Kobalt sayfasının kaynağını görüntüle

{{Element|
Element_adı=Kobalt|
Kimyasal_simge=Co|
Atom_numarası=27|
Kimyasal_seri=Geçiş metalleri|
Grup=9|
Periyot=4|
Blok=d|
Görünüş=Hafif gri tonda metalik|
Atom_ağırlığı=58.933195(5)&thinsp;|
Elektron_dizilimi= &#91;[[argon|Ar]]&#93;  3d<sup>7</sup> 4s<sup>2</sup>|
Elektronlar=2, 8, 15, 2|
CAS_kayıt_numarası=7440-48-4|
Maddenin_hali=Katı|
Yoğunluk=(0&nbsp;°C, 101.325 kPa)
8.90|
Sıvı_yoğunluğu=7.75|
Ergime_noktası_K=1768|  
Ergime_noktası_C=1495|
Ergime_noktası_F=2723|
Kaynama_noktası_K=3200|
Kaynama_noktası_C=2927|
Kaynama_noktası_F=5301|
Ergime_ısısı=16.06|
Buharlaşma_ısısı=377|
Isı_kapasitesi=24.81|
Kristal_yapısı=hexagonal|
Yükseltgenme_seviyeleri=?|
Elektronegatifliği=1.88|
İyonlaşma_enerjisi=?|
Atom_yarıçapı=125|
Atom_yarıçapı_hes=?|
Kovalent_yarıçapı=?|
Van_der_Waals_yarıçapı=?|
Elektrik_direnci=?|
Isıl_iletkenlik=?|
Isıl_genleşme=?|
Ses_hızı=?|
Ses_hızı_derecesi=?|
Mohs_sertliği=5.0|
Vickers_sertliği=1043|
Brinell_sertliği=?|
İzotop_tablosu=|
}}

[[Dosya:bristol.blue.glass.arp.750pix.jpg|küçükresim|sol|upright=1.14|Mavi Kobalt camları]]

'''Kobalt''' kimyasal bir [[element]]'tir. [[Element simgesi|Sembol]]'ü '''Co''' ve atom numarası 27'dir. [[Nikel]] gibi kobalt da, doğal meteorik demir alaşımlarında bulunan küçük birikintiler dışında, yer kabuğunda yalnızca kimyasal olarak birleşik formda bulunur. İndirgeyici [[İzabe|eritme]] yoluyla üretilen serbest element sert, parlak, gümüş rengi bir [[metal]]'dir.

Kobalt bazlı mavi pigmentler ([[kobalt mavisi]]), antik çağlardan beri takı ve boyalarda ve cama ayırt edici mavi renk tonu vermek için kullanılır.

Rengin uzun süre metal [[bizmut]]'tan kaynaklandığı düşünülüyordu. Madenciler uzun zamandır mavi pigment üreten [[mineral]]'lerin bazıları için kobold cevheri ([[Almanca]] ''goblin cevheri'') adını kullanmışlardı. Bilinen metaller açısından zayıf oldukları ve eritildiğinde arsenik içeren zehirli dumanlar çıkardıkları için bu şekilde adlandırılmışlardı.<ref>{{Cite OED2 | cobalt}}</ref> 1735 yılında, bu tür cevherlerin yeni bir metale (antik çağlardan beri keşfedilen ilk metal) indirgenebildiği keşfedildi ve bu metale sonuçta ''kobold'' adı verildi.

Günümüzde bazı kobalt, [[kobaltit]] (CoAsS) gibi metalik parlaklığa sahip bir dizi cevherden özel olarak üretilir. Element daha çok [[bakır]] ve nikel madenciliğinin bir yan ürünü olarak üretilir.

Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DKC) ve [[Zambiya]]'daki Bakır Kuşağı, küresel kobalt üretiminin çoğunu yapar. 2016 yılında dünya üretimi {{dönüştürme|116,000|t}} (114.000 uzun ton; 128.000 kısa ton) idi (Kanada Doğal Kaynakları'na göre) ve tek başına DKC %50'den fazlasını üretmiştir.<ref name="Bochove">{{Haber kaynağı|başlık=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town |url= https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |author=Danielle Bochove |iş=Vancouver Sun|tarih=1 Kasım 2017|ajans=Bloomberg |arşivurl= https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |arşivtarihi= 28 Temmuz 2019 |ölüurl=hayır}}</ref>

Kobalt öncelikle [[Lityum iyon pil]]'lerde ve [[Manyetizma|manyetik]], aşınmaya dayanıklı ve yüksek mukavemetli [[alaşım]]'ların üretiminde kullanılır.

Kobalt silikat ve [[Kobalt mavisi|kobalt(II) alüminat]] (CoAl<sub>2</sub>O<sub>4</sub>, kobalt mavisi) bileşikleri [[cam]]'a, [[seramik]]'lere, [[mürekkep]]'lere, [[boya]]'lara ve [[vernik]]'lere belirgin  koyu bir mavi renk verir.

Kobalt doğal olarak tek kararlı [[izotop]] olan kobalt-59 olarak oluşur. [[Kobalt-60]], [[Radyoaktif izleme|radyoaktif izleyici]] olarak ve yüksek enerjili [[Gama ışını|gama ışınlarının]] üretiminde kullanılan, ticari açıdan önemli bir radyoizotoptur. Kobalt ayrıca petrol endüstrisinde ham petrolün rafine edilmesinde katalizör olarak da kullanılır. Bu, yakıldığında çok kirletici ve asit yağmurlarına neden olan kükürtten arındırmak içindir.<ref>{{Web kaynağı |başlık=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |website=Cobalt Institute |erişimtarihi=15 Ağustos 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |arşivtarihi=16 Ağustos 2023 |ölüurl=hayır }}</ref>

Kobalt, kobalaminler adı verilen bir grup [[Kofaktör (biyokimya)|koenzim]]'in aktif merkezidir. Bu türün en bilinen örneği olan [[B12 vitamini|Vitamin B{{ssub|12}}]], tüm hayvanlar için vazgeçilmez bir [[vitamin]]'dir. İnorganik formdaki kobalt aynı zamanda bakteri, [[su yosunları]] ve [[mantarlar]] için de [[mikro besin]]'dir.

==Özellikler==
[[Dosya:Kobalt 13g.jpg|küçükresim|sol|alt=a sample of pure cobalt|Büyük bir plakadan kesilmiş, [[Elektroliz|elektrolitik olarak]] rafine edilmiş bir kobalt bloğu (%99,9 saflıkta)]]

Kobalt, özgül ağırlığı 8,9 olan [[Ferromanyetizma|ferromanyetik]] bir metaldir. [[Curie sıcaklığı]] {{dönüştürme|1115|C}}<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1 =Enghag, Per|bölümurl=https://books.google.com/books?id=aff7sEea39EC&pg=PA680|başlık=Encyclopedia of the elements: technical data, history, processing, applications|bölüm= Cobalt|sayfa=667|tarih=2004|yayıncı=Wiley |isbn =978-3-527-30666-4}}</ref> ve manyetik momenti [[atom]] başına 1,6–1,7 [[Bohr magnetonu|Bohr magneto]]'ndur.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1 = Murthy, V. S. R|bölümurl= https://books.google.com/books?id=fi_rnPJeTV8C&pg=PA381|başlık= Structure And Properties Of Engineering Materials|bölüm= Magnetic Properties of Materials|sayfa= 381|tarih= 2003|yayıncı=McGraw-Hill Education (India) Pvt Limited |isbn = 978-0-07-048287-6}}</ref> Kobalt, [[demir]]'in üçte ikisi kadar [[Geçirgenlik (elektromanyetizma)|göreceli geçirgenliğe]] sahiptir.<ref>{{Kitap kaynağı|url = https://books.google.com/books?id=opQjaSj2yIMC&pg=PA27|sayfa= 27|başlık= Electromagnetic Shielding|isbn = 978-0-470-05536-6|yazar1 = Celozzi, Salvatore|yazar2 = Araneo, Rodolfo|yazar3 = Lovat, Giampiero|tarih= 1 Mayıs 2008|yayıncı=Wiley }}</ref>

[[Metal]]ik kobalt iki [[Kristal yapı|kristalografik yapı]] halinde oluşur: Altıgen sıkı paket (hcp) ve Yüzey merkezli kübik [[Kübik kristal yapı|fcc]]. Hcp ve fcc yapıları arasındaki ideal geçiş sıcaklığı {{dönüştürme|450|C}} ancak pratikte aralarındaki enerji farkı o kadar azdır ki ikisinin rastgele büyümesi yaygındır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1 = Lee|ad1 = B.|soyadı2 = Alsenz|ad2 = R.|soyadı3 = Ignatiev|ad3 = A.|soyadı4 = Van Hove|ad4 = M.|soyadı5 = Van Hove|ad5 = M. A.|başlık= Surface structures of the two allotropic phases of cobalt|dergi= Physical Review B|cilt= 17|sayfalar=1510-1520|tarih= 1978|doi= 10.1103/PhysRevB.17.1510|sayı= 4|bibcode= 1978PhRvB..17.1510L }}</ref><ref>{{Web kaynağı|url = http://www.americanelements.com/co.html|başlık= Properties and Facts for Cobalt|yayıncı= [[American Elements]]|erişimtarihi= 19 Eylül 2008|arşivtarihi= 2 Ekim 2008|arşivurl= https://web.archive.org/web/20081002060936/http://www.americanelements.com/co.html}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url = https://books.google.com/books?id=H8XVAAAAMAAJ|sayfa= 45|başlık= Cobalt|yayıncı=Centre d'Information du Cobalt |yer=Brüksel|tarih= 1966}}</ref>

Kobalt, [[Pasifleştirme|pasifleştirici]] bir [[oksit]] filmi ile [[Redoks|oksitlenmesinden]] korunan zayıf indirgeyici bir metaldir. [[Halojen]]'lerin ve [[kükürt]]'ün saldırısına uğrar. [[Oksijen]]'de ısıtma, 900&nbsp;°C'de (1.650&nbsp;°F) oksijeni kaybederek monoksit CoO'yu veren Co<sub>3</sub>O<sub>4</sub>'ü üretir.<ref name="HollemanAF" /> Metal, F<sub>3</sub>'ü vermek üzere 520 K'de [[flor]] (F<sub>2</sub>) ile reaksiyona girer; [[klor]] (Cl<sub>2</sub>), [[brom]] (Br<sub>2</sub>) ve iyot (I<sub>2</sub>) ile eşdeğer ikili [[halojenür]]'ler üretir. Isıtıldığında bile [[Hidrojen|hidrojen gazı]] ([[Hidrojen|H<sub>2</sub>]]) veya [[azot]] gazı ([[azot|N<sub>2</sub>]]) ile reaksiyona girmez ancak [[bor]], [[karbon]], [[fosfor]], [[arsenik]] ve kükürt ile reaksiyona girer.<ref>{{Housecroft3rd|page=722}}</ref> Normal sıcaklıklarda mineral asitlerle yavaş, nemli fakat kuru olmayan havayla ise çok yavaş reaksiyona girer.

==Bileşikler==

Kobaltın yaygın [[yükseltgenme durumu|yükseltgenme durum]]'ları +2 ve +3'ü içerir ancak oksidasyon durumları −3 ila +5 arasında değişen bileşikler de bilinir. Basit bileşikler için yaygın bir oksidasyon durumu +2'dir (kobalt(II)). Bu tuzlar suda pembe renkli [[Su kompleksi|metal su kompleksi]] {{chem|[Co|(H|2|O)|6|]|2+}} oluşturur. 
Klorür ilavesi yoğun mavi {{chem|[CoCl|4|]|2-}} verir.<ref name="greenwood" /> Boraks boncuklarında alev testi, kobalt hem oksitleyici hem de indirgeyici alevlerde koyu mavi renk gösterir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=7tfyCAAAQBAJ|başlık=Rutley's Elements of Mineralogy|soyadı=Rutley|ad=Frank|tarih=6 Aralık 2012|yayıncı=Springer Science & Business Media|isbn=978-94-011-9769-4|sayfa=40|dil=İngilizce}}</ref>

===Oksijen ve kalkojen bileşikleri===
Kobaltın birkaç [[oksit]]'i bilinmektedir. Yeşil kobalt (II) oksit (CoO) [[Kübik kristal yapı|kaya tuzu]] yapılıdır.

Su ve oksijenle kolayca kahverengi kobalt(III) hidroksite (Co(OH)<sub>3</sub>) oksitlenir.

600–700&nbsp;°C sıcaklıklarda CoO, spinel yapıya sahip mavi kobalt(II, III) okside (Co<sub>3</sub>O<sub>4</sub>) oksitlenir.<ref name="greenwood">{{Greenwood&Earnshaw2nd|pages=1117–1119}}</ref>

Siyah kobalt(III) oksit (Co<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) de bilinmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|sayfa=[https://archive.org/details/historyuseofoure0000kreb/page/107 107]|başlık=The history and use of our earth's chemical elements: a reference guide|url=https://archive.org/details/historyuseofoure0000kreb|author=Krebs, Robert E.|basım=2.2yayıncı=Greenwood Publishing Group|tarih=2006|isbn=0-313-33438-2}}</ref>

Kobalt oksitler düşük [[sıcaklık]]'ta [[Antiferromanyetizma|antiferromanyetik]]'tir:CoO ([[Curie sıcaklığı|Néel sıcaklığı]] 291&nbsp;K) ve Co<sub>3</sub>O<sub>4</sub> (Néel sıcaklığı: 40&nbsp;K), +2 ve +3 oksidasyon durumlarının karışımıyla [[manyetit]]'e (Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub>) benzer.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Petitto|ad1=Sarah C.|soyadı2=Marsh|ad2=Erin M.|soyadı3=Carson|ad3=Gregory A.|soyadı4=Langell|ad4=Marjorie A.|başlık=Cobalt oxide surface chemistry: The interaction of CoO(100), Co3O4(110) and Co3O4(111) with oxygen and water|url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1021&context=chemistrylangell|dergi=Journal of Molecular Catalysis A: Chemical|cilt=281|sayı=1–2|sayfalar=49-58|tarih=2008|doi=10.1016/j.molcata.2007.08.023|s2cid=28393408|erişim-tarihi=13 Ocak 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230802111927/https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1021&context=chemistrylangell|arşivtarihi=2 Ağustos 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

Kobaltın başlıca [[kalkojen]]ürleri arasında siyah kobalt(II) sülfürler, [[pirit]] benzeri bir yapı benimseyen CoS<sub>2</sub> ve kobalt(III) sülfür (Co<sub>2</sub>S<sub>3</sub>) bulunur.

===Halidler===
[[Dosya:Cobalt(II)-chloride-hexahydrate-sample.jpg|küçükresim|sol|alt=Kobalt(II)-klorür-hekzahidratın mor güç yığını| Kobalt(II) klorür hekzahidrat]]

Kobalt(II)'nin dört dihalojenürü bilinmektedir: kobalt(II) florür (CoF<sub>2</sub>, pembe), kobalt(II) klorür (CoCl<sub>2</sub>, mavi), kobalt(II) bromür (CoBr<sub>2</sub> yeşil), kobalt(II) iyodür (CoI<sub>2</sub>, Mavi-siyah). Bu halojenürler susuz ve hidratlı formlarda bulunur. Susuz diklorür mavi iken hidrat kırmızıdır.<ref name="greenwood2">{{Greenwood&Earnshaw2nd|pages=1119–1120}}</ref> {{chem|Co|3+}} reaksiyonunun indirgeme potansiyeli + e<sup>−</sup> → {{chem|Co|2+}} +1,92 V'tur, [[klor]]'dan klorüre olan değer +1,36 V'un ötesindedir. Sonuç olarak kobalt(III) klorür kendiliğinden kobalt(II) klorür ve klora indirgenir. Florun florüre indirgenme potansiyeli +2,87 V kadar yüksek olduğundan, kobalt(III) florür birkaç basit kararlı kobalt(III) bileşiğinden biridir. Bazı florlama reaksiyonlarında kullanılan kobalt(III) florür su ile kuvvetli reaksiyona girer.<ref name="HollemanAF" />

===Koordinasyon bileşikleri===
Tüm metallerde olduğu gibi, kobaltın moleküler bileşikleri ve çok atomlu iyonları, [[Kompleks (kimya)|koordinasyon kompleksi]]'leri yani bir veya daha fazla [[Ligand (kimya)|ligand]]'a bağlı kobalt içeren moleküller veya iyonlar olarak sınıflandırılır. Bunlar potansiyel olarak sonsuz çeşitlilikte molekül ve iyonların kombinasyonları olabilir, örneğin:
* [[su]] {{chem|H|2|O}}, katyon hexaaquocobalt(II)'de olduğu gibi {{chem|[Co(H|2|O)|6|]|2+}}. Bu pembe renkli kompleks, ''x'' = 6 veya 7 ile katı kobalt sülfattaki {{chem|CoSO|4}}. {{chem|(H|2|O|)}}<sub>''x''</sub> baskın katyondur. ve bunların su çözeltileri.
* [[amonyak]] {{chem|NH|3}}, ''cis''-diaquotetraamminecobalt(III)’de olduğu gibi {{chem|[Co(NH|3|)|4|(H|2|O)|2|]|3+}}, heksolde {{chem|[Co(Co(NH|3|)|4|(HO)|2|)|3|]|6−}}, {{chem|[Co(NO|2|)|4|(NH|3|)|2|]|−}}’de (Erdmann tuz anyonu),<ref name=mccu1953>Thomas P. McCutcheon and William J. Schuele (1953): "Complex Acids of Cobalt and Chromium. The Green Carbonatocobalt(III) Anion". ''Journal of the American Chemical Society'', volume 75, issue 8, pages 1845–1846. {{doi|10.1021/ja01104a019}}</ref> ve {{chem|[Co(NH|3|)|5|(CO|3|)|]|−}}’de.<ref name=mccu1953/>
* [[karbonat]] {{chem|[CO|3|]|2−}}, yeşil triskarbonatokobaltat(III) {{chem|[Co(CO|3|)|3|]|3-}} ‘deki gibi anyon.<ref name=mccu1953/><ref name=bauer1960>H. F. Bauer and W. C. Drinkard (1960): "A General Synthesis of Cobalt(III) Complexes; A New Intermediate, Na3[Co(CO3)3]·3H2O". ''Journal of the American Chemical Society'', volume 82, issue 19, pages 5031–5032. {{doi|10.1021/ja01504a004}}.</ref><ref name=tafe2009>Fikru Tafesse, Elias Aphane, and Elizabeth Mongadi (2009): "Determination of the structural formula of sodium tris-carbonatocobaltate(III), Na3[Co(CO3)3]·3H2O by thermogravimetry". ''Journal of Thermal Analysis and Calorimetry'', volume 102, issue 1, pages 91–97. {{doi|10.1007/s10973-009-0606-2}}</ref>
* [[nitrit]] {{chem|[NO|2|]|−}} {{chem|[Co(NO|2|)|4|(NH|3|)|2|]|−}}’de olduğu gibi.<ref name=mccu1953/>
* [[hidroksit]] {{chem|[HO]|−}}, heksol’deki gibi.
* [[klorür]] {{chem|[Cl]|−}}, tetrakloridokobaltat(II) {{chem|CoCl|4|]|2−}}’deki gibi.
* [[bikarbonat]] {{chem|[HCO|3|]|−}}, {{chem|[Co(CO|3|)|2|(HCO|3|)(H|2|O)]|3−}}’deki gibi.<ref name=mccu1953/>
* oksalat {{chem|[C|2|O|4|]|2−}}, trisoksalatokobaltat(III) {{chem|[Co(C|2|O|4|)|3]|3−}}’deki gibi.<ref name=mccu1953/>

Bu bağlı gruplar, [[elektronegatiflik]] ve [[Zayıf ve kuvvetli asit ve bazlar|sertlik-yumuşaklık]] genel prensiplerine göre kobalt atomlarının oksidasyon durumlarının stabilitesini etkiler. Örneğin Co<sup>3+</sup> kompleksleri amin ligandlarına sahip olma eğilimindedir. Fosfor azottan daha yumuşak olduğundan, fosfin ligandları [[Zayıf ve kuvvetli asit ve bazlar|yumuşak]] Co<sup>2+</sup> ve Co<sup>+</sup> özelliğine sahip olma eğilimindedir; bunun bir örneği tris(trifenilfosfin)kobalt(I) klorürdür ({{chem|P|(C|6|H|5|)|3|)|3|Co|Cl}}). Daha elektronegatif (ve daha sert) oksit ve florür, Co<sup>4+</sup> ve Co<sup>5+</sup> türevlerini stabilize edebilir; ör. sezyum heksaflorokobaltat(IV) (Cs<sub>2</sub>CoF<sub>6</sub>) ve potasyum perkobaltat (K<sub>3</sub>CoO<sub>4</sub>).<ref name="HollemanAF">{{Kitap kaynağı|author=Holleman, A. F.|yazar2=Wiberg, E.|yazar3=Wiberg, N.|başlık= Lehrbuch der Anorganischen Chemie|basım= 102nd|yayıncı= de Gruyter|tarih= 2007|dil=de|isbn = 978-3-11-017770-1|sayfalar=1146-1152|bölüm= Cobalt}}</ref>

[[Kompleks (kimya)|Koordinasyon kimyasında]] Nobel ödüllü bir öncü olan [[Alfred Werner]], [[ampirik formül]]’lü bileşiklerle çalıştı {{chem|[Co|(N|H|3|)|6|]|3+}}. Belirlenen izomerlerden biri kobalt(III) hekzammin klorürdü. Tipik bir Werner tipi kompleks olan bu koordinasyon kompleksi, altı amin ortogonal ligandı ve üç [[klorür]] karşı anyonu tarafından koordine edilen merkezi bir kobalt atomundan oluşur. Amonyak yerine [[Şelatlama|şelatlayıcı]] etilendiamin ligandlarının kullanılması tris(etilendiamin)kobalt(III) ({{chem|[Co(en)|3|]|3+}}), optik izomerlere çözülen ilk [[Kompleks (kimya)|koordinasyon komplekslerinden]] biriydi. Kompleks, "üç kanatlı pervanenin" sağ ve sol yönlü formlarında mevcuttur. Bu kompleks ilk olarak Werner tarafından sarı-altın iğneye benzer kristaller halinde izole edildi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|author = Werner, A.|başlık= Zur Kenntnis des asymmetrischen Kobaltatoms. V|dergi= [[Chemische Berichte]]|tarih= 1912|cilt= 45|sayfalar=121-130|doi= 10.1002/cber.19120450116|url = https://zenodo.org/record/1426471|erişim-tarihi = 13 Ocak 2024|arşivurl = https://web.archive.org/web/20220313103808/https://zenodo.org/record/1426471|arşivtarihi = 13 Mart 2022|ölüurl = hayır}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|bölümurl= https://books.google.com/books?id=9d893122U6kC&pg=PR31|sayfalar=31-33|bölüm= Early Theories of Coordination Chemistry|başlık= Coordination chemistry|isbn = 978-3-527-31802-5|yazar1 = Gispert, Joan Ribas|tarih= 2008|yayıncı=Wiley |erişimtarihi= 27 Haziran 2015|arşivtarihi= 5 Mayıs 2016|arşivurl= https://web.archive.org/web/20160505203708/https://books.google.com/books?id=9d893122U6kC&pg=PR31}}</ref>
===Organometalik bileşikler===

[[Dosya:Tetrakis(1-norbornyl)cobalt(IV).png|upright=0.9|küçükresim|Tetrakis(1-norbornil)kobalt(IV)'ün yapısı]]
Kobaltosen, demir yerine kobalt içeren, [[ferrosen]]'in [[Analog (kimya)|yapısal bir analoğu]]'dur. Kobaltosen oksidasyona ferrosenden çok daha duyarlıdır..<ref>
{{Kitap kaynağı
|author=James E. House
|başlık=Inorganic chemistry
|url=https://books.google.com/books?id=ocKWuxOur-kC&pg=PA767 
|erişimtarihi= 16 Mayıs 2011 |tarih=2008 |yayıncı=Academic Press 
|isbn=978-0-12-356786-4 |sayfalar=767-}}
</ref> Kobalt karbonil (Co<sub>2</sub>(CO)<sub>8</sub>), karbonilasyon ve hidrosililasyon reaksiyonlarında bir [[kataliz]]ör’dür.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1=Charles M. Starks
|yazar2=Charles Leonard Liotta
|yazar3=Marc Halpern
|başlık=Phase-transfer catalysis: fundamentals, applications, and industrial perspectives
|url=https://books.google.com/books?id=-QCGckdeKAkC&pg=PA600
|erişimtarihi= 16 Mayıs 2011 |tarih=1994|yayıncı=Springer
|isbn=978-0-412-04071-9|sayfalar=600-}}
</ref> B<sub>12</sub> Vitamini (aşağıya bakın) doğada bulunan organometalik bir bileşiktir ve metal atomu içeren tek [[vitamin]]’dir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Organometallics in Environment and Toxicology (Metal Ions in Life Sciences)
|tarih=2010|yayıncı=[[Royal Society of Chemistry|Royal Society of Chemistry Publishing]]
|yer=[[Cambridge]], [[United Kingdom|UK]] |isbn=978-1-84755-177-1 |sayfa=75 
|editör1-ad=Astrid |editör1-soyadı=Sigel 
|editör2-ad=Helmut 
|editör2-soyadı=Sigel 
|editör3-ad=Roland 
|editör3-soyadı=Sigel
}}
</ref> Kobaltın normalde alışılmadık +4 oksidasyon durumundaki bir alkilkobalt kompleksinin bir örneği, β-hidrojen eliminasyonuna karşı direnciyle dikkat çeken bir geçiş metali-alkil kompleksi olan homoleptik kompleks tetrakis(1-norbornil)kobalt(IV) (Co(1-norb)<sub>4</sub>)'tür.<ref>
{{Akademik dergi kaynağı
|soyadı1=Byrne
|ad1=Erin K.
|soyadı2=Richeson
|ad2=Darrin S.
|soyadı3=Theopold|ad3=Klaus H.|tarih=1 Ocak 1986|başlık=Tetrakis(1-norbornyl)cobalt, a low spin tetrahedral complex of a first row transition metal
|dergi=Journal of the Chemical Society, Chemical Communications
|dil=İngilizce|sayı=19|sayfa=1491|doi=10.1039/C39860001491|issn=0022-4936
}}
</ref>. Kobalt(III) ve kobalt(V) kompleksleri {{chem|[Li(T|H|F)|4|]|+|[Co(1-norb)|4|]|-|}} ve {{chem|[Co(1-norb)|4|]|+|[B|F|4|]|-|}} da biliniyor.<ref>
{{Akademik dergi kaynağı
|soyadı1=Byrne
|ad1=Erin K.
|soyadı2=Theopold
|ad2=Klaus H.
|tarih=1 Şubat 1987
|başlık=Redox chemistry of tetrakis(1-norbornyl)cobalt. Synthesis and characterization of a cobalt(V) alkyl and self-exchange rate of a Co(III)/Co(IV) couple
|dergi=Journal of the American Chemical Society
|cilt=109
|sayı=4|sayfalar=1282-1283|doi=10.1021/ja00238a066
|issn=0002-7863}}</ref>

==Uygulamalar==
Kobalt bazlı alaşımlar ayrıca [[korozyon]]’a ve aşınmaya dirençlidir bu nedenle  [[titanyum]] gibi zamanla aşınmayan ortopedik [[implant]]lar yapmak için kullanışlıdır. 
Aşınmaya dayanıklı kobalt alaşımlarının gelişimi 20. yüzyılın ilk on yılında, değişen miktarlarda tungsten ve karbon içeren krom içeren stellite alaşımlarıyla başladı. [[Krom]] ve [[tungsten karbür]] içeren alaşımlar çok serttir ve aşınmaya dayanıklıdır.<ref>{{Kitap kaynağı |bölümurl= https://books.google.com/books?id=6VdROgeQ5M8C&pg=PA557 |isbn = 978-0-87170-867-0|bölüm= Cobalt and Cobalt Alloys |sayfalar=557-558|başlık= Elements of metallurgy and engineering alloys |yazar1 = Campbell, Flake C |tarih= 30 Haziran 2008|yayıncı=ASM International }}</ref>

[[Protez]] parçalar (kalça ve diz protezleri) için Vitallium gibi özel kobalt-krom-[[molibden]] alaşımları kullanılır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı |başlık= Systemic effects of implanted prostheses made of cobalt-chromium alloys |url = https://archive.org/details/sim_archives-of-orthopaedic-and-trauma-surgery_1991-02_110_2/page/61 |dergi= Archives of Orthopaedic and Trauma Surgery |cilt= 110 |sayı= 2 |tarih= 1991 |doi= 10.1007/BF00393876 |sayfalar=61-74|ad= R. |soyadı= Michel |yazar2 = Nolte, M. |yazar3 = Reich M. |yazar4 = Löer, F. |pmid = 2015136|s2cid = 28903564 }}</ref>

Kobalt alaşımları aynı zamanda [[Diş implantı|diş]] protezlerinde, alerjik olabilen nikel yerine yararlı bir alternatif olarak kullanılır.<ref>{{Kitap kaynağı |başlık= Cobalt-base Aloys for Biomedical Applications |ad= John A. |soyadı= Disegi |yayıncı= ASTM International |tarih= 1999 |isbn = 0-8031-2608-5 |url = https://books.google.com/books?id=z4rXM1EnPugC |sayfa=34}}</ref>

Bazı yüksek hız çelikleri ayrıca ısı ve aşınma direncini arttırmak için kobalt içerir. Kalıcı [[mıknatıs]]’larda, [[Alnico]] olarak bilinen alüminyum, nikel, kobalt ve demir ile samaryum ve kobaltın (samaryum-kobalt mıknatısı) özel alaşımları kullanılır.<ref name="Alnico">{{Akademik dergi kaynağı |başlık= Reproducing the Properties of Alnico Permanent Magnet Alloys with Elongated Single-Domain Cobalt-Iron Particles |dergi= Journal of Applied Physics |cilt= 28 |sayı= 344 |tarih= 1957 |doi= 10.1063/1.1722744 |ad= F. E. |soyadı= Luborsky |yazar2 = Mendelsohn, L. I. |yazar3 = Paine, T. O. |sayfa= 344 |bibcode= 1957JAP....28..344L }}</ref> Aynı zamanda mücevherat için %95 [[platin]] ile alaşımlanarak hassas döküm için uygun ve aynı zamanda hafif manyetik olan bir alaşım elde edilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı |doi= 10.1595/147106705X24409 |başlık= The Hardening of Platinum Alloys for Potential Jewellery Application |tarih= 2005 |soyadı1 = Biggs |ad1 = T. |soyadı2 = Taylor |ad2 = S. S. |soyadı3 = Van Der Lingen |ad3 = E. |dergi= Platinum Metals Review |cilt= 49 |sayfalar=2-15|doi-access=ücretsiz }}</ref>

Kobalt iki ya da fazla bileşenli toz metallerin yapıştırılmasında ve kesici takımlarda kullanılır.

==Tarihçe==

Kobalt [[1735|1773]] yılında Georg Brandt tarafından keşfedilmiştir. 
==Üretim==
[[Dosya:Cobalt OreUSGOV.jpg|küçükresim|sol|upright|alt=Kobalt cevher örneği|Kobalt cevheri]]
{|class="wikitable sortable" style="float:right; margin:5px"
|+[[Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu|USGS]]'e göre kobalt madeni üretimi (2022) ve ton cinsinden rezervler<ref name="minerals.usgs.gov">{{Kaynak|yayıncı= U.S. Geological Survey| url = https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2023/mcs2023-cobalt.pdf|başlık= Kobalt İstatistikleri ve Bilgileri|tarih= 2023| df = dmy-all| erişim-tarihi = 13 Ocak 2024| arşivurl = https://web.archive.org/web/20230608061658/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2023/mcs2023-cobalt.pdf| arşivtarihi = 8 Haziran 2023| ölüurl = hayır}}</ref>
|-
! Ülke
! data-sort-type="number" | Üretim
! data-sort-type="number" | Rezervler 
|-
|{{bayrakülke|Kongo Demokratik Cumhuriyeti}}
| 130.000
| 4.000.000
|-
|{{bayrakülke|Endonezya}}
| 10.000
| 600.000
|-
|{{bayrakülke|Rusya}}
| 8.900
| 250.000
|-
|{{bayrakülke|Avustralya}}
| 5.900
| 1.500.000

|-
|{{bayrakülke|Kanada}}
| 3.900
| 220.000
|-
|{{bayrak|Küba}}
| 3.800
| 500.000
|-
|{{bayrakülke|Filipinler}}
| 3.800
| 260.000
|-
|{{bayrakülke|Madagaskar}}
| 3.000
| 100.000
|-
|{{bayrakülke|Papua Yeni Gine}}
| 3.000
| 47.000
|-
|{{bayrakülke|Türkiye}}
| 2.700
| 36.000
|-
|{{bayrakülke|Fas}}
|2.300
|13.000
|-
|{{bayrak|Çin}}
|2.200
|140.000
|-
|{{bayrakülke|Amerika Birleşik Devletleri}}
| 800
| 69.000
|-
| Diğer ülkeler
| 5.200
| 610.000
|-
| '''Dünya toplamı'''
| '''190.000'''
| '''8.300.000'''
|}

Kobaltın ana cevherleri [[kobaltit]], eritrit, glokodot ve skutterudittir, ancak kobaltın çoğu nikel ve bakır madenciliği ve [[izabe|eritme]] işlemlerinin kobalt yan ürünlerinin indirgenmesiyle elde edilir.<ref name="YB2006">{{Web kaynağı|url = http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/cobalt/myb1-2006-cobal.pdf|ad= Kim B.|soyadı= Shedd|erişimtarihi= 26 Ekim 2008|başlık= Mineral Yearbook 2006: Cobalt|yayıncı= United States Geological Survey|arşivurl = https://web.archive.org/web/20190110103228/https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/cobalt/myb1-2006-cobal.pdf|arşivtarihi = 10 Ocak 2019|ölüurl = hayır}}</ref><ref name="CR2008">{{Web kaynağı|url = http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/cobalt/mcs-2008-cobal.pdf|ad= Kim B.|soyadı= Shedd|erişimtarihi= 26 Ekim 2008|başlık= Commodity Report 2008: Cobalt|yayıncı= United States Geological Survey|arşivurl = https://web.archive.org/web/20220306013908/http://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/cobalt-statistics-and-information|arşivtarihi = 6 Mart 2022|ölüurl = hayır}}</ref>

Co(OH)<sub>3</sub> ısıtılarak Co<sub>2</sub>O<sub>3</sub> oksidine dönüştürülür. Daha sonra bu oksit karbon ile indirgenerek saf kobalt elde edilir.

[[Dosya:Kobalt_electrolytic_and_1cm3_cube.jpg|küçükresim|sol|upright=1.14|Kobalt]]

== İzotopları ==
{{Ana|Kobalt izotopları}}

{{Kobalt bileşikleri}}

{{Otorite kontrolü}}

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

[[Kategori:Kobalt| ]]
[[Kategori:Elementler]]
[[Kategori:Besinsel mineraller]]
[[Kategori:Geçiş metalleri]]
[[Kategori:IARC 2B grubu kanserojenler]]