El-Uzzâ
Uzza (Ar. اَلْعُزَّى (el-uzza:)), İslâm öncesi Arabistan'daki bereket tanrıçası olup bu dönemde Mekke şehrinin üç baş tanrıçasından biriydi. O dönemlerde Uzza, Manat ve Lat, asıl ulaşılmak istenen ulu tanrı El-İlah'ın kızları olarak anılıyorlardı.[1]
İslam dininin kutsal kitabı Kur'an'da da İslam öncesi tapınılan ilah-putlardan biri olarak adı geçmektedir (Necm Suresi, 19-23. ayetler).
Hubel gibi Uzza da İslam öncesinde Kureyşliler tarafından korunmak için çağrılırdı. 624'te Uhud Savaşında, Kureyşlilerin savaş narası “Uzza'nın insanları, Hubel'ın insanları!” şeklindeydi.[2]
Diğer adları
[değiştir | kaynağı değiştir]Söyleyiş ayrımlarına göre:
- Eluza
- Haluza
- Alilat
Uzza kültü
[değiştir | kaynağı değiştir]İslam öncesi Arabistan’daki ilahlara dair bilgi bulmak pek kolay olmadığı gibi bulunan bilgilerin güvenilirliği de tartışmalı olabilmektedir. İlahların kökenleri ihtiyatlı bir biçimde araştırılmakta ve bâzı öneriler getirilmektedir. Nabatlıların Petra'daki Uzza'ya dair kitabelerinde Uzza'nın Venüs gezegeniyle ilişkilendirildiğine dair açıklamalar bulunmaktadır.
Hişam bin el-Kelbî tarafından yazılmış Putlar Kitabı'na göre; "Kureyşliler de dâhil Arapların çocuklarına Abdul-Uzza ("Uzza'nın kulu/kölesi") ismini koyma âdetleri vardı. Daha da önemlisi Kureyşiler için Uzza en önemli puttu. Onu ziyaret eder, hediyeler getirir ve kurban adayarak lütuf dilerlerdi."[3]
Tapınılan üç tanrıçanın (Uzza, Manat ve Lat) gerçekten Tanrı'nın veya başka bir ilahın kızları olarak tapınılıp tapınılmadığı konusu belirsizdir. Putlar Kitabı'na göre üç tanrıçanın da tapınımına farklı zamanlarda başlanmış, buna göre ilk dönemlerde kardeş bile sayılmıyor olabilirler. İslâmî kaynaklar, İslâm öncesi dönemde bu üç tanrıçaya Tanrı ile insanlar arasında arabuluculuk etmesi için tapınıldığını ileri sürmüştür.
"İyi bil ki hâlis din, yalnız Allah'ındır. O'ndan başka dostlar edinerek 'Onlar bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye kulluk ediyoruz' derler. Doğrusu Allah, ayrılığa düştükleri şeylerde hüküm verecektir." (Zümer Suresi, 39/3)
Tefsirciler, ayetin son kısmını İslam öncesi dönemde bölgedeki insanların Allah veya tek yaratıcı Tanrı'ya inandıklarını, ama melekleri veya bir tür ilahları kendilerini Yaratıcı Tanrı'ya yaklaştırsınlar diye aracı kıldıklarını, bu aracı ilahlara ve putlarına taptıkları şeklinde açıklamıştır.[4][5]
Her üç tanrıçanın Mekke'nin yakınında kendilerine adanmış farklı mabetleri vardı. En önemli Arap Uzza mabedi, Kudayd'ın yanındaki Nakhlah diye anılan, Mekke'nin doğusunda Taif'e doğru olan bir yerde idi.
Geç dönem pagan Arap şiirinde Uzza, güzelliğin simgesi olarak geçmekteydi. Nabatlılarca Petra'da varlığını sürdürdü. Nabatlılar, başlarda Arapça isimler taşıyan ilahlara sahipken sonraları ilahlar, Helenistik tanrı ve tanrıçalarla özdeşleştirilmiştir. Bunun sonucu olarak Uzza da İsis ve Afrodit ile ilişkilendirilmiştir. Petra'daki kazılarda İsis/Uzza'ya adanmış bir tapınak ortaya çıkarılmıştır. Bu tapınak, içinde bulunan bâzı oymalardan esinlenerek Kanatlı Aslanların Tapınağı olarak anılmaktadır. Uzza ismi Petra'daki kitabelerde kayıt edilmiştir.
Putlar Kitabı'nda alıntılanan ve Zeyd ib-Amr ibn-Nufeyl tarafından yazıldığı bilinen şiirin bir mısrada şöyle denmektedir:
Uzza bahçesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Easton's Bible Dictionary'e (Easton İncil Sözlüğü) göre Uzza, Manasseh ve Amon'un gömüldüğü bir bahçeydi (2 Krallar 21:18, 26).
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Turan Dursun, Kuran Ansiklopedisi, Kaynak Yayınları, Kasım 1994 ISBN 975-343-080-9 cilt 8 s.15
- ^ Tavil 1993
- ^ Kitab el-Esnam N.A. Faris 1952, s. 16-23
- ^ Seyyid Kutub, Fî Zilâl-il Kur'an, 8. cilt, Zümer Suresi, 3. ayet, s. 567 - Dünya Yayıncılık, İstanbul, 1991
- ^ Mevdudi, Tefhimu'l Kur'an, 5. cilt, Zümer Suresi, 3. âyet, s. 93-95, İnsan Yayınları, İstanbul, 1991
- ^ "(شِعْرُ زَيْدٍ فِي فِرَاقِ دِينِ قَوْمِهِ)". 19 Temmuz 2016. 7 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Ambros Arne A 2004: "A Concise Dictionary of Koranic Arabic". Wiesbaden: Reichert Verlag. ISBN 3-89500-400-6
- Burton, John, The Collection of the Qur'an, Cambridge University Press, 1977: the collection and composition of the Qu'ran in the life time of Muhammad
- Finegan, Jack, The Archeology of World Religions, Princeton University Press, 1952, pages 482-485, 492
- Hammond, Philip, "An Isisian Model for The Goddess of the 'Temple of the Winged Lions' at Petra (Jordan)". 1985
- Hitti, Philip K. History Of The Arabs, 1937, pp 96-101
- The Kitab al-Asnam ("Book of Idols") 12 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Bir evangelik Hristiyan sitesinin çevirisine göre.
- Kitab al-Asnam özgün Arapça
- Peters, F. E., The Hajj: The Muslim Pilgrimage to Mecca and the Holy Places. Princeton University Press 1994
- al-Tawil, Hashim, "Early Arab Icons: Literary and Archaeological Evidence for the Cult of Religious Images in Pre-Islamic Arabia", PhD dissertation, University of Iowa, 1993 Tawil on Pavlovitch 1 and Reply 1
- Ibn al-Kalbī; (author) and Nabih Amin Faris (translator & commentary) (1952): The Book of Idols, Being a Translation from the Arabic of the Kitāb al-Asnām." Princeton University Press. US Library of Congress #52006741
- Easton's Bible Dictionary, 1897.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nabat panteonu 10 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Uzza dahil (İngilizce)
- Book of the Idols 10 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Putlar Kitabı (İngilizce)