Mukaddeme-i Hayr
Mukaddeme-i Hayr, Tersane-i Amire'deki donatımı esnasında (1895) | |
| Tarihçe | |
|---|---|
| Adı | Mukaddeme-i Hayr |
| Sipariş | 1868 |
| İnşa eden | Tersane-i Amire, İstanbul |
| Kızağa konuluşu | 1870 |
| Denize indirilişi | 28 Ekim 1872 |
| Görevlendirme | 1874 |
| Hizmetten çıkışı | 1923 |
| Akıbet | 1923'te söküldü |
| Genel karakteristik | |
| Sınıf ve tipi | Feth-i Bülend sınıfı |
| Deplasman | 2,762 ton |
| Genişlik | 72 m |
| Çekiş | 11,9 m |
| Su çekimi | 5,2 m |
| Kurulu güç | 3.250 ihp (2.420 kW) - 6 kutu tipi kazan |
| İtme gücü | 1 şaft, buhar motoru |
| Hız | 12 knot (22 km/sa; 14 mph) |
| Mürettebat | 16 subay, 153 denizci |
| Silah donanımı |
1874:[1]
1882:[1]
|
| Zırh |
Kemer: 229 mm Kazamat: 229 mm |
Mukaddeme-i Hayr (Osmanlı Türkçesi: ﻣﻘﺪّﻣﻪ ﺧﻴﺮ, Anlamı: Hayrın Başlangıcı),[2] Osmanlı donanması için 1860'larda inşa edilen Feth-i Bülend sınıfı demir zırhlı korvetlerin ikincisidir. Gemi, İstanbul'daki Tersane-i Amire'den sipariş edildi. Omurgası 1870'te kızağa konan gemi, 1872'de denize indirildi ve 1874'te de hizmete girdi. Ana silah olarak dört adet 229 mm çapında topu vardı. Tek pervaneyi çeviren bileşik buhar motoru ile 12 deniz mili (22 km/sa) hıza ulaşabiliyordu. Gemi, 1877-1878 Rus-Türk Savaşı (93 Harbi) sırasında görev aldı, ardından 1878'den 1897'ye kadar Haliç'te yattı. 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başlangıcında, Osmanlı donanması Mukaddeme-i Hayr'ı ve geri kalan zırhlı filoyu seferber etti ancak neredeyse tüm gemilerin kullanılamaz durumda olduğunu gördü. Mukaddeme-i Hayr ertesi yıl silahsızlandırıldı ve 1911'de sabit bir eğitim gemisine dönüştürüldü. 1914'te I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden sonra kışla gemisi haline getirildi ve 1923'te sökülmesine kadar bu sıfatla hizmet etti.
Tasarım
[değiştir | kaynağı değiştir]Mukaddeme-i Hayr, dikeyler arasında 72,01 m uzunluğunda, 11,99 m genişliğindeydi ve 5,51 m su çekimine sahipti. Gövde, demir ile inşa edilmişti ve normal yükte 2.762 metrik ton deplasmanı vardı. Mürettebatı 16 subay ve 153 denizciden oluşuyordu.[3][1]
Gemi gücünü tek pervaneyi çeviren yatay bileşik buhar motorundan alıyordu. Buhar, gemi ortasındaki tek bacayı kullanan altı adet kömür yakıtlı kutu kazan tarafından sağlanıyordu. İnşa edildiği haliyle motorun ürettiği 3.250 beygir gücü (2.420 kW) gemiyi 12 deniz mili (22 km/sa) hıza ulaştırabiliyordu ancak yıllarca süren kötü bakım sonucu geminin hızı 1892'de 8 deniz miline (15 km/sa) düşmüştü. Mukaddeme-i Hayr 270 ton kömür kapasitesine sahipti. İlave bir yelken teçhizatı da vardı.[3][1]
Gemi, orta kısımda her iki yanda ikişer adet kazamata monte edilmiş dört adet namludan dolumlu 229 mm Armstrong top taşımaktaydı. Silahların konumu, her şartta iki topun doğrudan ileri veya her bir yana direkt olarak ateş etmesine izin veriyordu. Kazamatlar kalın zırh korumasına, top bataryası ise 222 mm'lik demir zırha sahipti. Kazamatların üst kısmında 150 mm'lik daha ince bir zırh vardı. Gövdede su hattının 60 cm üstüne ve 120 cm altına uzanan bir tam zırhlı kemer vardı. Su üstü kısımda zırh 222 mm, su altında ise 150 mm kalınlığındaydı.[3][1]
Hizmet geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mukaddeme-i Hayr, 1868'de Britanya yapımı kardeş gemisi Feth-i Bülend'in bir kopyası olarak aynı yıl Tersane-i Amire'den sipariş edildi. Geminin omurgası 1870 yılında kızağa konurken 28 Ekim 1872 tarihinde gemi denize indirildi. 1874'te başlayan deneme seferlerinin ardından aynı yıl hizmete girdi.[1] Rus İmparatorluğu ile yıllardır artan gerginliğin, 1875'in ortalarında Osmanlı'nın kontrolündeki Bosna'da başlayan bir ayaklanmanın ve Sırbistan'ın Temmuz 1876'da Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etmesinin birleşik sonucu olarak 24 Nisan 1877'de Rus-Türk Savaşı'nın (93 Harbi) başladı; böylece geminin hizmete girişinden üç yıl sonraki tek önemli faaliyeti meydana geldi. Osmanlı filosu Eylül 1876'da çoktan seferber edilmiş ve çatışma hazırlıklarına başlamıştı.[4] Rus İmparatorluğu ile savaşın başlangıcında Mukaddeme-i Hayr da dahil olmak üzere bazı demir zırhlılar Sulina'da üslendi.[5]
Mukaddeme-i Hayr, Feth-i Bülend, Necm-i Şevket, Muin-i Zafer, Avnillah ve İclaliye'den oluşan Osmanlı filosu, Rus mevkilerine yapılan bombardımandan iki gün sonra, 14 Mayıs 1877'de, Karadeniz'deki liman şehri Sohum'u ele geçirmek için piyade çıkartması yaptı. 31 Mayıs'ta Mukaddeme-i Hayr, Feth-i Bülend, buharlı fırkateyn Mubir-i Sürur ve diğer birkaç gemi, Tuna'da beklenen Rus saldırısına karşı savunma yapmak için Varna'ya gidecek kara birliklerini Batum'dan Trabzon'a taşıdı.[6] Haziran ayında Mukaddeme-i Hayr şehrin savunmasını desteklemek için bir gambot ve silahlı bir römorkör ile Tuna ağzındaki Sulina'ya döndü. Kasım ayından itibaren daha küçük gemilerden oluşan bir Rus filosu, Osmanlı gemilerini engellemek için Sulina'ya mayın döşemeye çalıştı. 8 Kasım'da Osmanlı gambotu bu mayınlar tarafından batırıldı. Mukaddeme-i Hayr çatışmaya girmek için istim almaya başlayınca, Rus gemileri mayın döşemeyi tamamlamadan geri çekilmek zorunda kaldı. Ruslar ertesi gün havan taşıyan gambotlarla döndü, yaşanan çatışma sonucunda her iki taraf da düşman gemilerine herhangi bir isabet kaydedemeden filolarını geri çekti.[7]
1878'de gemi Haliç'e demirledi ve neredeyse 20 yıl boyunca hareketsiz kaldı. Bu hareketsizlik döneminde 1882'de her birinden ikişer adet olmak üzere; 87 mm ve 63,5 mm Krupp top, 37 mm top ve 25,4 mm Nordenfelt topu eklenerek biraz modernize edildi.[1]
Şubat 1897'de, Girit'te Osmanlı yönetimine karşı bir Yunan ayaklanması patlak verdi. Ayaklanma, Büyük Güçlerin müdahale etmek için Avusturya-Macaristan, Fransız, Alman, İtalyan, Rus ve Britanya gemilerinden oluşan bir uluslararası deniz gücünün Girit sularına konuşlandırmasına sebep oldu. Deniz gücünün kıdemli amiralleri, ayaklanma Aralık 1898'de sona erene kadar Girit'teki işleri yöneten bir "Amiraller Konseyi" oluşturdu.[8] Girit olayları Nisan-Mayıs 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başlamasına neden oldu. Savaşın patlak vereceği beklentisiyle Osmanlılar, Şubat 1897'de donanmayı teftiş etti. Bu teftiş, Mukaddeme-i Hayr da dahil olmak üzere gemilerin neredeyse hiçbirinin Yunan Donanmasına karşı mücadele etmek için uygun olmadığını ortaya çıkarttı. Nisan ve Mayıs 1897'de Osmanlı donanması, mürettebatın moralini yükseltmek amacıyla Ege Denizi'ne birkaç sorti yaptı; ancak Osmanlıların Yunan kuvvetlerine saldırma amaçları yoktu.[9]
1898'de Mukaddeme-i Hayr'ın topları çıkartılıp karadaki mevzilere yerleştirildi, ayrıca geminin kazanları da söküldü. Mayıs 1897'de Yunanistan ile savaşın sona ermesinin ardından Osmanlı hükûmeti bir donanma yeniden yapılanma programı başlatmaya karar verdi. İlk aşama Mukaddeme-i Hayr da dahil olmak üzere eski zırhlı savaş gemilerini yeniden inşa etmekti. Osmanlılar bu amaçla birkaç yabancı tersane ile temasa geçti. 11 Ağustos 1900'de Krupp'un Germaniawerft tersanesi Mukaddeme-i Hayr'ı yeniden inşa etme sözleşmesini aldı; ancak daha sonra anlaşma iptal edildi ve gemi yeniden inşa edilmedi.[10] Bunun yerine, 1911'de sabit bir eğitim gemisine dönüştürüldü. Gemi, 1914'te I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden sonra kışla gemisi yapıldı. 1920 yılında İzmit'e transfer edildi ve burada kışla gemisi olarak hizmet vermeye devam etti. Eylül 1923'te hizmetten çıkartılıp İzmit'te hurda olarak söküldü.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f g h Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 138.
- ^ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 198.
- ^ a b c Gardiner 1979, s. 390.
- ^ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 5.
- ^ Wilson 1896, s. 289.
- ^ Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 5-6.
- ^ Wilson 1896, ss. 296-297.
- ^ Clowes 1997, ss. 444-448.
- ^ Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 8-9.
- ^ Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 10, 138.
- Genel
- Clowes, William Laird (1997). The Royal Navy: A History From the Earliest Times to the Death of Queen Victoria, Volume Seven (İngilizce). Londra: Chatham Publishing. ISBN 1-86176-016-7.
- Gardiner, Robert, (Ed.) (1979). Conway's All the World's Fighting Ships: 1860–1905 (İngilizce). Londra: Conway Maritime Press. ISBN 0-85177-133-5.
- Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923 (İngilizce). Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
- Wilson, Herbert Wrigley (1896). Ironclads in Action: A Sketch of Naval Warfare from 1855 to 1895 (İngilizce). Londra: S. Low, Marston and Company. OCLC 1111061.