Farslaşma
Farslaşma ya da Persleşme bir şeylerin "Farslaşmış" hale geldiği kültürel değişimin sosyolojik bir süreçidir. Genellikle dil asimilasyonunu içeren bir kültürel asimilasyon şeklidir. Bu terim yalnızca kültürlere değil, aynı zamanda Fars kültürüne alışan ve "Farsileşmiş" hale gelen bireyler için de geçerlidir.[1]
Tarihsel olarak, bu terim, erken ve orta İslam dönemlerinde, İran kültür alanı içerisinde yaşayan ama İrani olmayan, özellikle Araplar ve çeşitli Kafkas milletleri (Gürcüler, Ermeniler ve Dağıstanlılar); Selçuklular, Osmanlılar ve Gazneliler de dahil olmak üzere Türki halkları da içeren toplumlardaki kültür değişikliklerini tanımlamak için kullanıldı. Bu terim ayrıca, dil de dahil olmak üzere, İran kültür yönlerinin, İran'ı çevreleyen, Türkiye ve Orta Asya gibi Fars olmayan halklara iletilmesini tanımlamak için de kullanılmıştır.[2][3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İslamiyet öncesi dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik Yunanlar ve Roma İmparatorluğu'nun aksine, eski Fars Ahameniş İmparatorluğu, kültürünü ele geçirdiği birçok halka yaymakla ilgilenmedi. Tartışmalı bir şekilde, ilk defa kaydedilen persleşme dönemi, M.Ö. 4. yüzyılda Pers İmparatorluğu'nu fethettikten sonra Pers elbisesi, gümrük ve mahkeme tavrını benimseyen Büyük İskender'e kadar uzanır; İranlı Prenses Stateira II ile evlendi. Pers elbisesi ve uygulamaları, daha sonra Persis'in satrap yapmış olduğu Peşestas tarafından da gözlemlendi ve burada Perslerin lehine Makedon halkının karşılığında yönetime hâkim oldu.[4][5]
Erken İslam Devri'nden 15. Yüzyıla
[değiştir | kaynağı değiştir]Emeviler, 651'de Sasani hanedanının yıkılmasından sonra, özellikle İdari ve Mahkeme davranışlarıyla Farsi geleneklerin çoğunu kabul ettiler. Arap eyalet valileri ya Persleşmiş Aramiler ya da etnik Persler idi; Farsça 7. yüzyılın sonlarına doğru Arapça kabul edilenene kadar hilafetin resmî ticari dili olarak kaldı. Yeni İslam sikkeleri Sasani ve Bizans sikkelerinin taklidinden gelişti ve sikke üzerindeki Pehlevi harfinin yerine Arap harflerine geçildi.
16-18. yüzyıl
[değiştir | kaynağı değiştir]Batı Asya'daki iki büyük güç, İran Safevileri ve Osmanlı Türkleri yükseldi. Safevîler, İran kültür ve hegemonyasını Kafkasya, Doğu Anadolu, Mezopotamya ve diğer bölgeler üzerinde yeniden gündeme getirdi. Çoğu han, bey ve diğer hükümdarlar İran geleneklerini, giysilerini kabul ettiler ve İran kültürünü himaye ettiler. Kuzey Kafkasya'da (şimdi Dağıstan'da, Rusya'da) Derbent şehrini kurdular. Birçok etnik halk, İran Pers kültürünün birçok yönünü benimsedi ve katkıda bulundu.
Aynı zamanda, Osmanlılar ve onların öncüllerinden, çeşitli Beylikler ve Anadolu Selçuklu Devleti, Fars kültürünü korudular ve Fars kültüründen oldukça etkilendiler. Örneğin, Osmanlılar Farsça isimleri kabul ettiler; Farsçayı resmi ve prestijli bir dil yaptılar; Farsça unvanlar kabul ettiler; Fars mutfağını, danslarını ve edebiyatını kabul ettiler ve kendi dillerine birçok Farsça sözcük eklediler.
Babür İmparatorluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Babür İmparatorluğu, Güney Asya'da Hint Alt Kıtası'nın ve Afganistan'ın büyük bir bölümünü yöneten Türk-Moğol karışımı İslami bir imparatorluk idi. 1526'dan itibaren, Babürler Hint Alt Kıtasını, Kabil'deki ilk üslerinden istila ettiler ve nihayetinde Hindistan'ın çoğunu 19. yüzyılın ortalarına kadar yönettiler. İmparatorlar, Pers kültürünü benimsemiş, İslam'a geçen ve Türkistan'da yaşayan Timurlular'ın torunlarıydılar ve Orta Asya'ya Pers ve İslam kültürünün yayılmasından sorumlu olanlardı. Güçlerinin en yükseği olan 1700 yıllarında, Hint Alt Kıtası ve Afganistan'ın çoğunu kontrol ediyorlardı ve selefleri Gazneli Türkler ve Türk-Afgan Delhi Sultanlığı'nın yaptığı gibi, İran kültürünü yaymışlardı. Genel olarak, en eski günlerinden itibaren, İran kültürü ve dili, Persleşmiş Orta Asya Türkleri ve Afgan hanedanları tarafından Güney Asya'ya yayılmıştır.
Tac Mahal, Humayun Türbesi ve Badshahi Camisi gibi birçok eser Pers ismiyle Pers İslam mimarisi içindedir. Farsça, İngilizler tarafından Urdu ile değiştirilene kadar Babür mahkemelerinin resmi dili idi.
Modern zaman
[değiştir | kaynağı değiştir]Güney Azerbaycan
[değiştir | kaynağı değiştir]Azeriler, Farslardan sonra İran'da ki en büyük etnik gruptur. İran'ın %48-%50'si[6][7] (bazı kaynaklara göre daha fazlası bile[8][9])Fars değildir,[10] bu nedenle İran azınlıkların yaşadığı bölgelerde özellikle Azerilerin yaşadığı bölgelerde hakimiyet kurmak istediği için asimilasyon çabalarına girmiştir. Normalde Selçuklu'dan itibaren diğer Türk Oğuz gruplarından ayrılan ve Kafkasya taraflarına yerleşmiş olan Azeriler Türk halkı olmasına rağmen İran asimile etmek için Azeriler aslında İranî olduklarını ancak zamanında Türkler tarafından asimile edilmiş olduklarından Türkçe konuştukları propagandasını yaydılar.
Halaçlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk halklarından biri olan Halaçlara karşı uygulanan asimilasyonun örneklerinden bazıları Halaççanın yasaklanması, rejimin Halaçları azınlık olarak tanımaması, geleneklerin engellenmesi, Halaçları kırbaçlamak ve başka şehirlere göç ettirmeye çalışmak.[11][12][13][14][15][16][17][18]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Persleşmiş Toplum
- İran Türkleri
- Türk-İran geleneği
- Afganistan'da Arapların Tarihi
- Ermenileştirme
- Sırplaştırma
- Helenleştirme
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "İran'ın Farslaşma Süreci ve Bu Süreçte Farsçanın Rolü". 9lib.net. Erişim tarihi: 25 Mart 2022.
- ^ Attar, Aygün (4 Temmuz 2014). "İran'ın Farslaşma Süreci ve Bu Süreçte Farsçanın Rolü". Volume: 10, Issue: 52.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Mammedov, Dadaş. "Farslaşma". www.wiki.tr-tr.nina.az. Erişim tarihi: 25 Mart 2022.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2017.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2017.
- ^ "Iran Minorities 2: Ethnic Diversity". iranprimer.usip.org (İngilizce). 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2022.
- ^ "İran". Anadolu Ajansı. 30 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2022.
- ^ "İran'ın Etnik Yapısı- Babek Şahit – Araz News". 19 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2022.
- ^ "İran'da Resmi Bir Araştırmaya Göre İran Türkleri'nin Nüfus Dağılımı- Babek Şahit". Tebriz Araştırmaları Enstitüsü (İngilizce). 30 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2022.
- ^ "Iran - People | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 25 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2022.
- ^ "HALAÇ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ "İRAN'DA YAŞAM MÜCADELESİ VEREN TÜRK TOPLULUĞU: HALAÇLAR- AKIN LAÇİNER". Tebriz Araştırmaları Enstitüsü (İngilizce). 4 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ "Ali Asgar Cemrâsi ile Halaç Türkleri ve Halaç Türkçesi Üzerine Bir Röportaj - Umut BAŞAR". www.turkyurdu.com.tr (İngilizce). 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ "Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa". tez.yok.gov.tr. 6 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ "Halaç Türkleri - Derleyen: Yrd. Doç. Dr. Elnur Hasan MİKAİL - TURAN-SAM : TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi - http://www.turansam.org". www.turansam.org. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - ^ "Pehlevi rejiminin asimilasyon siyaseti: Artan zulüm". MİSAK- Millî Strateji Araştırma Kurulu. 14 Mayıs 2020. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ Şafak, Yeni (12 Kasım 2015). "İran'da yaşayan Türkler ırkçılığa isyan ediyor". Yeni Şafak. 14 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ ""Türkistanlılar da Müslüman" diye bağıran Türk'e İran'da hapis". QHA. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.[ölü/kırık bağlantı]