Şapka
Şapka, başa giyilen veya takılan, pek çok farklı türü olan aksesuar.
Başı sıcaktan, soğuktan veya yağıştan korumak amacıyla, dinî bir gereklilik olarak ya da sadece süs eşyası olarak giyilir. Şapkalar, aynı zamanda sosyal statüyü gösteririr. Şapka; polis, asker, postacı ve din adamı gibi değişik meslek gruplarının üniformalarının bir parçası olarak kişinin ne iş yaptığına işaret edebilir.[1] Şapkalar yün, pamuklu, keçe veya plastik gibi malzemelerden yapabilir. Erkekler de kadınlar da şapka kullanabilir.
Tarihçesi
[değiştir | kaynağı değiştir]M.Ö. 3000’li yıllarda Mısır’ın Thebes şehrindeki bir mezarda resmedilen bir adamın başındaki hasır şapka bilinen ilk şapkadır. Yüksek sınıftan Mısırlılar saçlarını kazıtırdı ve saçsız başlarını serinletmek için başlık takarlardı.
Kenarlıklı bir şapka ilk defa M.Ö. 5. yüzyılda Yunanistan’da kullanılmıştır. Bu şapka modeline petasos denilirdi. Yağmurdan ve güneşten korunma sağlamak üzere tasarlanmıştı.[2]
Roma İmparatorluğu döneminde pilos şapka denilen, kafatasına benzeyen şapkalar takılırdı. Köleleştirilmiş Yunanlılar ve Romalılar Frig şapkası takardı. Frig şapkası, çok sonraları, Amerikan Devrimi ve Fransız Devrimi sırasında birer özgürlük sembolü olarak kabul edildi.
Orta Çağ'da şapkalar sosyal statü sembolü idi. Belirli sosyal grupların, o grupları tanımlayan giysi ve şapkaları giymesi gerekiyordu. Örneğin 1215’te 4. Laterano Konsili, Yahudiler için belirli şapka ve giysilerin giyilmesini mecbur kıldı.
16. yüzyılda, “kadın şapkacısı” mesleği “milliner” terimi ile ifade edilmeye başlandı. Milliner, kellime anlamı olarak, "Milanolu" demektir. Bu dönemde en iyi şapkaların yapıldığı yer Milano, İtalya idi. Milliner sözcüğü 18. yüzyılda Avrupa’ya yayıldı.
Kadınlar, 19. yüzyıla kadar, şapka kullanmak yerine, başlarını mendille örter veya gevşek boneler giyerdi. 19. yüzyılın ilk yarısında, büyük ve süslü boneler giymeye başladılar. Yüzyılın sonunda kadar bu bonelerin stilleri çeşitlendi.
Şapka türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Melon şapka (bowler): ABD'de derbi şapkası olarak da bilinir. Siperliği yukarı kıvrıktır ve tepesi yuvarlaktır. Sert keçeden yapılır. Tasarımını İngiliz politikacı ve asker Edward Coke 1849 yılında, avlak bekçilerinin giymesi için yapmıştır.[3] Bu şapka, başa güzelce oturduğundan at sürerken rüzgarda sahibinin başından uçup gitmez ve başı dallardan korur. İngiltere, İrlanda ve ABD'de önce emekçi sınıfı, sonra orta ve üst sınıf tarafından da kabul görüp yaygınlaşmış, 20. yüzyılın popüler kültürü ikonlarından Charlie Chaplin'in simgesi olmuştur .[4]
Stetson şapka (kovboy şapkası): Kenarları düz ve geniş olup yanlara doğru kıvrılan, tepesinde boğumlar bulunan bir şapka türüdür. "Western şapka” da denir. 1800’lü yıllarda üretildi. Tasarımcısı, John Batterson Stetson adında Amerikalı bir şapkacıdır. Koruyucu ve su geçirmez olması sebebiyle popüler olmuştur.[3]
Sombrero şapka (Meksika şapkası): Kenarları giyen kişinin baş, boyun ve omuz bölgesini kaplayacak kadar geniştir. Adı, İspanyolca “sombre” (gölge) kelimesinden gelir. Kimin icat ettiği bilinmemektedir. Meksika kültürünün sembollerindendir.
Fedora (fötr) şapka:1882’de tasarlandı ve adını Victorien Sardou'nun yazdığı bir oyunun karakteri Prenses Fédora Romanoff’tan aldı. Geleneksel olarak keçeden yapılır. Rüzgardan koruması ve katlanabilir olma özelliği onu 1960’lara kadar popüler kıldı.
Silindir şapka:1700’lü yıllarda tasarlandı. Tasarımcısı John Hetherington idi. Avrupa'da orta ve üst sınıf erkekler tarafından kullanılmıştır. 19. yüzyıl ortalarında silindir şapka Fransa’da orta ve üst sınıf erkeklerin resmî davetlerde giydikleri bir aksesuardır. Bu dönmede orta üst sınıf erkekler silindir şapkayı resmî törenlerde, melon şapka, straw boater ve panama şapkayı ise iş görüşmeleri ve yarı resmî davetlerde kullanmışlardır. Daha çok erkek aksesuarı olarak bilinse de, 1830’lu yıllardan itibaren kadın biniciler de silindir şapka takmıştır.[5]
Panama şapkası: Ekvador'da üretilen, hasır dokuma şapkadır. Yumuşak, ince dokulu, açık renklidir. En klasik formunda, şapka gövdesine siyah bir şerit vardır.[6] 20. yüzyılın başında, Panama Kanalı'nı kazan işçileri rüzgar ve yağmurdan korumak için bu şapkalar Ekvador'dan çok sayıda ithal edildi, kanalın açılışında ABD başkanı Roosevelt de bu şapkayı takınca tüm dünyada şapka, Panama şapkası olarak tanındı. 1925'te Kastamonu'da şapka devrimini başlatan Atatürk'ün de taktığı şapka da panama şapkasıdır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Şapkaların Geçmişten Günümüze Uzanan Hikayeleri - Gazete Merhaba". gazetemerhaba.com. 11 Eylül 2023. Erişim tarihi: 16 Kasım 2024.
- ^ "Halkbank Kültür ve Yaşam". Halkbank Kültür ve Yaşam. 24 Nisan 2024. 24 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2024.
- ^ a b Magger, Chic (1 Nisan 2020). "Şapka: Aksesuarın Ötesindeki Sembol Mercek Altında • theMagger". theMagger. 25 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2024.
- ^ "This Hat's History Will Bowl You Over". St James's London (İngilizce). 25 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2024.
- ^ Ülger, Evren Karataş (20 Haziran 2023). ""SİLİNDİR ŞAPKA GİYEN KÖYLÜ" ÖYKÜSÜNÜ ŞAPKA DEVRİMİ VE BEDEN TEMSİLLERİ ÜZERİNDEN OKUMAK". Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 8 (1): 457-483. doi:10.32321/cutad.1264945. ISSN 2587-1900.
- ^ "Panama Şapka Tarihi - Haberler - Hangzhou Ylparty Trading Co, Ltd". tr.ynlparty.com. Erişim tarihi: 17 Kasım 2024.