Senet (oyun)
Senet, Antik Mısır döneminde oynanan ve geçmişi M.Ö. 5000 yıllarına dayanan, bilinen en eski masa oyunudur.[1]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Senet, dünya tarihinin bilinen en eski masa oyunudur. Kökeni, M.Ö 5000 yıllarına dayanmaktadır. Oyun tahtasındaki bazı özel karelerde yer alan hiyeroglifler, çeşitli inanışlarla ilişkili olarak oyuna yön verir. Bu hiyerogliflerin değişen inanışlara bağlı olarak değişiklik gösterdiği tespit edilmiştir.
M.Ö 3500-3100 yılları arasında Abidos ve Sakkara bölgelerinde çeşitli oyun tahtaları bulunmuştur.[1]
Senet, ilk popülerliğini Kral Djoser döneminde, M.Ö. 2686'dan sonra kazanmıştır.
M.Ö. 1570-1293, 18. Hanedanlık döneminde oyun üzerinde kapsamlı değişiklikler yapılmıştır. Önceden bir oyuncunun yedi figürü varken bu beşe düşürülmüştür. Yine bu dönemden itibaren oyun günümüzdekine çok benzeyen kendinden çekmeceli modele dönüştürülmüştür. Aynı zamanda oyun tahtasının bir yüzü Senet için, diğer yüzü Tjaw adı verilen (Türkçe Hırsız anlamına gelmektedir), yirmi kareye sahip diğer bir oyun için kullanılmaya başlanmıştır.[2]
Oyunun III. Amenhotep, Kraliçe Nefertiti ve Kral Tuthankamon dönemlerinden kalan çeşitli örnekler mevcuttur.
Oyun İçeriği
[değiştir | kaynağı değiştir]Senet, iki oyuncuyla oynanır. Oyuncular "makara" veya "koni" olmak üzere beşer adet figüre sahiptir. İlerleme, oyun zarının öncülü olan "sayma çubukları"yla yapılır.
Genellikle makaralar siyah, koniler beyaz renktedir. Toplam dört adet bulunan sayma çubuklarının bir yüzü siyah, diğer yüzü beyaz renktedir. Oyun tahtası, makara ve konilerin oynatıldığı otuz kareye bölünmüştür ve bu karelerden bazıları oyun ilerleyişini etkileyen "özel kareler" olarak belirlenmiştir.
Dikdörtgen şeklindeki oyun tahtasının içinde, oyun taşların içine konulduğu, dikdörtgen bir çekmece mevcuttur.
Oynanış Teorisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Senetin iki kişiyle oynandığı tek geçerli ortak bilgidir. Oyunun, çeşitli dönemlerde farklı hiyerogliflerle işaretlenmiş özel karelere sahip farklı antik örnekleri mevcuttur.[1] Boston Güzel Sanatlar Müzesi'nde görevli Timothy Kendall'ın "Ölüler Dünyasının İçinden Geçiş: Senet'in Anlamı ve Oynanması" adlı eserinde tarif ettiği şekliyle Senet, kabul edilen son modern versiyonuna ulaşmıştır.
Hazırlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Anlatım açısından numaralandırılmış oyun tahtası, numara sırası itibarı ile oyunun ilerleme yönünü de belirler. Tarafların sahip oldukları beşer figür sırayla ilk on kareye yerleştirilir. Sayma çubuklarından gelen sonuca göre figürler hareket ettirilir.
Sayma çubuklarının puanlaması:
- 1 renksiz (beyaz) yüz gelirse, 1
- 2 renksiz (beyaz) yüz gelirse, 2
- 3 renksiz (beyaz) yüz gelirse, 3
- Hepsi renksiz (beyaz) yüz gelirse, 4
- Hepsi renkli (siyah) yüz gelirse, 5
Oyun üç etapta tamamlanır.
Başlangıç
[değiştir | kaynağı değiştir]Oyuna kimin başlayacağı, sayma çubukları ile belirlenir. 1’i yakalayan ilk oyuncu, oyuna başlar.
Gelişme
[değiştir | kaynağı değiştir]Oyuna başlayan oyuncu sayma çubuklarını yeniden atar ve aşağıdaki kurallara göre oyun devam eder;
- Oyun ileriye doğru oynanır. Eğer ileriye doğru oynamak mümkün değilse, geriye doğru hamle yapılır. Hamle yapılması zorunlu figür(ler) son 3 karede (28,29,30) yer aldığı takdirde geri ya da ileri doğru hamle yapılamaz.
- Oyun boyunca istenilen figürle hamle yapılabilir. Mevcut hamle için tek bir taş dahi varsa o taşla hamle yapılır.
- Oynama sırası kendinde olan oyuncu, rakip taş korunmadığı sürece geçebilir ya da üzerine gelerek kendi bulunduğu pozisyonla yer değiştirebilir.
- Bir oyuncunun iki ya da daha fazla figürünün yan yana gelmesi durumunda kendine koruma sağlar. Korumadaki bir figür, rakip oyuncunun hamlesiyle yer değiştirmez.
- Oynanabilecek hiçbir hamle mevcut değilse, pas geçilerek oyun sırası rakibe kalır.
- 26. kareye tam sayı ile gelinebilir ve devamındaki karelere, buraya hamle yapmadan geçilemez. Mevcut hamle, tam sayı ile 27. kareye gitmeyi zorunlu kılıyorsa 15. kareye geri dönülür. Dönmesi gereken figür, 15. karede korumada başka bir figür olması sebebiyle dönüşünü gerçekleştiremezse, geriye doğru olmak üzere en yakın boş kareye yerleştirilir.
- 27, 28 ve 29.'uncu karede olan figürler, sadece dışarı çıkabilecekleri tam sayıyı bulduklarında çıkabilirler. Son karede yer alan (30. kare) bir figür, herhangi bir sayı ile oyundan çıkabilir.
- 26. kare üzerindeki figür, son 3 kareye veya mevcut ilerleme hamlesi yoksa geriye gidebilir. 26. kareden oyun dışına çıkmak için 5 tam sayısına ihtiyaç vardır.
- 26. karede yer alan rakip figür korunmuyor ise, oyuncunun 26. kareye gelmesi ile yer değiştirir. Son üç karede yer alan rakip figür korunmuyor ise, sadece 26. karede yer alan oyuncunun figürü ile yer değiştirebilir.
Bitiş
[değiştir | kaynağı değiştir]Taşlarını ilk bitiren oyuncu, oyunu kazanır.
Oyundaki Özel Karelerin Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Oyunda belirlenmiş bazı özel kareler vardır. Bunlar değişik hiyerogliflerle ifade edilir. Geçmişten günümüze ulaşan çeşitli Senet oyun tahtalarında, değişen inanışlardan dolayı değişiklik gösteren hiyeroglifler mevcuttur. Günümüzde oynanmaya devam eden modern oyun tahtası versiyonunda aşağıdaki hiyeroglifler yer almaktadır:
| Simgeler | İsimler | Özellikleri |
|---|---|---|
| 15. Kare: Canlanma Evi | Nil Nehri’ ne düşen figür(ler) buraya geri dönerek canlanırlar. | |
| 26. Kare: Mutluluk Evi | Oyunu bitirmesi gereken her figürün öncelikle buraya girmesi gerekir. | |
| 27. Kare: Nil Nehri | Buraya gelen figür boğulur. Tekrar oyuna girmesi için 15. kare olan Canlanma Evi’ ne girmelidir. | |
| 28. Kare: (Khu) Niyet Evi | Buraya gelen figür, oyundan çıkmak için gerekli olan 3 tam sayısına ihtiyaç duyar. | |
| 29. Kare: (Ka) İkizler Evi | Buraya gelen figür, oyundan çıkmak için gerekli olan 2 tam sayısına ihtiyaç duyar. |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tazılar ve Çakallar, antik Mısır masa oyunu
- Mehen, başka bir antik Mısır oyunu
- Patolli, Kolomb öncesi Mezoamerikan kültürleride bir oyunu
- Ur Kraliyet Oyunu, MÖ 3000 dolaylarında oynanan bir Mezopotamya oyunu
- Tâb, bazen senet ile karıştırılan bir Ortadoğu oyunu
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c Senetin Anlamının Arayışında - "In Search of the Meaning of Senet 19 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Peter A. Piccione
- ^ "Twaj Oyunu". 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2017.
- Genel
- Mısır'ın Gizemi: Osiris'in Mezarının Peşinde, Bayan Emily Sands'in Günlüğü[ölü/kırık bağlantı]- "Egyptology: Search for the Tomb of Osiris, Being the Journal of Miss Emily Sands", Dugald A. Steer (Tudem Eğitim Hizmetleri Yayınevi, 2006 - Çev. Levent Türer)
- Ölüler Dünyasının İçinden Geçiş: Senet'in Anlamı ve Oynanması - "Passing Through the Netherworld: The Meaning and Play of Senet, an Ancient Egyptian Funerary Game", Timothy Kendall (Kirk Game Company, 1978)
- Senetin Anlamının Arayışında 19 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - "In Search of the Meaning of Senet 19 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Peter A. Piccione (COFG, 1980)