Barak Ata
Barak Ata - Türk mitolojisinde köpek tanrı. Köpek Ata (Köbek Ede) ve Moğollarda Nokay Eçege olarak da bilinir.
Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı Moğol boyları köpekten türediklerine inanırlar. Barak sıradan bir köpek olmayıp kutlu sayılır. Köpek Ataya daha çok Moğol kavimlerinde rastlanır. Efsanevi köpek başlı insanlara da Barak adı verilir. Tarduşların ataları da Kurt veya Barak başlı bir insandır. Avrupa kökenli Hun / Macar efsanelerine göre de Avrupa Hunları (Macarlar) Tazı Ata’dan türemişlerdir.[1] Macarlar köpeğe Kutya derler ve bu ismin Türkçe/Moğolca kut sözcüğüyle benzerliği dikkat çekicidir. İnsan yaratılırken insanın bekçiliğini Tanrı bir köpeğe bırakmış fakat o görevini doğru yapmayarak ihanet etmiştir.[2] Moğolların bazı boylarının ve Kıtan’ların atası olarak kabul edilir. Bu nedenle köpek kurban ederler. Bir prenses ile evlenen Köpek Ata’dan türediklerine inanan eski Moğol kabileleri vardır. Türk-Moğol kültüründe yarı insan yarı hayvan olan varlıklarda, üst taraf insan alt taraf hayvan şeklindedir. Ama başka bazı kültürlerde ise tam tersidir. Örneğin Mısır medeniyetinde alt taraf insan, baş kısmı hayvan olan Tanrılar vardır. Barak Ata bu açıdan Türk mitolojindeki genel anlayışa ters bir biçimde yer alır. Tıpkı Mısır söylencelerinde olduğu gibi baş tarafı köpektir. Masallarda Köpük olarak tercüme edilen Köbek, Kübek adlı kahramanın bu motifle ilgili olma ihtimali yüksektir. Türkistan'daki Baraktam şehrinin kuruluş efsanesi de yine Barak Ata ile alakalıdır.[3]
Nokay
[değiştir | kaynağı değiştir]Pek çok kaynakta köpeğin (Moğolca Nokay) Moğollarca kutsal (totem hayvanı olarak) kabul edildiği yazılır. Türkler ise köpeği inanç sistemleri içerisinde değerli olarak görmez. Bu durum iki kültür arasındaki önemli farklardan birisi olarak anlaşılır. Oysaki Lessing'e ait Moğolca Sözlük’te, geçmişte Moğolların da tıpkı Türkler gibi kutlu bir hayvan olarak gördükleri kurdun adını anmaktan çekindikleri için (tabu, yasak) onun yerine “Nokay” (köpek) diyerek bahsettiklerini fakat duruma göre bu kavramı Kurt olarak algıladıklarını yazmıştır.[4]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]- Barak: (Bar/Var) kökünden türemiştir. Efsanevi bir köpek türü.
- Nokay: Moğolca köpek demektir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 195)
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 193)
- ^ Moğolca - Türkçe Sözlük, D. Ferdinand Lessing, TÜRK DİL KURUMU YAYINLARI, Çevirmen: Prof. Dr. Günay Karaağaç, Orijinal dilde ilk Baskı: 1960, Türkiye 2003 baskısı, ISBN 9789751616593