Kuşan-Sasani Krallığı
Kushano-Sasanian Kingdom Kushanshahr Kushano-Sasanian Kingdom | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| y. 230-y. 365 | |||||||||||
| Başkent | Belh | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Orta Farsça Baktarça | ||||||||||
| Resmî din | Budizm Zerdüştçülük Hinduizm | ||||||||||
| Hükûmet | Feodalizm | ||||||||||
| Tarihî dönem | Geç Antik Çağ | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Kuşan-Sasani Krallığı (veya Hint-Sasanileri), Sasani İmparatorluğu tarafından 3. ve 4. yüzyıllarda Baktriya'da kurulan bir devlettir. Sasani İmparatorluğu, 225 yılında bir dizi savaşın ardından gerileyen Kuşan İmparatorluğu'ndan Soğdya, Baktriya ve Gandhara eyaletlerini ele geçirmiştir. Daha sonra yerel Sasani valileri Kuşanşah (Baktarça KΟÞANΟ ÞAΟ veya Koshano Shao[1]) veya "Kuşanların Kralı" unvanını alarak para basmışlardır.[2] Bazen Sasani İmparatorluğu içinde bir "alt krallık" oluşturdukları düşünülür.[3]
Bu yönetim, 360-370'e kadar devam etmiş,[2] Kuşan-Sasaniler istilacı Kidarit Krallığı topraklarının çoğunu kaybetmişler; geri kalanı ise Sasani İmparatorluğu'na dahil edilmiştir.[4] Daha sonra Kidaritler, Ak Hun İmparatorluğu tarafından yerlerinden edilmişlerdir.[5]
Kuşanşahlar daha çok sikkeleriyle tanınmışlardır. Madeni paralar, Kâbil, Belh, Herat ve Merv'de basılmış olup, bu da onların krallıklarının genişliğini kanıtlamaktadır.[6]
Kuşan-şahinşah ("Kuşanların krallarının kralı") ünvanıyla paralar basan I. Hürmüz Kuşanşah'ın (277-286) Sasani İmparatorluğu'nun çağdaşı imparator II. Behrâm'a (MS 276-293) karşı bir isyan gerçekleşmiş gibi görünmektedir ancak başarısızlıkla sonuçlanmıştır.[2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Sasaniler, Partlara karşı kazandıkları zaferden kısa bir süre sonra, 230 civarında I. Erdeşîr'in hükümdarlığı sırasında hakimiyetlerini Baktriya'ya doğru genişlettiler, ardından oğlu I. Şâpûr'un (240-270) hükümdarlığı sırasında imparatorluğun batı Pakistan'daki doğu bölgelerine doğru genişlediler. Böylece Kuşanlar, batı topraklarını (Baktriya ve Gandhara dahil) Kuşanşahlar veya "Kuşan Kralları" olarak adlandırılan Sasani soylularının yönetimine kaptırdılar. Kuşan-Sasani Krallığı doğuya doğru en uzak sınırları Gandhara gibi görünmektedir ve görünüşe göre İndus Nehri'ni geçmediler, çünkü İndus'un hemen ötesindeki Taxila şehrinde neredeyse hiç sikkeleri bulunmamıştır.[7]
I. Hürmüz Kuşanşah yönetimindeki Kuşan-Sasaniler, Sasani İmparatorluğu'nun hükümdarı imparator II. Behram'a (MS 276-293) karşı bir isyan başlatmış gibi görünmektedir, ancak başarısız oldular.[2] Panegyrici Latini'ye (MS 3.-4. yüzyıl) göre, Ormis (Ormisdas) adında birinin kardeşi II. Behrâm'a karşı isyanı vardı ve Ormis, Saccis (Sistan) halkı tarafından destekleniyordu.[6] I. Hürmüz Kuşanşah, muhtemelen imparatorluk Sasani yönetimine meydan okuyarak Kuşanşahanşah ("Kuşanların krallarının kralı")[8] unvanıyla paralar bastırmıştır.[2]
325 yılı civarında II. Şâpûr, ülkenin güney kesiminde doğrudan hakimiyet kurarken, kuzeyde Kuşanşahlar yönetimlerini sürdürmüşlerdir. Taxila şehrinde İndus'un ötesindeki Sasani sikkelerine ilişkin önemli buluntular yalnızca II. Şâpûr (h. 309-379) ve III. Şâpûr (h. 383-388) dönemleriyle başlar; bu da Sasani kontrolünün İndus ötesindeki genişlemesinin Ammianus Marcellinus tarafından tanımlandığı gibi II. Şapur'un 350-358'de "Chionitler ve Kuşanlarla" yaptığı savaşların sonucu olduğunu öne sürer.[7] Muhtemelen Kidara hükümdarlığı altındaki Kidarit Krallığı yükselişine kadar kontrolü sürdürmüşlerdir.[7]
Kuşanların gerilemesi ve Kuşan-Sasaniler ile Sasaniler tarafından yenilgiye uğratılmalarını Kidarit Krallığı'nın ve daha sonra Baktriya ve Gandhara'yı fetheden ve Orta Hindistan'a kadar ilerleyen Ak Hun İmparatorluğu (Alkon Hunları) yükselişi izlemiştir. Daha sonra bunları Türk Şahiler ve ardından da Müslümanların Hindistan'ın kuzeybatı bölgelerine gelişine kadar Hindu Şahları takip etmiştir.
Dini etkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ön yüz: Karakteristik başlığıyla Bahram.
Arka yüz: Şiva, Kushan tarzında Nandi ile.
Şiva ve Nandi'yi tasvir eden sikkeler keşfedilmiştir, bu da Şaivizm'in güçlü bir etkisi olduğunu göstermektedir.[kaynak belirtilmeli]
Maniheizm'in kurucusu olan peygamber Mani (210-276), Sasanilerin doğuya doğru yayılmasını takip etmiş ve bu da ona Gandhara'nın gelişen Budist kültürüyle tanıştırmıştır. Kendisine ait olduğu düşünülen birçok dini resmin bulunduğu Bamyan'ı ziyaret ettiği, bir süre burada yaşadığı ve ders verdiği düşünülmektedir. Ayrıca 240 veya 241 yılında günümüzde Pakistan sınırları içinde yer alan İndus Vadisi bölgesine gittiği ve Hindistan'ın Budist kralı Turan Şah'ını Hristiyanlığa döndürdüğü de söylenmektedir.[9]
O dönem, çeşitli Budist etkilerin Maniheizm'e nüfuz ettiği anlaşılmaktadır: "Budist etkiler Mani'nin dini düşüncesinin oluşumunda önemliydi. Ruhların göçü bir Maniheist inanç haline gelmiş ve erkek ve kadın rahipler ('seçilmişler') ve onları destekleyen laik takipçiler ('dinleyiciler') arasında bölünmüş Maniheist topluluğun dörtlü yapısı, Budist sangha'nın yapısına dayanıyor gibi görünmektedir".[9]
Sikkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuşan-Sasaniler, bazen Kuşan sikkelerinden, bazen de daha açık bir şekilde Sasanilerden esinlenerek, Brahmi, Pehlevi veya Baktarça efsaneleriyle geniş bir sikke basmılardır.
Madeni paranın ön yüzünde genellikle gösterişli bir başlık takan hükümdar, arka yüzünde ise bir ateş tapınağı veya Nandi ile birlikte Şiva tasviri yer almaktadır.
-
Kuşano-Sasani hükümdarı I. Erdeşîr Kuşanşah, MS 230-250 dolaylarında. Merv basımı.
-
Kuşan hükümdarı I. Vasudeva adına I. Erdeşîr Kuşanşah, MS 230-245 dolaylarında.
-
-
Hint-Sasani parası.
-
Altın bir Hint-Sasani sikkesi.
Kuşan-Sasani sanatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Hint-Sasaniler, Sasani imparatorlarının avcılık veya adalet dağıtımını tasvir eden gümüş eşyalar ve tekstil ürünleri gibi malların ticaretini yapmışlardır.
-
Madalyonlu Kuşan-Sasani ayaklı kupa, MS 3.-4. yüzyıl, Baktriya, Metropolitan Sanat Müzesi.[10]
-
Muhtemel Kuşan-Sasani levhası, Pakistan'ın Ravalpindi bölgesinde kazılan, MS 350-400.[11] British Museum 124093.[12][13]
-
Erkek figürünün pişmiş toprak başı, Kuşan-Sasani dönemi, Gandhara bölgesi, MS 4.-5. yüzyıl
-
Sanatsal etkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sasani sanatının örnekleri Kuşan sanatı üzerinde etkili olmuş ve bu etki Güney Asya'nın kuzeybatısında birkaç yüzyıl boyunca varlığını sürdürmüştür. Çin'deki Kuzey Vey mezarlarında da Kuşan-Sasani sanatına ait olduğu anlaşılan plakalar bulunmuştur; Feng Hetu'nun 504'te bulunan mezarında bulunan bir yaban domuzu avını tasvir eden bir plaka buna örnektir.[14]
Başlıca Kuşan-Sasani hükümdarları
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıdaki Kuşan-Sasani hükümdarları olan Kuşanşahlar listelenmiştir:[20]
- I. Erdeşîr Kuşanşah (230–245)
- I. Fîrûz Kuşanşah (245–275)
- I. Hürmüz Kuşanşah (275–300)
- II. Hürmüz Kuşanşah (300–303)
- II. Fîrûz Kuşanşah (303–330)
- Varahran Kuşanşah (330–365)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]| Afganistan tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
| Zaman çizelgesi |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Rezakhani, Khodadad (2021). "From the Kushans to the Western Turks"
. King of the Seven Climes (İngilizce). s. 204.
- ^ a b c d e The Cambridge History of Iran, Volume 3, E. Yarshater p.209 ff
- ^ The Cambridge Companion to the Age of Attila, Michael Maas, Cambridge University Press, 2014 p.284 ff
- ^ Rezakhani 2017b, s. 83.
- ^ Sasanian Seals and Sealings, Rika Gyselen, Peeters Publishers, 2007, p.1
- ^ a b Encyclopedia Iranica
- ^ a b c Ghosh, Amalananda (1965). Taxila (İngilizce). CUP Archive. ss. 790-791.
- ^ a b CNG Coins
- ^ a b Richard Foltz, Religions of the Silk Road, New York: Palgrave Macmillan, 2010
- ^ "Metropolitan Museum of Art". www.metmuseum.org. 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ For the precise date: Sundermann, Werner; Hintze, Almut; Blois, François de (2009). Exegisti Monumenta: Festschrift in Honour of Nicholas Sims-Williams (İngilizce). Otto Harrassowitz Verlag. s. 284, note 14. ISBN 978-3-447-05937-4.
- ^ "Plate British Museum". The British Museum (İngilizce). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sims, Vice-President Eleanor G.; Sims, Eleanor; Marshak, Boris Ilʹich; Grube, Ernst J.; I, Boris Marshak (January 2002). Peerless Images: Persian Painting and Its Sources (İngilizce). Yale University Press. s. 13. ISBN 978-0-300-09038-3.
- ^ a b Carter, M.L. "Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
A gilt silver plate depicting a princely boar hunt, excavated from a tomb near Datong dated to 504 CE, is close to early Sasanian royal hunting plates in style and technical aspects, but diverges enough to suggest a Bactrian origin dating from the era of the Kushano-Sasanian rule (ca. 275-350 CE)
- ^ HARPER, PRUDENCE O. (1990). "An Iranian Silver Vessel from the Tomb of Feng Hetu". Bulletin of the Asia Institute. Cilt 4. ss. 51-59. ISSN 0890-4464. JSTOR 24048350.
- ^ Watt, James C. Y. (2004). China: Dawn of a Golden Age, 200-750 AD (İngilizce). Metropolitan Museum of Art. ss. 152-153. ISBN 978-1-58839-126-1.
- ^ "Seal British Museum". The British Museum (İngilizce). 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "a Sasanian prince is represented adoring before the Indian god Vishnu" in Herzfeld, Ernst (1930). Kushano-Sasanian Coins (İngilizce). Government of India central publication branch. s. 16.
- ^ "South Asia Bulletin: Volume 27, Issue 2". South Asia Bulletin. University of California, Los Angeles. 2007.
A seal inscribed in Bactrian , fourth to fifth century AD , shows a Kushano - Sasanian or Kidarite official worshipping Vishnu : Pierfrancesco Callieri , Seals and Sealings from the North - West of the Indian Subcontinent and Afghanistan.
- ^ Rezakhani 2017b, s. 78.
- Genel
- Cribb, Joe (2018). Rienjang, Wannaporn; Stewart, Peter (Ed.). Problems of Chronology in Gandhāran Art: Proceedings of the First International Workshop of the Gandhāra Connections Project, University of Oxford, 23rd-24th March, 2017. University of Oxford The Classical Art Research Centre Archaeopress. ISBN 978-1-78491-855-2.
- Cribb, Joe (2010). Alram, M. (Ed.). "The Kidarites, the numismatic evidence.pdf". Coins, Art and Chronology Ii, Edited by M. Alram et al. Coins, Art and Chronology II. ss. 91-146.
- Daryaee, Touraj; Rezakhani, Khodadad (2017a). "The Sasanian Empire". Daryaee, Touraj (Ed.). King of the Seven Climes: A History of the Ancient Iranian World (3000 BCE - 651 CE). UCI Jordan Center for Persian Studies. ss. 1-236. ISBN 978-0-692-86440-1.
- Payne, Richard (2016). "The Making of Turan: The Fall and Transformation of the Iranian East in Late Antiquity". Journal of Late Antiquity. Cilt 9. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ss. 4-41. doi:10.1353/jla.2016.0011.
- Rapp, Stephen H. (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Londra: Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4724-2552-2.
- Rezakhani, Khodadad (2017b). "East Iran in Late Antiquity". ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh University Press. ss. 1-256. ISBN 978-1-4744-0030-5. JSTOR 10.3366/j.ctt1g04zr8. (kayıt gerekli)
- Rypka, Jan; Jahn, Karl (1968). History of Iranian literature (İngilizce). D. Reidel. ISBN 9789401034791.
- Sastri, Nilakanta (1957). A Comprehensive History of India: The Mauryas & Satavahanas (İngilizce). Orient Longmans. s. 246. ISBN 9788170070030.
- Vaissière, Étienne de La (2016). "Kushanshahs i. History". Encyclopaedia Iranica.
- Wiesehöfer, Joseph (1986). "Ardašīr I i. History". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4. ss. 371-376.