Muhasebe

Muhasebe, bir işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerindeki mali nitelikteki bilgileri kayıt, sınıflandırma, özetleme, analiz etme ve yorumlama gibi fonksiyonlar ile takip eden bilimsel bir sistemdir.

En yaygın muhasebe türleri denetim muhasebesi, bütçe, maliyet muhasebesi, adli muhasebe, çevresel muhasebe, finansal muhasebe, fon muhasebesi, devlet muhasebesi, yönetim muhasebesi, sosyal muhasebe, vergi muhasebesi'dir.

Tarihi

Ana madde: Muhasebe tarihi

Yazının Mezopotamya'da icadı ile toplanan vergilerin kaydedilmesi yan yana gitmiştir. İran, Mısır, Babil ve Roma döneminden kalma muhasebe kayıtları bulunmuştur.

Ticari hesapların parmak ya da abaküs ile yapılmasından vazgeçilip, cebir ile ve her aşamasının yazılı kayıt altına alınması batıda Fibonaccinin büyük eseri Liber Abaci kitabı ve onun daha kısa ve daha popüler versiyonunda, tüccar babasıyla arap şehirlerine yaptığı gezilerde görüp öğrendiği, kâğıt üzerinde hint-arap rakamlarıyla yazılı yapılan aritmetik işlemlerini anlatmasıyla başlamıştır. Bunun İtalya'da kabul buluşunun ticari sebebi hesap yapanla kayıt edenin aynı kişi olması sayesinde daha az adam çalıştırma ve hesapların sonradan da kontrol olanağı sayesinde daha çok çalışan idare edebilme idi.

Daha sonra bu kayıtlarla ilgili sanat ve onun kuralları geliştirildi. Bankacılık ve sigortacılık mesleklerinin ortaya çıkışı bu döneme rastlar. Çift kalem muhasebe tekniği Orta Çağ'da önce Orta doğuda sonra Avrupa'da kullanılır oldu.

Türkiye'de muhasebe cumhuriyetin ilanından sonra 1932 yılında kanunlara girmiş, uzun yıllar ve uğraşlar sonucunda AB standartları kalitesine getirilmiştir.

Muhasebenin amacı, yararları ve ilgilenenleri

Muhasebeye neden gerek duyulduğu, hangi ihtiyaçlara çözüm olarak getirildiği ve kimlere hitap ettiği şöyle sıralanabilir:

• DEVLET: Kanun şart koşar, çünkü devletin ticaret yapılabilmesi için sağladığı huzur, altyapı (örn. yol, para, şirket tüzel kişilik altyapısı) ve ticareti düzenleyen kanunlar, anlaşmazlıklarda hâkimlik gibi hizmetleri sürdürmek için gerekli geliri vergi olarak alırken adaletli davranabilmesine yarar.
• İDARECİLER: İş karmaşık ise, başkalarını çalıştırmak gerekiyorsa iş sahibi, ortakları ve diğer yöneticilerce istenir, çünkü çalışanların yaptıklarını kontrol etmeye, hangi yapılanın daha kârlı hangisinin zarara sebep olduğunu anlamaya, daha da güzel sonuçlar yönünde daha hesaplı düzeltmeler yapmaya olanak verir. Günlük telaş içinde fark edilmesi mümkün olmayan ama uzun süreyi kapsayan yüksek sayıda veriye (bkz. büyük veri) örn. istatistik analiz veya yapay zekâ uygulayarak toplu bakıldığında farkına varılabilecek öngörülmesi güç olan bilinmezlerin farkına varmaya olanak verir. Ayrıca karmaşık bir işletmenin günlük işleyişinde örn. vadeli ödemeler ve tahsilat konularında kurumsal hafıza işlevi görür.
• SAHİPLERİ: Bir gün işletmenin kendisinin değeri söz konusu olursa (işletmeyi devretme, ortak olma, ortakların ayrılması, veraset, boşanma ve sözleşmeli evlilikte gerekebilen ortak mülkte pay hesabı gibi durumlarda) değerin saptanması için gerekli olan, işletmenin sahip olduğu kıymetler, alacaklar, borçlar ve olağan dönemsel girdi, çıktı, getiri gibi verilere muhasebe sayesinde ulaşılır.
• DİĞER İLGİLİLER: İşletmenin faaliyetleri ile devlet, sahipleri ve idarecileri dışında, işletme için önemli başkaları da çeşitli sebeplerden ilgileniyor olabilirler. Bunlara da (örn. büyük borçlanmada karşı taraf, büyük müşteriler, nüfuzlu komşular, çevreciler, çoğu çalışanlar, iş müracaatı planlayanlar, işletmenin kullandığı iş gücünün tedarikçileri, ham madde tedarikçileri ya da hisselerinin ticaretinin aktörleri ya da onları yönlendirebilecek olanlar) değerlendirme ve müzakere için kesin verilerle destek sağlar.

Muhasebenin temel kavramları

Muhasebenin temel kavramları ya da geçerliliğinin sürekliliğini devamlı gözettiği prensipleri şunlardır:

Sosyal sorumluluk kavramı

Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu belirtmekte ve muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını göstermektedir. Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında; belli kişi veya grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder. Kâr eden şirket müdürün isteği üzerine zarar etmiş bir şirket haline gelemez.

Kişilik kavramı

Bu kavram, işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini öngörür. örneğin: işletme sahibinin kendisine ait bir elektrik faturasını işletmenin bir gideriymiş gibi kaydedemez. işletme gerçek kişilerden ayrı bir kişiliktir, bu kişilik ise tüzel kişiliktir.

İşletmenin sürekliliği kavramı

Bu kavram, işletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Bu nedenle işletme sahiplerinin ya da hissedarlarının yaşam süreleriyle bağlı değildir. İşletmenin sürekliliği kavramı maliyet esasının temelini oluşturur. Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.

Dönemsellik kavramı

Dönemsellik kavramı, işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hasılat, gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması bu kavramın gereğidir Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.

Parayla ölçülme kavramı

Parayla ölçülme kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder.

Muhasebe işlemleri ulusal para birimine göre yapılır.

Maliyet esası kavramı

Maliyet esası kavramı; para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gereğini ifade eder.

Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı

Bu kavram, muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade eder.

Tutarlılık kavramı

Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur. Tutarlılık kavramı, benzer olay ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda, işletmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Ancak bu değişikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması zorunludur.

Tam açıklama kavramı

Tam açıklama kavramı, mali tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder.

Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo kalemleri kapsamında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir.

İhtiyatlılık kavramı

Bu kavram, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Örneğin, ileri bir tarihte bedeli tahsil edilmek üzere bir mal veya hizmet satılırsa hemen gelir olarak kaydedilmemeli, tahsilat yapıldıktan sonra kaydedilmelidir. Aynı şekilde bir gider veya zarar kesinleşmese bile ortaya çıktığında bunun için karşılık ayrılmalıdır.

Önemlilik kavramı

Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi veya mâli bir olayın nispî ağırlık ve değerinin mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder. Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve diğer hususların mali tablolarda yer alması zorunludur.

Özün önceliği kavramı

Özün Önceliği kavramı, işlemlerin muhasebeye yansıtılması ve değerlendirmelerinin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin dikkate alınması gerektiğini belirtir.

İşlemlerin biçimleri ile özleri paraleldir, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu durumda, özün biçime önceliği esastır.

Muhasebenin İşlevleri

• Kaydetme
• Sınıflandırma
• Özetleme
• Raporlama

Ayrıca bakınız

• Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri
• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu
• Kosten- und Leistungsrechnung
• Büyük Dörtlü (muhasebe)
• Muhasebe yazılımı
• Maliyet ve performans muhasebesi
• Kayıt tutma
• Mali bilanço
• Fatura
• Şirketler
• Vergi