Belarusça
| Belarusça | |
|---|---|
| Belarusça | |
| беларуская мова | |
| Telaffuz | byelaruskaya mova |
| Bölge | Doğu Avrupa |
| Etnisite | Belaruslar |
| Konuşan sayısı | 7.818.960 (2001)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril (Belarus alfabesi) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | be |
| ISO 639-2 | bel |
| ISO 639-3 | bel |
Kuzey-Doğu
Orta
Güney-Batı
Batı Palyesya | |
Koyu mavi – Belarusçanın birincil dil olduğu bölge; Açık mavi – Belarusçanın azınlık dili olduğu bölge | |
Belarusça veya Beyaz Rusça (беларуская мова - belaruskaya mova), Rusça ile beraber Belarus'un resmî dili. Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri grubunun Doğu Slav dilleri alt grubuna dahil olup toplam konuşan sayısı yaklaşık 7 milyondur. Mevcut Anayasa (Madde 17) uyarınca Belarus Cumhuriyeti'nde Rusça ile birlikte iki resmî dilden biridir. Ek olarak, Rusya, Litvanya, Letonya, Polonya ve Ukrayna'nın bazı bölgelerinde bu ülkelerdeki Belaruslu azınlıklar tarafından konuşulmaktadır.
Belarusçanın iki farklı standardı mevcuttur. İlki Narkamaŭka da denilen 1933 yılından beri kullanılmakta olan resmî form; ikincisi Taraškevica da denilen 1918-1933 arasında kullanılmış olan klasik formdur. Klasik form, resmî formdan temel olarak yazım konusunda ayrılsa da morfoloji ve sözcük dağarcığı bakımından da farklılık gösterir. Resmî form Rusçaya, klasik form da Lehçeye yakın olduğundan birinin diğerine tercih edilmesinde bireylerin politik görüşleri ve millî duyguları rol oynayabilir.
1999 yılında yapılan nüfus sayımında, Beyaz Rusça yaklaşık 3.686.000 Belarus vatandaşı (nüfusun % 36.7'si) tarafından "evde konuşulan bir dil" olarak belirtildi.[2][3] Belarusluların yaklaşık 6.984.000'i (%85.6) Beyaz Rusçayı "anadilleri" olarak ilan etti. Ethnologue gibi diğer kaynaklar, rakamı yaklaşık 2,5 milyon aktif konuşmacı olarak gösterdi.[4] Belarus hükûmeti tarafından 2009 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Belarusluların %72'si evde Rusça konuşurken, Belarusça aktif olarak Belarusluların yalnızca %11.9'u tarafından kullanılmaktadır. Belarusluların yaklaşık %29,4'ü Belarusça yazabilir, konuşabilir ve okuyabilirken, %52,5'i sadece okuyup konuşabilmektedir.[5] UNESCO Dünya Dilleri Tehlike Atlası'na göre Belarus dilinin savunmasız olduğu belirtilir.[6]
Dilin adı
[değiştir | kaynağı değiştir]Belarusçanın hem çağdaş hem de tarihsel olarak konulmuş bir dizi ismi vardır.
Resmi adı (romanize)
[değiştir | kaynağı değiştir]- Belarusian (aynı zamanda Belarusan,[7] (/ˌbɛləˈruːsiən, -ˈruːsən/;[8] Belarussian) - "Belarus" ülkesinin adından türetilmiştir, Belarus Dışişleri Bakanlığı tarafından yurtdışında kullanılması resmi olarak onaylanmıştır (1992) ve o zamandan beri tanıtılmaktadır.
Tarihsel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Byelorussian (aynı zamanda Belorussian, Bielorussian) - Belarus ülkesinin Rusça dilindeki adından ("Byelorussia" Kiril: Белоруссия) türetilmiştir. Bu isim SSCB döneminde (1922–1991) ve daha sonra Rusya Federasyonu'nda resmi olarak (Rusçada) kullanıldı.
- Beyaz Rusça[9] veya Beyaz Rutence (ve diğer dillerdeki karşılıkları) - Kelimenin tam anlamıyla, birleşik Belarusça kelimesinin parçalarının kelime kelime çevirisidir. Dile atıfta bulunan "Beyaz Rutence" terimi, en az 1921'den beri İngilizce metinlerde yer almaktadır.[10]
Alternatif isimler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Büyük Litvanca (вялікалітоўская (мова)) - 1960'lardan beri Yan Stankyevich tarafından önerilen ve kullanılan, "Moskovitlerin Belarus topraklarını çağırma geleneğiyle ilgili isme sahip olmanın azalan geleneğinden" ayrılmayı ve "Belarus devletinin büyük geleneğine" ait olmayı amaçladı.
- Krivitsa, Krivichanskaya, Krivskaya (крывіцкая/крывічанская/крыўская (мова) - Lehçe: język krewicki) Belarus ulusunun oluşumunun temellerindeki ana kabilelerden biri olan Slav kabilesi Krivichi'nin adından türetilmiştir. 19. yüzyılda Belarusça-Lehçe konuşan yazarlar Jaroszewicz, Narbut, Rogalski, Jan Czeczot tarafından yaratılmış ve kullanılmıştır. Vacłaŭ Łastoŭski tarafından güçlü bir şekilde desteklenmiştir.
Alfabe
[değiştir | kaynağı değiştir]Belarus alfabesi, ilk olarak Eski Kilise Slavcası için bir alfabe olarak kullanılan Kiril alfabesinin bir çeşididir. Modern Belarusça alfabesinin formu 1918'de tanımlanmıştır ve otuz iki harften oluşmaktadır. Bundan önce Belarusça; Belarus Latin alfabesiyle, Belarus Arap alfabesi ile (Lipka Tatarları tarafından) ve İbrani alfabesi ile (Belarus Yahudileri tarafından) yazılmıştır.[11]
| А а a |
Б б b |
В в v |
Г г ğ |
Д д d |
Е е e, ye 1 |
Ё ё yo |
Ж ж j |
З з z |
І і i |
Й й y |
К к k |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| /a/ | /b/ | /v/ | /ɣ/ | /d/ | /jɛ, ʲɛ/ | /jɔ, ʲɔ/ | /ʐ/ | /z/ | /i, ʲi, ji/ | /j/ | /k/ |
| Л л l |
М м m |
Н н n |
О о o |
П п p |
Р р r |
С с s |
Т т t |
У у u |
Ў ў ŭ |
Ф ф f |
Х х h |
| /l/ | /m/ | /n/ | /ɔ/ | /p/ | /r/ | /s/ | /t/ | /u/ | /w/ | /f/ | /x/ |
| Ц ц ts |
Ч ч ç |
Ш ш ş |
Ы ы ı |
Ь ь | Э э e |
Ю ю yu |
Я я ya |
’ | |||
| /ts/ | /tʂ/ | /ʂ/ | /ɨ/ | /ʲ/ | /ɛ/ | /ju, ʲu/ | /ja, ʲa/ | – |
Diğer dillerle olan ilişki
[değiştir | kaynağı değiştir]Belarusça, Rusça ve Ukraynaca dilleri arasında yüksek derecede karşılıklı anlaşılırlık vardır.[12] Doğu Slavcası içinde, Belarus dili en çok Ukraynaca ile yakından ilgilidir.[13]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2014.
- ^ Data from 1999 Belarusian general census in English5 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Of these, about 3,370,000 (41.3%)[kaynak belirtilmeli] were Belarusians, and about 257,000 belonged to other ethnicities (Russians, Poles, Ukrainians, and Jews).
- ^ In Rusya, the Belarusian language is declared as a "familiar language" by about 316,000 inhabitants, among them about 248,000 Belarusians, comprising about 30.7% of Belarusians living in Russia (data from Russian Census (2002) In Russian[ölü/kırık bağlantı][ölü/kırık bağlantı]). In Ukraine, the Belarusian language is declared as a "native language" by about 55,000 Belarusians, which comprise about 19.7% of Belarusians living in Ukraine (data from 2001 Ukrainian census In Ukrainian31 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). In Polonya, the Belarusian language is declared as a "language spoken at home" by about 40,000 inhabitants (data from 2002 Polish general census Table 34 (in Polish) 25 Mayıs 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 8 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mart 2021.
- ^ "Moseley, Christopher (ed.). 2010. Atlas of the World's Languages in Danger, 3rd edn. Paris, UNESCO Publishing. Online version". www.unesco.org. 19 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2018.
- ^ Вячорка, Вінцук (30 Ağustos 2022). ""Як нас заве сьвет — "Беларашэн" ці Belarus(i)an?"". Радыё Свабода. 28 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2023.
- ^ "Belarusian". Oxford Learner's Dictionaries. 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Marples, David R. (2014). Motherland : Russia in the 20th century. Londra: Routledge. ss. 57-58. ISBN 9781317873860.
- ^ National Polish Committee of America (1921). Polish Encyclopaedia. 2. Cenevre: Atar. s. 788. Erişim tarihi: 19 Şubat 2022.
At the last scholastic census of 1911, the children of the people declared their language to be Polish, and when their Russian masters refused to fill the census-forms in this manner, and wrote 'Language: White Ruthenian' instead of 'Polish language', the children's parents protested and demanded the correction of the census-forms [...].
- ^ "Belarusian language, alphabet and pronunciation". Omniglot.com. 30 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2017.
- ^ Alexander M. Schenker. 1993. "Proto-Slavonic," The Slavonic Languages. (Routledge). Pp. 60-121. Pg. 60: "[The] distinction between dialect and language being blurred, there can be no unanimity on this issue in all instances..." CF Voegelin and F.M. Voegelin. 1977. Classification and Index of the World's Languages (Elsevier). Pg. 311, "In terms of immediate mutual intelligibility, the East Slavic zone is a single language." As members of the East Slavic group of languages, they are descended from a common ancestor.
- ^ Roland Sussex, Paul V. Cubberley. (2006). The Slavic languages . Cambridge: Cambridge University Press. pg. 518
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ethnologue report for Belarusian11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- English-Belarusian dictionaries, in Lacinka2 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Łacinka.org13 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Belarusça)
- Metrica of GDL2 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Statutes of GDL2 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- pravapis.org - Belarusian language (Belarusça)
- Fundamentals of Modern Belarusian13 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Belarusan English Dictionary from Webster's Online Dictionary