Cumhuriyetçi Güven Partisi
Cumhuriyetçi Güven Partisi | |
|---|---|
| Kısaltma | CGP |
| Genel başkan | Turhan Feyzioğlu |
| Kurucu | Turhan Feyzioğlu |
| Kuruluş tarihi | 12 Mayıs 1967 (Güven Partisi)[1] 4 Mart 1973 (Cumhuriyetçi Güven Partisi) |
| Kapanış tarihi | 16 Ekim 1981 |
| Bölünme | Cumhuriyet Halk Partisi |
| İdeoloji | Kemalizm Antikomünizm |
| Siyasi pozisyon | Merkez sağ |
Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP), Millî Güven Partisi (MGP) ile Cumhuriyetçi Partinin birleşmesinden doğmuş (Mart 1973) ve 12 Eylül Darbesi'ne (1980) kadar faaliyetini sürdürmüş siyasi parti.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) içinde ortanın solu akımıyla ilgili sağlanan bir uzlaşı ortamı henüz mevcut değilken parti içi ilk etkili muhalefet grubu Turhan Feyzioğlu tarafından Sekizler Hareketi ile vücut bulmuştur. CHP içerisinde "Sekizler Hareketi" adı verilen grup 1966 senato seçimleri sonrasında ortaya çıkmış ve Turhan Feyzioğlu'nun liderliğini üstlendiği ekiptir. PM içerisindeki sekiz azadan oluşan muhalif grubun, TBMM'de 63 üyeli destekçi bir grubu vardı. Hareketin parti içerisinde bir muhalif grup olarak doğmasından evvel özellikle ekibin liderliğini üstlenen Turhan Feyzioğlu 1965 seçimleri boyunca ortanın solu akımını savunurken devletçiliğin yeni teşekkülü şeklinde olarak yorumlamış ve Genel Başkan İsmet İnönü'nün çizgisinde bir yol izlemiştir. Feyzioğlu, CHP ortanın solu akımıyla yalnızca Türkiye'deki azınlık bir grubu değil, milyonlarca işçiyi, emekliyi, tüm milleti ve ülkeyi refaha eriştirmeyi gaye edinmiş, bunun için de toprak reformunun gerekli olduğunu belirtmiştir. Sağ Kemalizm olarak nitelendirilebilecek görüşe sahip olan Feyzioğlu'nun ortanın solunu savunurken sol fraksiyona antipatisinden kaynaklı olarak özellikle ortanın solu ifadesini kullanmadığı göze çarpmaktadır.[2] Sekizler Hareketinin ya da 76'ların ortanın soluna karşı açıktan ilk muhalefeti 18. Kurultay'da (18 Ekim 1966) başladı. Turhan Feyzioğlu, Turan Şahin, Ferit Melen, Süreyya Koç, Orhan Öztrak, Emin Paksüt, Fehmi Alpaslan ve Coşkun Kırca gibi isimlerin başını çektiği hareket, ılımlı muhafazakârlığa, liberal sağcılığa dönük orta demokrasi çizgisine yakın bir siyasi görüşe sahipti. Sekizler Hareketi, ortanın solu akımına karşı eleştirilerini çeşitli şekillerde sürdürürken ilk olarak CHP Parti Meclisi bildirisine karşı çıkmış ve "İlk Açıklama ve İthamlara Cevap" adlı bir broşür ile tutumlarını ortaya koymuşlardır. Sekizler Hareketi ortanın soluna karşı açıktan ilk muhalefeti yaptıkları 18. Kurultay'da istediklerini alamasalar da Kurultay sonunda yayınlanan bildiriye "CHP sosyalist değildir ve olmayacaktır." ifadesini yazdırmışlardır.[2]
28 Nisan 1967'de, 18. Kurultay'da partinin resmi görüşü olarak benimsenen ortanın solu hareketinin, partide çeşitli tartışmalara ve anlaşmazlıklara neden olması üzerine 4. Olağanüstü Kurultay'a gidildi.[3] Kurultay'da Sekizler'in azınlıkta kalması üzerine 47 milletvekili ve senatörden oluşan bir grup 30 Nisan 1967'de CHP'den ayrılarak 12 Mayıs 1967'de Güven Partisini kurdu. Parti genel başkanlığına Feyzioğlu getirildi; Parti başkanı Turhan Feyzioğlu; yöneticileri A.Turgut Turhan Arun, Ferit Melen, Yılmaz Adıgüzel, Orhan Öztrak, Cüneyt Yaşar, Alper Akarca, Deniz Hızal, Emin Paksüt, Hayri Başar, Vefa Tanır, Şevket Raşit Hatipoğlu, Hilmi İncesulu, Coşkun Kırca, Kemal Demir ve Ali İhsan Göğüş idi.[4]
Parti bildirisinde "Yolumuz Atatürk'ün gösterdiği yoldur" deniyordu. Partinin 19. yy liberalizmi ve sosyalizme karşı olduğunu belirten programında; devletin, ülkesi ve milletiyle bütünlüğünün ve bağımsızlığının korunacağı, sosyal adalet ve sosyal güvenliğin gerçekleştirileceği, Türkiye'nin totaliter rejimlerin ve Atatürkçülüğe aykırı akımların tehdidinden kurtarılacağı gibi ilkeler benimsenmişti.
Güven Partisi, 1969 genel seçimlerinde oyların yüzde 6,58'ini aldı; 15 milletvekili çıkararak üçüncü büyük parti oldu ve TBMM'de grup oluşturdu. Daha sonra Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi gibi gücünü yitiren partilerden milletvekillerinin toplu katılmalarıyla daha da güçlendi, partinin adı 29 Ocak 1971'de Millî Güven Partisi olarak değiştirildi. 12 Mart döneminde (1971-73) kurulan I. ve II. Nihat Erim hükûmetlerinde MGP genel başkan yardımcısı Ferit Melen millî savunma bakanı olarak görev aldı. 16 Mayıs 1972'de de başbakanlığa atanarak yeni hükûmeti kurdu (22 Mayıs 1972).
Bülent Ecevit'in 14 Mayıs 1972'de CHP genel başkanı seçilmesinden sonra, Kemal Satır önderliğinde 58 milletvekili ve senatörden oluşan bir grup (Bağımsız Halkçılar), CHP'den ayrılarak 4 Eylül 1972'de Cumhuriyetçi Partiyi (CP) kurdu. Partinin genel başkanlığına Kemal Satır getirildi. Kısa süre sonra MGP ile CP, Cumhuriyetçi Güven Partisi adı altında birleşti (3 Mart 1973). Feyzioğlu partinin genel başkanlığına seçilirken, Kemal Satır da genel başkan yardımcısı oldu. 15 Nisan 1973'te kurulan Naim Talu hükûmetine altı bakan vererek katılan CGP, 12 Mart döneminin olağanüstü koşulları altında kurulan partiler-üstü hükûmet formülü ile meclisteki üye sayısıyla kıyaslanamayacak siyasi bir ağırlık kazandı.
14 Ekim 1973 genel seçimlerinde yüzde 5.3 oranında oy alarak 13 milletvekili çıkaran CGP, Mart 1975'te Süleyman Demirel'in başkanlığında kurulan I. Milliyetçi Cephe hükûmeti içinde yer aldı. Parti başkanı Feyzioğlu başbakan yardımcılığını üstlendi (1975-1977). 1975 Senato üçte bir yenileme ve milletvekili ara seçimlerine katılmayan parti, bu seçimlerde Adalet Partisi'ni (AP) destekledi. AP de buna karşılık, TBMM'de milletvekili sayısı 9'a düşerek grup kurma hakkını yitiren partiye bir milletvekili ödünç verdi ve grup kurmasını sağladı (Kasım 1975). Bu seçimlerde iki partili, AP listesinden seçime katılarak Senatoya girdiler.
5 Haziran 1977'de yapılan erken genel seçimlerde büyük bir oy kaybına uğradı ve aldığı yüzde 1.9 oranındaki oyla ancak üç milletvekili çıkarabildi. Aynı yıl Ağrı milletvekili Mikail Aydemir'in partiden istifa edip AP'ye katılması üzerine TBMM'deki üye sayısı ikiye düştü. CGP, Demirel'in II. Milliyetçi Cephe hükûmetine katılmadı.
CGP 5 Ocak 1978'de Ecevit başkanlığında kurulan koalisyon hükûmetine katıldı. Turhan Feyzioğlu başbakan yardımcısı, Salih Yıldız da devlet bakanı oldu. Feyzioğlu Eylül 1978'de hükûmetten çekildi. 1970'lerin sonlarına gelindiğinde toplumsal tabanını tümüyle kaybetmiş olan CGP, 10 Ekim 1979 milletvekili ara ve senato üçte bir yenileme seçimlerinde hiçbir varlık gösteremedi. 19 Kasım 1979'da kurulan Demirel başkanlığındaki azınlık hükûmetini dışarıdan destekledi. CGP, 1980'de "Atatürkçülüğe Çağrı" olağanüstü kongresini topladı.
12 Eylül Darbesi'nden sonra öteki siyasi partilerle birlikte CGP'nin de faaliyetleri durduruldu, 16 Ekim 1981'de de, yine öteki siyasi partilerle birlikte, Millî Güvenlik Konseyi'nin kararıyla feshedildi.
İdeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]CGP, ortanın soluna kayan CHP'yi Atatürkçülükten uzaklaşmakla suçladı ve kendisinin sağda bir merkez partisi olduğunu açıklayarak Atatürk'ün sol yorumuna karşı sağ bir Atatürkçülük anlayışı geliştirmeye çalıştı. Partinin, Atayolu adlı bir aylık dergisi de vardı.
Cumhuriyetçi Güven Partisi ve seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Türkiye Büyük Millet Meclisi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Seçim | Genel Seçim | Oy | Oran | Sandalye | ± | Meclis | Sıra | Kurulan Hükûmetler | Harita |
| 1969 | Turhan Feyzioğlu | 598.013 | %6,58 | 15 / 450
|
Muhalefet | 3. | 33. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) 34. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) 35. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) |
||
| 1973 | 564.343 | %5,26 | 13 / 450
|
Muhalefet | 5. | 36. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) 39. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) |
|||
| 1977 | 277.713 | %1,87 | 3 / 450
|
Muhalefet | 5. | 42. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) |
Hiçbir ilde birinci olamadı | ||
Yerel seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Seçim | Genel Seçim | İl Genel Meclisi | Belediye | Harita | |
|---|---|---|---|---|---|
| Oy | % | ||||
| 1968 | Turhan Feyzioğlu | 603.268 | %6,62 | 24 | |
| 1973 | 289.683 | %2,90 | 36 | Hiçbir ilde birinci olamadı | |
| 1977 | 78.047 | %0,63 | 8 | ||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "Cumhuriyet Döneminde Kurulan ve Kapanan Siyasi Partiler 20 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", tesav.org.tr
- ^ a b "Cumhuriyet Halk Partisinde Ortanın Solu İle Başlayan Siyasal Metamorfoza Karşı İç Ve Dış Muhalefet". Tunay Şendal. 22 Haziran 2020. 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2020.
- ^ "CHP'nin Kurultaylar tarihi..." cnnturk.com. 22 Mayıs 2020. 19 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ "Güven Partisi Kuruldu", Milliyet Gazetesi, 13.05.1967, sf. 1 ve 7
- Genel
- Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.8, İst.1983
- AnaBritannica c.8, 1994
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gürcan Bozkır - Türk Siyasal Hayatında Cumhuriyetçi Güven Partisi 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.