İçeriğe atla

Askerî ittifak

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Birinci Dünya Savaşı öncesinde Avrupa askeri ittifakları - Üçlü İtilaf ve Üçlü İttifak
Soğuk Savaş sırasında Avrupa'daki iki askeri ittifak (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü ve Varşova Paktı)

Askerî ittifak, uluslararasında ulusal güvenlikle ilgili karşılıklı yükümlülükleri belirleyen resmi bir anlaşmadır. Bir ulusun saldırıya uğraması durumunda, ittifak üyeleri genellikle doğrudan saldırıya uğramış olsalar bile savunmaya gelmekle yükümlüdürler. İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden bu yana, askeri ittifaklar genellikle daha az agresif davranmış ve daha çok caydırıcı bir rol oynamıştır.[1]

Askeri ittifaklar savunma paktları, saldırmazlık paktları ve itilaflar olarak sınıflandırılabilir. İttifaklar gizli (1870'ten 1916'ya kadar yaygın olduğu gibi) veya aleni olabilir.[2]

2002 tarihli bir askeri ittifaklar veri setine göre, 1815'ten 2003'e kadar 538 ittifak anlaşması yapılmıştır.[3] İttifakların büyük çoğunluğu savaşa dahil olan bir müttefikin askeri desteğine gelme taahhüdünü içermektedir. Büyük çoğunluğu savunma amaçlıdır.[3]

Özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Askeri ittifaklar kolektif güvenlik sistemleriyle ilişkilidir ancak doğaları gereği farklılık gösterebilirler. Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığının 1950'lerin başlarında yayınladığı bir memorandum, tarihsel olarak ittifakların "tarafların kendi milliyetçi çıkarlarını ilerletmek için tasarlandığını ve bu hedefler doğrultusunda taraflardan birinin savaşa dahil olması halinde ortak askeri harekat öngördüğünü" belirterek aradaki farkı açıklamıştır. Kolektif bir güvenlik düzenlemesi "hiç kimseye karşı değildir; yalnızca saldırganlığa karşıdır. Değişen herhangi bir 'güç dengesini' etkilemeyi değil, 'ilke dengesini' güçlendirmeyi amaçlar."[4]

Devletlerin askeri ittifaklara girmesindeki bariz motivasyon, kendilerini diğer ülkelerden gelen tehditlere karşı korumaktır. Bununla birlikte, devletler belirli bir ulusla ilişkilerini geliştirmek veya belirli bir ulusla çatışmayı yönetmek için de ittifaklara girmişlerdir.[5]

İttifakların doğası - oluşumları ve bütünlükleri (ya da bütünlükten yoksunlukları) dahil olmak üzere - geçmişte ve günümüzde pek çok akademik çalışmanın konusudur ve önde gelen akademisyenlerin genellikle Glenn Snyder ve Stephen Walt olduğu kabul edilir.[6] Uluslararası ilişkilerde askeri ittifakları tartışan diğer ekoller arasında 1979 yılında ortaya çıkan neorealist ekol de bulunmaktadır. İlk olarak Kenneth Waltz tarafından 1979 tarihli Theory of International Politics (Uluslararası Politika Teorisi) adlı kitabında ana hatlarıyla ortaya konmuştur.[7] Neoliberalizm ile birlikte neorealizm, uluslararası ilişkilerde askeri ittifakların incelenmesinde en etkili iki çağdaş yaklaşımdan biridir; bu iki perspektif 1960'lardan 1990'lara kadar uluslararası ilişkiler teorisine hakim olmuştur.[8] Neorealizm Kuzey Amerika siyaset bilimi disiplininde ortaya çıkmış ve askeri ittifak anlayışını E. H. Carr, Hans Morgenthau, George Kennan ve Reinhold Niebuhr'un klasik realist geleneğinde yeniden formüle etmiştir. Neorealizm, savunmacı ve saldırgan neorealizm olarak alt bölümlere ayrılır.

Barış zamanında, 2019'da yapılan bir araştırmaya göre, 1870'ten 1916'ya kadar neredeyse tüm ittifaklar gizli veya zımni olabilir. Diğer zaman dilimlerinde ise gizli ittifaklar nadiren görülmüştür. Çalışma, 1870'ten 1916'ya kadar, olağandışı miktardaki gizli ittifakların diğer gizli ittifaklar tarafından teşvik edildiğini savunuyor. Açık ittifakların kurulması, gizli müttefike açık ittifakın daha değerli olduğu sinyalini veriyordu.[2] Ronald Krebs'e göre, İkinci Dünya Savaşı öncesi ittifaklar genellikle "nispeten basit, kısa ömürlü ilişkilerdi".[9]

İttifaklar için ortak sorunlar, bedavacılık ve yük paylaşımı etrafında dönmektedir. Bir ittifakın üyeleri, ittifakın sağladığı kamu mallarından yararlanırken aynı zamanda ittifaka katkıda bulunmamak için teşviklere sahiptir. Mancur Olson ve Richard Zeckhauser'ın ittifaklar üzerine yaptıkları klasik çalışmaya göre, küçük devletler sıklıkla büyük devletlerin ittifaka yaptığı katkılardan bedavaya yararlanırlar.[10] Askeri açıdan savunmasız olan küçük müttefiklerin bedavacılık yapma olasılığı daha düşükken, stratejik açıdan önemli olan küçük müttefiklerin bedavacılık yapma olasılığı daha yüksektir.[11] İttifaklar aynı zamanda ahlaki tehlikeye de yol açabilir; müttefikler ittifakın herhangi bir çatışmada kendilerine yardımcı olacağına inanırlarsa daha saldırgan ve pervasız davranırlar.[12][13] Genel olarak ittifaklar saldırganlığı net olarak caydırmaktadır.[14]

İttifaklar içerisinde aktörler tuzağa düşürülmekten veya terk edilmekten korkabilirler.[15][16][17] Tuzağa düşürülme, müttefiklerin bir müttefiğin diğer müttefiklerin paylaşmadığı çıkarları nedeniyle bir çatışmaya sürüklenmesi anlamına gelir.[15] Stephen Brooks ve William Wohlforth, "tuzağa düşürmenin gerçekten gerçekleştiğine dair açık bir vaka bulmak neredeyse imkansızdır" diyerek tuzağa düşürmenin yaygınlığını tartışmışlardır.[18][19] Terk etme, müttefiklerin diğer bir müttefiki kurtarmaya gelmemesi anlamına gelir.[15] Bir ittifaka olan güçlü bağlılıklar, o müttefiğin diğer müttefikler karşısındaki pazarlık gücünü azaltabilir.[15] Ancak, ittifaka bağlılığından şüphe duyulan bir müttefikin pazarlık gücü daha fazladır.[15] Zayıf ittifak taahhütleri, müttefiklerden birinin tatmin edici olmadığı düşünüldüğünde müttefiğin ittifakı yeniden düzenlemesini kolaylaştırabilir.[15] Güçlü ittifak taahhütleri ise hasmın ittifakını güçlendirebilir çünkü hasım daha büyük bir tehditle karşı karşıya kalabilir.[15]

Güçlü bir müttefiğin zayıf bir müttefiği kurtarmaya gelmemesi (terk etmesi) güçlü müttefiğin diğer ittifaklarını tehlikeye atabilir. Ancak aynı zamanda diğer ittifakları da güçlendirebilir, zira diğer müttefikler bazen güçlü müttefiğin zayıf müttefiği terk etmesini tercih edebilirler, eğer bu diğer müttefikler için askeri tırmanma riskini artıracaksa.[20]

Avrupa tarih yazımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa tarihi bağlamında askeri ittifak, bağımsız devletler arasında, savunma veya saldırı ya da her ikisinin birlikte gerçekleştirilmesi amacıyla antlaşmalarla tanımlanan bir birlik olarak görülebilir. Bugün dünyada bu türden en eski ittifak, 1373 yılına dayanan ve o zamanki İngiltere ve Portekiz krallıklarının iki ülke arasında "ebedi dostluk" sözü verdiği İngiliz-Portekiz İttifakı'dır. Bu durum günümüzde de Birleşik Krallık ve Portekiz arasında devam etmektedir ve iki ülke hiçbir askerî harekâtta karşı karşıya gelmemiştir. İttifaklar genellikle antlaşmalarda dikkatlice tanımlanan belirli amaçlara yönelik olmuştur. Nitekim Büyük Britanya, İsveç ve Hollanda arasındaki 1668 tarihli Üçlü İttifak ve Kutsal Roma İmparatorluğu, Hollanda, İngiltere, İspanya ve Saksonya arasındaki 1689 tarihli Büyük İttifak, Fransa Kralı XIV. Louis'nin gücüne karşı yapılmıştır. Büyük Britanya, Avusturya, Rusya ve Prusya arasında Chaumont Antlaşması ile tanımlanan 1814 tarihli Dörtlü ya da Büyük İttifak'ın amacı Napolyon'un ve hanedanının devrilmesi ve Fransa'nın geleneksel sınırları içine hapsedilmesiydi. Almanya, Avusturya ve İtalya arasındaki 1882 tarihli Üçlü İttifak, görünüşte Fransa veya Rusya'nın olası saldırgan eylemlerine karşı Avrupa barışının korunmasına yönelikti ve bu da yaklaşık on yıl sonra, diğer güçlerin herhangi bir düşmanca eylemi durumunda karşılıklı destek için Rusya ve Fransa arasında İkili İttifak'a yol açtı.[21]

Ancak zaman zaman ittifaklara daha genel bir nitelik kazandırma girişimleri de olmuştur. Böylece 26 Eylül 1815 tarihli Kutsal İttifak, Rusya İmparatoru I. Aleksandr'ın dini idealizminden esinlenerek, "İncil'in kutsal emirlerinde",[21] amacı öncelikle barışın korunması olan, Avrupa hükûmetlerinin genel bir birliği için ortak bir temel bulma girişimiydi. Aynı şekilde, 20 Kasım 1815'te Paris'te imzalanan Dörtlü Antlaşma'nın - Chaumont Antlaşması'nı yenileyen ve 1818'de Aix-la-Chapelle'de tekrar yenilenen - VI. Maddesi ile Büyük İttifak'ın kapsamı, antlaşmalarda özel olarak belirtilmeyen ortak çıkar nesnelerine kadar genişletildi. Madde şöyle devam etmektedir: "Dört hükümdarı dünyanın mutluluğu için bir araya getiren samimi bağı pekiştirmek amacıyla, Yüksek Akit Güçler, ya kendi himayeleri altında ya da ilgili bakanları tarafından, büyük ortak amaçlara ve bu dönemlerin her birinde ulusların barış ve refahı ve Avrupa'nın huzurunun korunması için en yararlı olduğuna karar verilecek önlemlerin incelenmesine adanmış toplantıları belirli aralıklarla yenilemeyi kabul etmişlerdir."[21]

Büyük güçlerin 1815 ve 1822 yılları arasında Avrupa'yı birlikte yönetmek için gösterdikleri ciddi çabanın temelini, Kutsal İttifak'tan ziyade 20 Kasım 1815 tarihli antlaşmanın bu maddesi oluşturmuştur. Genel olarak, bir ittifakın etkili olabilmesi için amaçlarının açıkça tanımlanması gerektiğini ve uzun vadede bu amaçların tanımlandığı antlaşmanın - Otto von Bismarck'ın biraz alaycı bir sözünü alıntılayacak olursak - ilgili tarafların "çıkarlarıyla güçlendirilmesi" gerektiğini kanıtladı.[21] Yine de Kont Karl Nesselrode'nin deyimiyle[21] Avrupa'nın "ahlaki ittifakı", güçlerin kalıcı uyumunu sağlamada başarısız olsa da Napolyon'un düşüşünü hemen izleyen yıllarda barış için etkili bir araç oldu; ve güçlerin temsilcilerinin, uluslararası öneme sahip sorunların tartışılması ve çözüme kavuşturulması için periyodik olarak bir araya geldiği toplantılar için emsal teşkil etti; bu toplantılar, yapıcı çalışmalar için hantal ve verimsiz olsa da on dokuzuncu yüzyılın büyük bölümünde genel barışın korunmasına büyük katkıda bulundu.[21]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Leeds, Brett Ashley (2003). "Do Alliances Deter Aggression? The Influence of Military Alliances on the Initiation of Militarized Interstate Disputes". American Journal of Political Science. 47 (3): 427-439. doi:10.2307/3186107. ISSN 0092-5853. JSTOR 3186107. 23 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  2. ^ a b Kuo, Raymond (2019). "Secrecy among Friends: Covert Military Alliances and Portfolio Consistency". Journal of Conflict Resolution (İngilizce). 64: 63-89. doi:10.1177/0022002719849676. ISSN 0022-0027. 
  3. ^ a b Frieden, Jeffry A. (2018). World Politics: Interests, Interactions, Institutions (4 bas.). W W NORTON. s. 190. ISBN 978-0-393-67510-8. OCLC 1197968459. 
  4. ^ Tucker, Robert; Hendrickson, David C. (1992). The Imperial Temptation: The New World Order and America's Purpose. Council on Foreign Relations. ss. 64-65. 
  5. ^ Weitsman, Patricia A. (2004). Dangerous Alliances: Proponents of Peace, Weapons of War (İngilizce). Stanford University Press. ss. 18-19. ISBN 978-0-8047-4866-7. 
  6. ^ Byman, Daniel (October 2006). "Remaking Alliances for the War on Terrorism" (PDF). The Journal of Strategic Studies. 29 (5): 767-811. doi:10.1080/01402390600900887. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2015. 
  7. ^ According to Sagan 2004, s. 91 n.4, Waltz's book remains "the seminal text of neorealism".
  8. ^ Powell, Robert (1994). "Anarchy in International Relations Theory: The Neorealist-Neoliberal Debate". International Organization. 48 (2): 313. doi:10.1017/s0020818300028204. 24 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ Krebs, Ronald R. (1999). "Perverse Institutionalism: NATO and the Greco-Turkish Conflict". International Organization. 53 (2): 343-377. doi:10.1162/002081899550904. ISSN 0020-8183. JSTOR 2601392. 23 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  10. ^ Olson, Mancur; Zeckhauser, Richard (1966). "An Economic Theory of Alliances". The Review of Economics and Statistics. 48 (3): 266-279. doi:10.2307/1927082. ISSN 0034-6535. JSTOR 1927082. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  11. ^ Blankenship, Brian (2022). "The Price of Protection: Explaining Success and Failure of US Alliance Burden-Sharing Pressure". Security Studies. 30 (5): 691-724. doi:10.1080/09636412.2021.2018624. ISSN 0963-6412. 7 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  12. ^ Benson, Brett V.; Meirowitz, Adam; Ramsay, Kristopher W. (2014). "Inducing Deterrence through Moral Hazard in Alliance Contracts". Journal of Conflict Resolution (İngilizce). 58 (2): 307-335. doi:10.1177/0022002712467936. ISSN 0022-0027. 7 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  13. ^ Benson, Brett V. (2012). Constructing International Security: Alliances, Deterrence, and Moral Hazard. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/cbo9781139225694. ISBN 978-1-107-02724-4. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  14. ^ Benson, Brett V. (2011). "Unpacking Alliances: Deterrent and Compellent Alliances and Their Relationship with Conflict, 1816–2000". The Journal of Politics. 73 (4): 1111-1127. doi:10.1017/s0022381611000867. ISSN 0022-3816. 
  15. ^ a b c d e f g Snyder, Glenn H. (1984). "The Security Dilemma in Alliance Politics". World Politics. 36 (4): 461-495. doi:10.2307/2010183. ISSN 0043-8871. JSTOR 2010183. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  16. ^ Henry, Iain D. (2020). "What Allies Want: Reconsidering Loyalty, Reliability, and Alliance Interdependence". International Security. 44 (4): 45-83. doi:10.1162/isec_a_00375. ISSN 0162-2889. 
  17. ^ Lanoszka, Alexander (2018). "Tangled up in rose? Theories of alliance entrapment and the 2008 Russo-Georgian War". Contemporary Security Policy. 39 (2): 234-257. doi:10.1080/13523260.2017.1392102. ISSN 1352-3260. 7 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  18. ^ Kim, Tongfi (2011). "Why Alliances Entangle But Seldom Entrap States". Security Studies (İngilizce). 20 (3): 350-377. doi:10.1080/09636412.2011.599201. hdl:10072/41644. ISSN 0963-6412. 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  19. ^ Brooks, Stephen G.; Ikenberry, G. John; Wohlforth, William C. (2012). "Don't Come Home, America: The Case against Retrenchment". International Security. 37 (3): 7-51. doi:10.1162/ISEC_a_00107. ISSN 0162-2889. JSTOR 41804173. 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  20. ^ Henry, Iain D. (2022). Reliability and Alliance Interdependence: The United States and Its Allies in Asia, 1949–1969 (İngilizce). Cornell University Press. ISBN 978-1-5017-6305-2. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  21. ^ a b c d e f Phillips 1911, s. 695.

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Askerî_ittifak&oldid=33605700" sayfasından alınmıştır