุษ 7 คน ได้แก่ นักบุญสเทเฟน ฟีลิป โปรโครัส นิคาโนร์ ทิโมน ปารเมนัส และนิโคเลาส์ เป็นผู้ช่วยงานคริสตจักร จึงถือว่าเป็นดีกันรุ่นแรกในคริสต์ศาสนา อัครทูตก็ได้รับรองบุคคลทั้งเจ็ดนี้โดยการทำพิธีปกมือบนศีรษะ (กจ. 6:1-6)

นักบุญเปาโลยังระบุคุณสมบัติของดีกันไว้ในจดหมายของท่านที่มีไปถึงนักบุญทิโมธี ว่าดีกันต้องเป็นคนเอาการเอางาน ไม่ปลิ้นปล้อน ไม่ขี้เมา ไม่ขี้โลภ ถ้าเป็นหญิงก็ต้องไม่ใส่ร้ายผู้อื่น รู้จักประมาณตน ซื่อสัตย์ ผู้ชายต้องมีภรรยาเดียว ปกครองบุตรและบ้านของตนได้เรียบร้อยดี

พันธบริกรในคริสตจักรคาทอลิก

ดีกันในคริสตจักรจักรคาทอลิกคือพันธบริกร บางแห่งก็เรียกว่าสังฆานุกร ถือว่าเป็นผู้รับศีลบวช (cleric) ที่มีสถานะต่ำกว่าบาทหลวง (priest) พันธบริกรมีหน้าที่ช่วยเหลือมุขนายกและบาทหลวงในการประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ เช่น พิธีมิสซา พิธีศีลล้างบาป พิธีศพ เป็นต้น รวมถึงช่วยงานสงเคราะห์ เช่น ช่วยเหลือคนยากจน

พันธบริกรมีสองประเภท คือพันธบริกรถาวร และพันธบริกรชั่วคราว พันธบริกรถาวรแต่งงานได้และจะต้องดำรงตำแหน่งพันธบริกรตลอดชีวิต ส่วนพันธบริกรชั่วคราวคือพันธบริกรที่เตรียมตัวเพื่อจะบวชเป็นบาทหลวง พันธบริกรชนิดนี้จะต้องถือพรหมจรรย์ตลอดชีวิต และจะสิ้นสุดสถานะพันธบริกรเมื่อได้บวชเป็นบาทหลวงแล้ว

ตามประมวลกฎหมายพระศาสนจักรคาทอลิก กำหนดให้บุรุษรับศีลบวชเป็นพันธบริกรชั่วคราวได้เมื่อเรียนจบสาขาวิชาปรัชญาหรือเทววิทยาหลักสูตร 5 ปี และจะบวชเป็นบาทหลวงได้เมื่อผ่านการฝึกงานในเขตมิสซังตามที่มุขนายกหรืออธิการใหญ่ (major superior) กำหนดไว้ ส่วนพันธบริกรถาวรหากยังไม่ได้แต่งงานจะบวชเป็นพันธบริกรได้เมื่ออายุไม่น้อยกว่า 25 ปี หากแต่งงานแล้วต้องมีอายุไม่น้อยกว่า 35 ปีและได้รับการเห็นชอบจากภรรยา

พันธบริกรในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์

พันธบริกร หรือสังฆานุกร ในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ เป็นตำแหน่งแรกที่จะก้าวไปสู่ตำแหน่งต่อไป เช่น บาทหลวง หรือมุขนายก ในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ พันธบริกรสามารถเลือกที่จะสมรสได้ก่อนที่จะรับศีลบวช และยังเลือกที่จะเป็นพันธบริกรตลอดชีวิตได้ตามความประสงค์ของตนเอง โดยพันธบริกรบางคนจะเป็นพันธบริกรประจำตัวของมุขนายก หน้าที่หลักของพันธบริกรก็คือช่วยพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ต่าง ๆ นำสวดบทวิงวอนต่าง ๆ ตามธรรมเนียมของคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ พันธบริกรจะได้รับการเรียกว่า 'คุณพ่อ' แล้ว

ลำดับขั้น

พันธบริกร แบ่งเป็นสองสายคือสายสมรสและสายถือโสด โดยสายที่ถือโสดเมื่อได้รับศีลบวชจะได้รับขั้นเป็น "พันธบริกร" ธรรมดา หากเป็นพันธบริกรอยู่นานหรือได้รับเลือกให้เป็นพันธบริกรประจำตัวมุขนายกอาจจะได้รับแต่งตั้งให้เป็น "ปฐมพันธบริกร" (Protodeacon) ซึ่งเรื่องนี้ขึ้นอยู่กับมุขนายก สำหรับพันธบริกรสายถือโสดหากได้ถวายตัวเป็นนักพรตก็จะได้ตำแหน่งเป็น "พันธบริกรนักพรต" (Hierodeacon) หากเป็นพันธบริกรอยู่นานหรือได้รับเลือกให้เป็นพันธบริกรประจำตัวมุขนายก อาจได้รับการแต่งตั้งให้เป็น "อัครพันธบริกร" ซึ่งเรื่องนี้ก็ขึ้นอยู่กับมุขนายกเช่นกัน

มัคนายกในนิกายโปรเตสแตนต์

ดีกันในนิกายโปรเตสแตนต์เรียกว่ามัคนายก เป็นตำแหน่งในคริสตจักร มีหน้าที่ในการรับใช้คริสตจักรและชุมชน มีหน้าที่ดังนี้

1. เป็นนักเทศน์ที่สำแดงถึงน้ำพระทัยของพระเจ้าเพื่อเพิ่มพูนความเชื่อ และความรู้ของคริสเตียนและคนทั่วไป
2. เยี่ยมเยียน บำบัดทุกข์ บำรุงสุขสมาชิก
3. รับผิดชอบงานด้านสังคมสงเคราะห์
4. รับผิดชอบดูแลรักษาทรัพย์สินของคริสตจักรทั้งสังหาริมทรัพย์ และอสังหาริมทรัพย์ ด้วยระบบการเงิน และการบัญชีที่รัดกุม
5. ส่งเสริมการนันทนาการ การเผยแพร่ การเพิ่มพูนสมาชิก การเป็นพยาน การบริการ ฉันทะภาระ และความสามัคคีของสมชิก
6. ทำหน้าที่ผู้ปกครองในกรณีที่คริสตจักรท้องถิ่นใดไม่มีตำแหน่งผู้ปกครอง