Maçka
| Maçka | |
|---|---|
Maçka'nın dağlarından bir görünüm, 2019 | |
Trabzon'un Türkiye'deki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Trabzon |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Abdullah Huzeyfe Çakmak |
| • Belediye başkanı | Koray Koçhan (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 10000 km² |
| Rakım | 365 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 26.626 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 61750 |
| İl alan kodu | 0462 |
| İl plaka kodu | 61 |
Resmî site www.macka.bel.tr | |
Maçka (Rumca: Matsuka, Lazca: Maçxa), Trabzon iline bağlı bir ilçedir. Doğusunda Yomra, batısında Tonya, kuzeyinde Düzköy, Akçaabat, Ortahisar, güneyinde ise Gümüşhane'ye bağlı Torul ve merkez ilçe ile çevrilidir. Gümüşhane kara yolu üzerinde ve Trabzon'a 29 km uzaklıktadır.
Adı
[değiştir | kaynağı değiştir]Maçka yerleşimi tarihte Vicesimum, Dikaisimon, Karydia, Matzouka, Cevizlik gibi adlarla belirtilmiştir.[1] Maçka adının Lazcada "şelale", "su oluğu" ve "sulu kaya" gibi anlamlara gelen Maçxa isminden türediği düşünülmektedir.[2][3]
Konum
[değiştir | kaynağı değiştir]Ladin ormanlarının ağırlıkta olduğu vadilerin ortasındaki bir dere yatağına kurulmuş olan ilçe merkezi, doğal güzellikler bakımından Trabzon'un en zengin yerlerindendir. İlçe merkezine 17 km uzaklıkta bulunan ve Bizans döneminden kalma tarihî Sümela Manastırı, bölgenin ve Anadolu'nun en önemli tarihî eserleri arasında yer almaktadır.
Tamamıyla yüksek dağlardan oluşan Maçka arazisi, 2000 metreye kadar ormanlarla, daha yükseklerde ise otlaklar ve dağ bitkileri ile kaplıdır. Meşhur Zigana Geçidi de buradadır.
Trabzon ilinin en yüksek noktalarından biri olan Şolma Yaylası, turizm merkezi ilan edildi. İlçe merkezine 22 km. uzaklıkta bulunan Şolma Yaylası, çam ormanları ile çevrilmiş, soğuk suyu düz çimenleri ve çeşitli kokulu çiçekleri ile görülmeye değer bir yayla konumundadır.
Maçka ilçesinde turistik değerlere sahip görülmeye değer birçok yayla vardır. Trabzon ili sınırları içerisinde bulunan yayaların üçte birinden fazlası Maçka sınırlarında yer alır.[4] Bunlardan bazıları; Kiraz Yaylası, Labazen Yaylası, Kulindağı Yaylası, Mağura Yaylası (her yıl Ağustos ayının ilk pazarı Mağura Yayla Şenliği olarak kutlanmaktadır), Figanoy Yaylası ve Lişer Yaylası'dır. Ocaklı-İspela'da yer alan Lişer Yaylası'nda her yıl 7 Temmuz günü çevre yaylalar ve köylerden gelen insanlarla "Soğuksu Şenlikleri" kutlanmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Maçka, Trabzon İmparatorluğu'na bağlıyken 1461'de Osmanlılar tarafından ele geçirilmiştir. Ele geçirildikten hemen sonra Osmanlı idari yapılanmasına göre Trabzon kazasına bağlı nahiye olmuştur. 9 Temmuz 1585'te Trabzon sancağına bağlı müstakil bir kaza statüsüne ulaşmıştır. 27 Nisan 1728'de Maçka kazası Gümüşhane sancağına bağlanmıştır. 1851 yılında yeniden Trabzon sancağına bağlanmış, ilerleyen yıllarda nahiye statüsüne düşürülen yerleşim, yer yer kaza olmakla birlikte 1908 yılına kadar Trabzon kazasının nahiyesi olarak kalmıştır.
1486 yılı tahririnde Maçka nahiyesine bağlı 50 köy bulunmakta olup nahiye genelinde; müsellem, baştina (çiftlik) ve yamaklar da dahil 1.807 hane, 104 bive (dul kadın) ve 84 mücerred (yetikin bekar erkek) Hristiyan ile beş köyde yaşayan 9 Müslüman hanesi bulunmaktadır. 1515 yılı tahririne göre nahiye genelinde; 2.132 hane, 131 bive ve 141 mücerred Hristiyan ile 38 Müslüman hanesi bulunmakta olup tahmini nüfus 11.515 kişi olarak değerlendirilmektedir. Söz konusu 38 Müslüman hanesinin 31'i yeni Müslüman olarak kaydedilmiştir. 1554 yılı kayıtlarına göre nahiyedeki 52 köyde, 2.611 hane ve 282 mücerred Hristiyan ile 195 hane ve 21 mücerred Müslüman bulunmakta olup tahmini nüfus 14.333 kişiden oluşmaktadır. Bu tarihteki kayıtlara göre Müslümanların yarısına yakınının baba adı gayrimüslim adlı görülmektedir. 1583 yılında nahiyedeki köy sayısı 55'e çıkmış olup diğer sayımlardakilerden farklı olarak baştinalar hariç 2.512 Hristiyan hanesi, Müslümalar ise 329 hane ve 81 mücerred bulunmaktadır. Zamanla Maçka nahiyesinde din değiştirme, çeşitli Türkmen boylarından yerleştirmeler, tımar sahipleri vb. etkenlerle Müslüman nüfusta artış görülmeye başlamıştır. 17. yüzyıl başlarında Celâlî isyanları ve kıtlık sebebiyle bölgede güvenlik ve geçim sorunu çıkmış ve birçok köylü güvenli gördükleri ya da daha iyi yaşayabilecekleri yerlere gitmek durumunda kalmıştır. Kayıtlara göre bunlardan bazılarının Edirne, Filibe ve Varna gibi yerlere gittikleri görülmektedir. 1683 yılı avarız defterinde 348 Hristiyan ve 464 Müslüman avarız hanesi görülmektedir. Yaşayanların yarısına yakını, köprücü ve derbentçi olarak yolların ulaşıma açık olması amacıyla çalıştığından vergiden muaf tutulmuştur. 1842 ve 1845 yılları arasındaki sayımlara göre kaza statüsündeki Maçka'ya bağlı 40 köy bulunmakta olup 10 köyde sadece Hristiyan, 14 köyde sadece Müslüman ve 15 köyde de Müslüman ve Hristiyan karışık yaşamaktadır. Bu tarihlerde nahiyede 642 hanede 3.743 Müslüman erkek, 1.853 hanede 4.974 Hristiyan erkek bulunmakta olup Hristiyan hanelerden 31'i Ermenilerden oluşmaktadır. 1876 yılı salnamesinde Maçka nahiyesinde 5.189 hanede 5.698 Müslüman ve 6.608 Hristiyan erkek bulunmakta olup Hristiyan erkekler Rum ağırlıklı olmakla birlikte 202'si Ermenilerden oluşmaktadır. Geçmişle kıyaslandığında hem Müslüman hem de Hristiyan nüfusta önemli artış olmuştur. Bundan ana etkenin özellikle Gümüşhane'de Krom Vadisi boyunca madencilik faaliyetlerinin yapılamaz hale gelmesiyle birlikte Karadeniz sahiline doğru göç dalgasının başlaması ele alınmaktadır.[5]
Günümüz Maçka yerleşiminin merkezi zamanla Cevizlik olmuştur. Cevizlik kasabası Trabzon-İran ticaret yolu üzerinde olması nedeniyle gelişmeye başlamış, 1870'den itibarende yolcu arabaları Trabzon-Maçka arasında seferlere başlamıştır. Cevizlik'te 1903 yılında 31 han, 130 dükkân, 13 mağaza, 2 değirmen, 16 fırın, 2 lokanta ve 5 otel vardı. Maçka nahiyesinde ise 35 cami, 700 kilise, 35 Müslüman mektebi, 45 Hristiyan mektebi, 155 han, 145 dükkân, 120 değirmen bulunuyordu. Maçka nahiyesi 5.100 haneden oluşuyordu.[6] 1904 yılında nahiyede 13.925 Müslüman, 16.457 Hristiyan (406'sı Ermeni, geri kalanı Rum) olmak üzere toplam 30.382 kişiden oluşmaktadır.[5]
1908 yılında Cevizlik kasabasında 40 hane Müslüman yaşamaktadır.[7] Cevizlik kasabası ise 8 Nisan 1915'te Maçka kazasını merkezi olmuştur.[8]
1912 yılı itibarı ile Maçka kazasının nüfusu; 11.123'ü Müslüman, 19.190'ı Hristiyan olmak üzere 36.313 kişiden oluşmaktadır. Maçka kazasında, göçler ve din değiştirmeler nedeniyle Hristiyan nüfus önceki yıllara göre artmış görülmektedir.[8]
Tarihi eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]Turizm bakımından Doğu Karadeniz'in ve Trabzon'un en önemli ilçelerinden olan Maçka'da birçok tarihî eser bulunuyor. İlçede bulunan tarihî eserler ise şunlardır:
İlk olarak 4. yüzyıl'da Atinalı iki keşiş tarafından mevcut bir mağarayı genişleterek yapılan kilise, 6. ve 13. yüzyıllarda da genişletilmiştir. Meryem Ana'ya ithaf edilen manastır, bir iddiaya göre ismini Rumcadaki "Panaghia sou Mela" dan (Karadağın Bakiresi) almaktadır. 1461 yılında bölgenin Osmanlı egemenliğine girmesinden sonra da faaliyetlerine devam etmiştir.
Su kemerleri, kilise ayazma, mutfak, öğrenci odaları, kütüphane, erzak depoları ve mahzenler bulunan manastırdaki frensklerin bir bölümü tahrip edilmiştir. Trabzona 47 kilometre, Maçka'ya 17 kilometre uzaklıkta Altındere Milli Parkı içinde bulunan manastıra, Trabzon Maçka Sümela arası çalışan minibüslerle kolay, güvenli ve ucuz bir şekilde yaz, kış istediğiniz an gidebilmeniz mümkün.Bu araçlar, Trabzon Liman'ı karşısında bulunan Çömlekçi Minibüs Duraklarından her 15 dakikada bir hareket etmektedir.
Maçka'ya 8 kilometre uzaklıkta Gümüşhane kara yolu üzerinde Kiremitli Köyü'nün çam ormanları arasında yer almaktadır. Manastırın ilk kurucusu ve yapım tarihi bilinmemektedir. Bununla birlikte bazı araştırmacılar MS 270-317 tarihleri arasında kurulduğunu belirtiyorlar. Günümüze oldukça büyük değişiklerle gelebilen manastırı, imparator I. Justinianus onartmıştır. Bugünkü görünümünde manastırın sağır duvarlı birinci katına batısına merdivenle çıkılmakta ve buradan da küçük bir hole ulaşılmaktadır.
Bu girişin iki yanındaki koridorlar ve çevresinde üçerden altı oda yer almaktadır. Son derece harap ve perişan durumdaki manastırda yalnızca yapı kalıntıları vardır. Manastır 1923 yılında terkedilmiştir. Tüm bunlara rağmen hâlen eski ihtişamının izlerini taşımaktadır. Vadi boyunca akan ırmakta kültür balıkçılıği manastıra yakın bir alanda yetiştirilmektedir. Manastıra günü birlik turlar acentelar tarafından düzenlenmektedir.
Maçka'nın Şimşirli köyünde bulunan manastır, vadiye hakim bir tepe üzerinde kurulmuştur. Diğer manastırlar kadar tanınmış olmamakla birlikte gelen yabancı turistlerin büyük ilgisini çekmektedir.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Denizden yüksekliği 365 metre olan ilçenin yüzölçümü 1000 km²'dir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[9] | 19.236 | 1.052 | 18.184 |
| 1935[10] | 27.161 | 693 | 26.468 |
| 1940[11] | 30.373 | 501 | 29.872 |
| 1945[12] | 32.258 | 458 | 31.800 |
| 1950[13] | 35.465 | 512 | 34.953 |
| 1955[14] | 38.941 | 1.874 | 37.067 |
| 1960[15] | 38.316 | 1.810 | 36.506 |
| 1965[16] | 40.848 | 2.000 | 38.848 |
| 1970[17] | 40.641 | 2.311 | 38.330 |
| 1975[18] | 41.042 | 3.076 | 37.966 |
| 1980[19] | 41.208 | 3.989 | 37.219 |
| 1985[20] | 37.680 | 4.614 | 33.066 |
| 1990[21] | 42.324 | 7.673 | 34.651 |
| 2000[22] | 42.557 | 11.060 | 31.497 |
| 2007[23] | 24.832 | 5.063 | 19.769 |
| 2008[24] | 26.984 | 6.262 | 20.722 |
| 2009[25] | 25.723 | 5.943 | 19.780 |
| 2010[26] | 24.494 | 5.750 | 18.744 |
| 2011[27] | 24.006 | 5.645 | 18.361 |
| 2012[28] | 23.647 | 5.742 | 17.905 |
| 2013[29] | 24.971 | 24.971 | veri yok |
| 2014[30] | 24.232 | 24.232 | veri yok |
| 2015[31] | 23.603 | 23.603 | veri yok |
| 2016[31] | 23.357 | 23.357 | veri yok |
| 2017[31] | 23.439 | 23.439 | veri yok |
| 2018[31] | 26.626 | 26.626 | veri yok |
| 2019[31] | 25.363 | 25.363 | veri yok |
| 2020[31] | 24.893 | 24.893 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bryer, Anthony A. M. (2014). "Rumlar ve Türkmenler: Karadeniz istisnası". Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 8 (16). acarindex. ss. 177-232. 24 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ Nişanyan, Sevan (2010). Adını unutan ülke: Türkiye'de adı değiştirilen yerler sözlüğü. Everest Yayınları. s. 309. ISBN 9789752897304. 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2022.
- ^ Goichi Kojima. "Türkçe-Lazca indeks S-Z". ayla7.free.fr. 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2022.
- ^ "Türkiye Geneli Yayla Envanteri" (PDF). strateji.gov.tr. 27 Kasım 2017. 2 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2022.
- ^ a b Bostan, M. Hanefi (2008). "XV. ve XIX. Yüzyıllarda Maçka Kazasında Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı". Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildiriler I. www.academia.edu. ss. 193-217. 30 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2023.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 1. cilt, s. 139; 15. cilt, s. 413; 21. cilt, 485. ISBN 9789157871117.
- ^ İpek, Nedim (2021). "Osmanlı'da Toplumsal Kimliğin Korunması: Maçka Örneği" (PDF). History Studies. 13 (5). historystudies.net. s. 1568. 2 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
- ^ a b İpek, Nedim (2022). "Trabzon Rumları". Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 16 (32). DergiPark. ss. 397-440. 25 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2023.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Maçka Nüfusu - Trabzon". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Trabzon Maçka Nüfusu". nufusune.com.