Karyalılar
| Anadolu tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
Karyalılar, MÖ 2. binyılının sonlarından itibaren güneybatı Anadolu'da varlıkları bilinen ve Karya uygarlığını kurmuş kavim. Başkentleri başlangıçta Mylasa'da (Milas) iken, MÖ 4. yüzyılda Mausolus tarafından Halikarnas'a taşınmış, ancak Mylasa önemini korumuştur. Yaklaşık olarak Büyük Menderes Nehri ile Dalaman Çayı arasındaki bölgeye denk gelen yayılma alanlarında çok sayıda köy ve mezra türü yerleşimin bir araya gelerek oluşturduğu federasyonlar etrafında örgütlenmişlerdir.
Etnik özellikleri ve dini inançları
[değiştir | kaynağı değiştir]En önemli kült merkezlerinden biri olan ve Zeus adı ile anılmakta birlikte yerli özelliklere sahip tanrılarından biri olan Mylasa'daki "Karyalı Zeus"un tapınağına Karyalıların yanı sıra sadece kuzey komşuları Lidyalılar ve Misyalıların kabul edilmesi geleneğinin işaret ettiği, anılan halklarla akrabalık bağları bulunduğuna dayalı inançları MÖ 1. binyıl boyunca canlı kalmış, günümüz bulgularıyla da doğrulanır niteliktedir. Nitekim, Karyalılarla ilgili ilk tarihi kayıtlardan biri, Mylasalı Arselis adlı bir Karya beyinin MÖ 7. yüzyılın başlarında Kral Gigis'in Sard'daki Lidya tahtını ele geçirmesine yardım etmesi ile ilgilidir. Diğer öndegelen tanrıları arasında, Arselis'in Lidya'dan getirdiği çifte baltayı (labrys) taşıdığı tasvir edilen "Labrandalı Zeus" ve ana tapınağı yine Mylasa'da bulunan "Zeus Osogoa" (başlangıçta sadece "Osogoa") bulunmaktaydı.
Erken dönem tarihleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Arselis ile ilgili anılan ilk kesin tarihi kaydın kısa bir süre öncesine kadar (MÖ 8. yüzyıl) sürdüğü varsayılan bir dönemde Karyalıların Ege Denizi'ne yayılmış bir deniz kavmi olduklarını düşündüren eski Yunan kaynaklarına dayalı bir anlatı geleneği de bulunmaktadır.[1] Daha da öncesinde Homeros'ta ise Karyalılar Truva Savaşı'nda Truvalıların müttefikleri arasında sayılmaktadır ve bölgeleri Milet (Balat) ve Mykale'yi (Dilek Yarımadası) de kapsayacak şekilde daha da kuzeye uzanır şekilde belirtilmektedir. Aynı dönemler Karya iç bölgeleri de yoğun ve özgün üretim tarzları ile arkeolojinin dikkatini çekmiştir.[2]
İleri dönemlerdeki tarihi aşamaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Batı Anadolu sahil şeridine yönelik üç eski Yunan kolonizasyon dalgasının sonuncusunu ve en geç tarihlisini oluşturan Dorların kıyılarda koloniler kurmalarıyla Karyalılar iç bölgelerde egemenliklerini sürdürmüşler ve bu dönemde Mylasa, Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Idrias (Eskihisar), Idyma (Akyaka), Garga (İncekemer), sonradan Afrodisias adını alacak mermercilik merkezi (Geyre) gibi gerçek anlamda Karya kentleri, yine Mylasa, Labranda, Kyramus, Hylimus gibi Karya kült merkezleri ortaya çıkmıştır. MÖ 7. ve 6. yıllarda Mermnadlar hanedanının Lidya kralları Anadolu'nun önemli bir kısmı gibi Karya Dor kentlerini de ele geçirdiler. MÖ 546'da Lidyalıların Perslere yenilmesinden itibaren ise, Karyalılar da Pers İmparatorluğu'nun yönetimi altına girdiler. Karyalıların bölgelerinde Perslere karşı kayda değer direniş örnekleri sergiledikleri ve Atina merkezli olarak kurulan Attik Delos Birliği'ne bir süre üye oldukları anlaşılmaktadır. Mylasalı Hekatomnidler hanedanı ve özellikle de Mausolus döneminde fiilen bağımsız politikalar izlemişler, ancak Helenizmin iç bölgelere de nüfuz etmesi ve eski Yunanca'nın resmi dil olarak yerleşmesi de bu dönemde başlamış, Karya dili muhtemelen Milattan kısa bir süre öncesinde veya sonrasında tarihe karışmıştır. Karya ülkesi Büyük İskender'in generalleri tarafından kurulan devletler ve sonrasında Roma İmparatorluğu içindeki çekişmelerden en çok zarar gören bölgelerden biri olmuş, MÖ 27'de Augustus'un Roma İmparatorluğu'nu kurmasıyla refaha kavuşmuştur. Karyalılar Anadolu'da içlerinde çoktanrıcı inançların en uzun ömürlü kaldığı halklardan biri olarak da dikkati çekmiştir. I. Konstantin saltanatında Doğu Roma İmparatorluğu'nun Hristiyanlık dinine geçmeye başlamasına kadar (4. yüzyıl) bu yeni din Karyalılar arasında fazla ilerleme kaydedemiştir. Bölge 13. yüzyıl ortalarından itibaren Menteşe Beyliği hakimiyetine geçmiştir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Molly Miller (1971). The Thalassocracies (İngilizce). State University of New York. Thucydides tarafından yazılan Peloponnesia Savaşı tarihinde, Delos adasının savaşı kazanan Atinalılar tarafından "arındırılması" (eski kalıntıların ortadan kaldırılması) esnasında adadaki mezarların yarısının Karya mezarları olduğunun görüldüğü belirtilmişse de, bu kayıt arkeolojik bulgularla henüz doğrulanabilmiş veya arkeologlarca genel anlamda kabul edilmiş değildir.
- ^ Yasemin Polat (2009). The Findings From A Late Geometric Period Grave Uncovered At Beçin (İngilizce). Anatolia Antiqua XVII, 133-150.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- George E. Bean (1971). Turkey beyond the Maeander ISBN 0-87471-038-3 (İngilizce). Frederick A. Praeger, Londra.