Maurice Merleau-Ponty
| Maurice Merleau-Ponty | |
|---|---|
| Doğumu | Rochefort-sur-Mer, Charente-Maritime, Fransa |
| Ölümü | 03 Mayıs 1961 (53 yaşında) Paris, Fransa |
| Çağı | 20. yüzyıl felsefesi |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Fenomenoloji Varoluşçu Fenomenoloji Batı Marksizmi Yapısalcılık Postyapısalcı felsefe[1] |
| İlgi alanları | Psikoloji, Metafizik, Algı, Gestalt psikolojisi, Epistemoloji, Estetik, |
Maurice Jean Jacques Merleau-Ponty[5] (14 Mart 1908, Rochefort-sur-Mer - 3 Mayıs 1961, Paris), Edmund Husserl ve Martin Heidegger tarafından büyük ölçüde etkilenmiş Fransız Fenomenoloji filozofu. Algı, sanat, politika, din, biyoloji, psikoloji, psikanaliz, dil, doğa ve tarih konuları üzerine yazılar kaleme almıştır. 1945 yılında Jean-Paul Sartre ve Simone de Beauvoir tarafından kurulmuş solcu Les Temps modernes dergisinde baş editörlük yapmıştır.
Husserl'ın fenomenolojisindeki “yönelmişlik” kavramı, felsefesinde önemli bir etkiye sahiptir. Kesin bilgi arayışı yerine, belirli bir apaçıklığa ulaşmayı hedefler. Bu apaçıklık soyut olan ile değil, deneyimlerimiz aracılığıyla; yani “düşünen ben”in deneyimlerinde ortaya çıkar. Deneyim ve duyum kavramlarının eleştiriye tabi tutulduğu 20.yüzyıl felsefesinde, bu kavramları yeniden gündeme getirmiştir.[6]
Hem fenomenoloji hem de varoluşçuluk alanlarının önde gelen isimlerden biri olarak anılır. Bilinç ve ahlakla ilgili problemler üzerinde duran Merleau-Ponty, bilinçle dünya arasındaki ilişkiyi ele almıştır. Ona göre, algı alanımız, duyumlardan oluşmaz, fakat aralarındaki mekânlarla birlikte, şeylerden meydana gelir. Merleau-Ponty, "Varoluşçu fenomenoloji" olarak bilinen eğilimin yetkin bir temsilcisidir.
Hayat hikâyesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Merleau-Ponty, esas itibarıyla annesi tarafından katolik anlam dünyasına bağlı olarak yetiştirilmiştir.
1924'te olgunluk sınavını, Fransa'da belli bir akademik derece olan "baccalauréat" ile vermiştir. 1926 yılından itibaren Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir ve Jean Hyppolite ile tanışmıştır.
Merleau-Ponty, Paris’te Yüksek Öğretmen Okulu’nda öğrenim gördü. 1930 yılında felsefe ögretmenligi sınavını verdi. Onda ilk olarak Leon Brunschvicgs ve Henri Bergson'un yazılarının etkisi görülür. Ardından Emilie Bréher ve Jean Laporte'nin etkilerinden sözedilebilir. Ancak düşüncelerinin şekillenmesinde Fenomenolojinin ve özellikle Edmund Husserl'in belirgin etkileri olduğu açık olarak vurgulanması gereken bir noktadır.
1931-1935 yıllarında Beauvais ve Chartre'de ögretmenlik yapmıştır. 1935-1937'de Esprit adlı bir dergide çalışmıştır. 1935'ten itibaren, Alexandre Kojéve'nin Hegel okumalarına dahil olur ve üniversitedeyken Karl Marx okur.
1939'dan sonra Paris'te çeşitli okullarda felsefe ögretmenliği yapmış, 1945 yılında doktorasını vermiş ve Lyon Üniversitesi'nde profesör olmuştur.
1945-1952 arasında Les Temps Modernes’nin yayın yönetmenliğini Jean-Paul Sartre ile birlikte paylaştı.
1949-1954 yıllarında, Sarborn'de profesör olarak Çocuk psikolojisi ve Pedagoji üzerine çalıştı. 1952 yılında da ünlü College de France'da felsefe profesörü oldu.
1955 yılından itibaren Sarte ve Boauvoir ile arası açılmaya başladı.
1959 yılında etkileyici ve onun çok yönlü fenomenolojisini gösteren "Görünür ile Görünmez" yazmaya başladı, ancak kitabı tamamlayamadı. 3 Mayıs 1961'de beklemedik bir şekilde erken yaşta öldü.
Felsefî düşünceleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Merleau-Ponty'nin varoluşçu felsefesini fenomenolojik bir yönde geliştirmiş olduğu bilinir. Merleau-Ponty Edmund Husserl'in Fenomenolojisinden hareket eder ancak onu çeşitli dönüşümlere uğratarak değerlendirir. Husserl'ın fenomenolojik yönteminin başlangıc kavramlarından olan "yönelimsellik" kavramının, özellikle Merleau-Ponty'de belirgin bir şekilde etkili olduğu söylenebilir. Merleau-Ponty'de özne-bilinç kesin bir bilgi aramaktan daha ziyade, asıl olarak belirli bir apaçıklığa ulaşmak ister.
Bu apaçıklık soyut formülasyonlarda degil, deneyimlerimizde, yani "düşünen ben"in deneyimlerinde ortaya çıkar. 20.yüzyıl düşüncesi genelde deneyim ve duyum gibi kavramların yoğun eleştirilerle dışlandığı, önemsizleştirildiği bir dönem olmuştur Felsefe Tarihinde, ancak Merleau-Ponty aksi bir yönde deneyim ve duyum kavramlarını yeniden itibarlandırır. Bu nedenle Merleau-Ponty, Husserl'in varlıklara yönelmişlikten (bilincin yönelmişliği) söz etmesi gibi bir yönelimden söz eder. Merleau-Ponty için insan demek, "dünyayı kendi gözleriyle gören bir varlık" demektir. Yaşayan, kendi gözleriyle gören ve anlayan bir varlık.
Merleau-Ponty'nin bu yönelmişlik kavramını kullanmasının ardında izini sürdüğü felsefi problematik, yani bir anlamda onun düşünsel etkinliğinin ana teması, Sartre ve diğer Varoluşçularda da görülen, Deskartes'çı felsefenin doğal ögeleri olan Özne-nesne ikiliğidir. Tam bu noktada, Merleau-Ponty'nin temel kavramlarından olan Beden kavramı devreye girer. Beden, burada salt bir biyolojik konu olmaktan çıkarılıp felsefi tartışmanın merkezine yerleştirilir. Başkasının varlığı, düşünceyi mümkün kılan fakat nesnel düşünceyi zora sokan bir öğedir. Merleau-Ponty bu zorluğu, Beden ve Ten gibi algıyla, duyumla, deneyimle bağlantılı kavramları felsefi alana taşıyarak aşmaya çalışır. Felsefi düşüncede bütün her şeyin karşısında algıya verilen öncelikli rolün sonucu olarak Merleau-Ponty, beden'i değerlendirir; Beden kavramı üzerinden özne-nesne ikiliğini yeniden değerlendirmeye sokar.
Bedenler hem özne hem de nesnedir. Çünkü, Başkasının bedeni, benim için herhangi bir nesne değil, bir kültür nesnesidir. Tıpkı benim bedenimin başkası için olduğu gibi. Başkalarıyla her şeyden önce bu anlamda bir beden olarak karşılaşırız. Bu anlamda beden, okuyup anlamlandırılması gereken bir kitap gibidir. Buna göre, Başkası, başka bir bedene sahip olan bir ben'dir. Merleau-Ponty ile Sartre, siyasal meselelerden önce, felsefi olarak bu noktada bir ayrılığa düşerler. Sartre'ın bakışında ben-başkası meselesi genelde olumsuz bir değerlendirmeye sahiptir. "Cehennem Başkalarıdır"[7] anlamında bir değerlendirmeye sahiptir Sartre, oysa Merleau-Ponty olumlu bir konum alır bu noktada, başkasının bedenini kendi bedeni gibi bir özne-nesne olarak düşünür. Başkası, bir başka olarak benimle aynı bedene sahiptir.
Her birimiz bedenlere sahip olarak bir anlam dünyasında yaşamaktayız. Bununla birlikte her birimizin deneyimi tikel ve ayrıcalıklıdır. Merleau-Ponty, buna ve algıya verilen önceliğe bağlı olarak bir yanda "Algının Fenomenoljisi"ni çıkarmaya çalışır; öte yandan aynı yaklaşımın bir sonucu olarak "Göz ve Tin" ile, bedenin dünya ile ilişkileri resmetmeye yönelir.
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]1942 yılında ilk kitabı Davranışın Yapısı yayımlanır. Burada dönemin psikanaliz ve fizyoloji düşüncesi fenomenolojik bir temelde sorgulanmaktadır. Algının her şeyden önceliği düşünsel bakımdan ilk olarak burada belirtilir. Merleau-Ponty analitik felsefenin tamamen dışındadır.
Algının Fenomenolojisi Merleau-Ponty'nin başyapıtı sayılır ve 1945 yılında yayımlanmıştır. Burada algıya verilen öncelik iyice netleştirilmiştir. Beden kavramı devreye girmiştir. Bu andan itibaren Merleau-Ponty özgün bir beden felsefecisi olarak anılacaktır.
İnsancılık ve Şiddet 1947 yılında yayımlanır. Marksist bir gözle kaleme alınmış bir çalışmadır bu kitap.
Anlam ve Anlamsızlık ise hem yazı hem de resim üzerine yazılarının toplandığı bir kitap olarak 1948'de yayımlanır.
Diyalektiğin Serüvenleri 1955 yılında yayımlanmıştır. Burada, Marksist bir bakışla toplanmış yazılar söz konusudur.
1960 yılında Göstergeler yayımlanmıştır. Merleau-Ponty, burada Sausseurcü dilbilim ile ilişkilenmektedir ve algoritmik bir dil arayışı içindedir.
1961 yılında bir başka bilinen çalışması Göz ve Tin yayımlanır. Burada, algıya verilen öncelikle, beden ile dünya ilişkileri resmedilmeye çalışılması söz konusudur. Merleau-Ponty'nin girişimleri ile felsefe bir soyutluk olmaktan çıkarılıp yaşam dünyasına/yaşanan dünyaya döndürülmek istenmiştir.
1964 yılında bitmemiş bir çalışma olarak Görünen ile Görünmeyen yayımlanır. Burada Merleau-Ponty, fenomenolojinin izlerini sürmekte ve onu yeniden değerlendirmeye çalışmaktadır ancak kitabı bitirememiştir.
1969'da Dünya Yazısı adlı, fenomenolojik dil arayışının ürünü olan ve bu yönde Sausseur ile ilişkilenmesini gösteren kitabı yayımlanır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Lawrence Hass & Dorothea Olkoskwi. Rereading Merleau-Ponty: Essays Beyond the Continental-Analytic Divide. Humanity Books. 2000.
- ^ Lester Embree, "Merleau-Ponty's Examination of Gestalt Psychology" 21 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Research in Phenomenology, Vol. 10 (1980): pp. 89–121.
- ^ Maurice Merleau-Ponty - Biography 28 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at egs.edu
- ^ "Lacan, Jacques. "The Split between the Eye and the Gaze" (1964)". 12 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2014.
- ^ Toadvine, Ted (2019), "Maurice Merleau-Ponty", Zalta, Edward N. (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Spring 2019, Metaphysics Research Lab, Stanford University, erişim tarihi: 16 Temmuz 2022.
- ^ YILDIRIM, Ömer (8 Kasım 2019). "Maurice Merleau-Ponty'nin Felsefesi". Felsefe hakkında her şey. 9 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2024.
- ^ Jean Paul Sartre (1944). Gizli Oturum (PDF).
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- http://www.felsefeekibi.com/site/default.asp?PG=12991 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kısmen aynı adlı Almanca Wikipedi maddesi.