İçeriğe atla

Psionik

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Psionik, 1950'li ve 60'lı yılların Amerikan bilimkurgusunda, mühendislik ilkelerini (özellikle elektronik) duyular dışı algılama, telepati ve psikokinezi gibi paranormal veya psişik olayların incelenmesini (ve kullanılmasını) uygulayan, önerilen bir disiplindi.[1] Psi ("psişik fenomen" anlamında) ile elektronikteki -onik sözcüklerinin karışımından oluşan bir terimdir.[1][2][3][4] "Psionik" kelimesi, bilimkurgu camiasında bir sanat terimi olarak oluşmuş[5] ve her zaman öyle kalmıştı ve -editör John W. Campbell, Jr.'ın tanıtım çabalarına rağmen- akademik parapsikologlar arasında bile hiçbir zaman genel bir geçerliliğe ulaşamamıştı. Terimin 1951'de icat edilmesinden sonraki yıllarda, hiçbir bilimsel kanıtın "psiyonik" yeteneklerin varlığını desteklemediği giderek daha belirgin hale geldi.[6]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

1942'de iki yazar -biyolog Bertold Wiesner ve psikolog Robert Thouless- British Journal of Psychology'de (İngiliz Psikoloji Dergisi) yayınlanan bir makalesinde "psi" terimini (Yunan alfabesinin 23. harfi olan ψ psi) parapsikolojiye kazandırmıştı.[7] (Bu Yunanca karakter, "zihin" veya "ruh" anlamına gelen Yunanca ψυχή [psyche] sözcüğünün baş harfi olduğu için uygun olarak seçilmiştir.[8][9]) Amaç, "psi"nin, bilinen herhangi bir fiziksel veya biyolojik mekanizma tarafından açıklanamadığına inanılan deneyimler olan duyular dışı algılama ve psikokinezideki "bilinmeyen etkeni" temsil etmesiydi.[10][11] 1972 tarihli bir kitapta[12] Thouless, kendisinin ve Wiesner'ın bilimkurgu çevrelerinde kullanılmadan önce "psi" teriminin bu kullanımını icat ettikleri konusunda ısrar etti ve niyetlerinin, önceden var olan bir mekanizma teorisini önermeyecek olan "ESP" (Extrasensory perception; (tr: Duyular dışı algılama) den daha tarafsız bir terim sağlamak olduğunu açıkladı.[13]

"Psionik" sözcüğü ilk kez bilimkurgu yazarı Jack Williamson'ın 1951'de Astounding Science Fiction dergisinde yayınlanan The Greatest Invention[14] (tr: En Harika Buluş) adlı kısa romanında ortaya çıktı.[15] Williamson bunu aynı hikâyede anlatılan hayali bir "zihinsel enerji birimi" olan "psion"dan türetmiştir. (Ancak daha sonra bu terim, Astounding dergisindeki kurgusal olmayan makalelerde editör John W. Campbell tarafından geriye dönük olarak "psişik elektronik"in bir birleşik sözcüğü olarak tanımlandı.[16][17]) Yeni kelime, daha önceki radyonik terimine benzetilerek türetilmiştir.[1][18] ("Radyonik", radyo sözcüğünü elektronik ile birleştirdi ve 1940'larda,[19] 20. yüzyılın başlarındaki doktor ve sözde bilim adamı Albert Abrams'ın çalışmalarına atıfta bulunmak üzere tasarlandı.) Aynı benzetme daha sonra bilimkurgu temalı bir dizi yeni sözcükte de ele alındı; özellikle biyonik (biyo- + elektronik; 1960'ta ortaya çıktı)[20] ve kriyonik (kriyo- + elektronik; 1967'de ortaya çıktı).[21]

Arka plân

[değiştir | kaynağı değiştir]

1930'larda, John W. Campbell'ın "akla uygulanan mühendislik [ilkeleri]" olarak yorumlanan "yeni bir zihin bilimi" konusundaki erken coşkusunu teşvik etmede üç adam çok önemliydi.[22] Bunlardan ilki, Campbell'in MIT'de öğrenciyken (1928-31) arkadaş olduğu, "sibernetiğin babası" olarak bilinen matematikçi ve filozof Norbert Wiener'di. İkincisi, Campbell orada bir lisans öğrencisiyken (1932-34), Duke Üniversitesi'ndeki parapsikoloji laboratuvarında "ESP" araştırmalarıyla zaten ünlü olan parapsikolog Joseph Banks Rhine'di.[23][24] Üçüncüsü akademik olmayan bir kişiydi: Charles Fort, 1932 tarihli kitabı Wild Talents'ta (tr: Vahşi Yetenekler) telepati ve diğer "anormal fenomenler" yaşayan insanların ifadelerine olan inancını güçlü bir şekilde teşvik eden yazar ve paranormal popülerleştiriciydi.

Sıradan insanların, insan beyninin (potansiyel olarak muazzam) yeteneklerinin yalnızca küçük bir kısmını kullandıkları fikri, bir üniversite öğrencisi olarak kendi bilimkurgu yazılarını ilk yayınladığında Campbell için özel bir "evcil hayvan fikri" haline gelmişti.[25] 1932 tarihli bir kısa öyküde, "tarih boyunca hiçbir insan beyninin düşünme kısmının yarısını bile kullanmadı" demiştir.[26] Beş yıl sonra yayınlanan başka bir hikâyeye yazdığı bir notta bu fikrini sürdürmüştü:

Zihnin toplam kapasitesi, şu anda bile, tüm niyet ve amaçlar için sonsuzdur. Tüm ekipman işleyen bir birime bağlanabilirse, ortaya çıkan zekâ, çok fazla zorluk çekmeden bir dünyayı fethedebilmelidir.

— John W. Campbell, "The Double Minds", Thrilling Wonder Stories[27]

1939'da editörlüğünü yaptığı Unknown dergisindeki bir başyazısında şunları yazdı:

Bu bilinmeyen kütlenin [insan beyninin] telepatide doğrudan zihinle buluşmanın ötesini hissetmesi ve görmesi, durugörü yoluyla olayların gerçekliğini doğrudan algılaması için tahmin edilemeyen bir güce sahip olması o kadar garip bir şey mi?

— John W. Campbell, Unknown[28]

Campbell, Charles Fort ile birlikte aramızda zaten farkında olmadan gizli "psi güçleri" olan birçok kişi olduğuna inanıyordu ve bu güçlerin gelişimini insan evriminde "bir sonraki adım" olarak görerek bu inancı bir adım daha ileri götürdü. Campbell, kariyeri boyunca yeni bir "bilimsel psikoloji" için zemin aramıştı ve daha yaratıcı bilimkurgu yazarlarından biri olan L. Ron Hubbard'ın "Dianetik"inin parlak buluşunun formüle edilmesinde etkili oldu.[29][30] Campbell'ın Dianetik'e olan coşkusu - daha sonra Scientology Kilisesi'ne dönüştü - 1949 ve 1950'de çok sıcaktı, ancak Hubbard'ı son kez gördüğünde 1951'de önemli ölçüde soğumuştu.[31]

Geçmiş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Campbell'ın teşvikiyle veya onun yönlendirmesiyle, 1950'lerin ortalarında dergide bilimkurgu hikayelerinde sık sık "psiyonik" yetenekler ortaya çıkmaya başladı ve karakterlere olağanüstü veya doğaüstü yetenekler kazandırdı.[32] İlk örnek, Murray Leinster'ın 1955'in başlarında yayınlanan The Psionic Mousetrap (tr: Psiyonik Fare Kapanı) adlı kısa romanıydı.[30][33] Kurgudaki psişik yeteneklerin örnekleri, ister doğaüstü varlıklara atfedilsin, ister başka türlü, "psiyonik" modasından önce ortaya çıkmıştı. Ancak The Encyclopedia of Science Fiction'ın[34][35] editörleri, 1950'lerin ortalarından 1960'ların başlarına kadar uzanan, savaş sonrası bilimkurgu türünde bir "psi-boom" (Campbell'in tasarladığı) olgusunu tarif edip tanımlıyordu. Örnek olarak James Blish'in Jack of Eagles (1952), Theodore Sturgeon'un More Than Human (1953), Wilson Tucker'ın Wild Talent (1954) ve Frank M. Robinson'un The Power (1956) adlı eserlerinden bahsediyorlardı. Alfred Bester'ın The Demolished Man (1953) adlı eseri, "psi" yeteneklerine sahip insanların tamamen bütünleştiği bir toplumu betimleyen bir çalışmanın öncü bir örneğidir. "Psi-boom" (tr: Psi patlaması) yılları Soğuk Savaş'ın en karanlık ve en paranoyak dönemine denk geldiğinden, telepatinin casuslukta kullanımına ilişkin pek çok örneğin (örneğin Randall Garrett'ınkiler) üretilmesi doğaldır. Edebi süreklilik açısından The Encyclopedia of Science Fiction'ın editörleri şunu belirtmektedir:

Elbette tüm psişik güçler, güçlü sihirbazların repertuvarındaydı ve çoğu, esrarengiz aşk romanlarında ön plana çıkıyordu.

— The Encyclopedia of Science Fiction,, ss. 972.[36]

1956'da Campbell, Hieronymus makinesi olarak bilinen bir psiyonik aygıtın tanıtımını yapmaya başladı. Onu sözdebilimsel ve hatta şarlatanlık örneği olarak gören bilim adamlarının şüpheciliğiyle karşı karşıya kaldı.[37][38]

1957'de Martin Gardner, Fads and Fallacies in the Name of Science (tr: Bilim Adına Tuhaflıklar ve Yanılgılar) adlı kitabının güncellenmiş baskısında, psiyonik çalışmasının "Dianetik veya Ray Palmer'ın Shaver (tr: Tıraş Makinesi) hikâyelerinden bile daha komik" olduğunu yazdığında, rüzgârın bir kısmı psiyoniklerin yelkenlerinden çıkarıldı ve Campbell'in inanç ve iddialarını bilim karşıtı saçmalık olarak eleştirdi.[37]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c Williams, William F. (2000) [1999 by Facts On File]. Encyclopedia of Pseudoscience: From Alien Abductions to Zone Therapy. Reprinted. Chicago: Fitzroy Dearborn. ss. 279-298. ISBN 1579582079. OCLC 44604048. 
  2. ^ "psionic" [psionik]. Online Etymology Dictionary (İngilizce). 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2014. 
  3. ^ Joyce, Judith (2011). The Weiser Field Guide to the Paranormal: Abductions, Apparitions, ESP, Synchronicity, and More Unexplained Phenomena from Other Realms. San Francisco, California: Weiser Books. s. 157. ISBN 978-1609252984. Psionic is a word invented in the 20th century as an umbrella term to describe human paranormal behavior. It refers to all powers of the mind—from the passive (telepathy or clairvoyance) to the active (telekinesis or pyrokinesis). Psionics is the study of all these powers. 
  4. ^ Gardner, Martin (1957), Fads and Fallacies in the Name of Science (Expanded/revised ed.), New York: Dover Publications, s. 346.
  5. ^ Nicholls, Peter: Entry, "Psionics" in Clute, John; Nicholls, Peter (1995), The Encyclopedia of Science Fiction, New York: St. Martin's Press, p. 971. This brief entry states that "psionics" is "a common item of s[cience] f[iction] terminology, referring to the study and use of psi powers, under which head it is discussed."
  6. ^ Cordón, Luis A. (2005). Popular Psychology: An Encyclopedia. Wesport, Connecticut: Greenwood. s. 182. ISBN 0313324573. The essential problem is that a large portion of the scientific community, including most research psychologists, regards parapsychology as a pseudoscience, due largely to its failure to move beyond null results in the way science usually does. Ordinarily, when experimental evidence fails repeatedly to support a hypothesis, that hypothesis is abandoned. Within parapsychology, however, more than a century of experimentation has failed to conclusively demonstrate the mere existence of paranormal phenomenon, yet parapsychologists continue to pursue that elusive goal. 
  7. ^ Thouless, R. H. (1942). "Experiments on paranormal guessing". British Journal of Psychology. Cilt 33. London, England: Wiley-Blackwell. ss. 15-27. doi:10.1111/j.2044-8295.1942.tb01036.x. 
  8. ^ "Parapsychology FAQ Page 1". parapsych.org. Parapsych. 28 Şubat 2008. 26 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  9. ^ "Glossary of Psi (Parapsychological) Terms (L-R)". parapsych.org. Parapsych. 24 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  10. ^ Irwin, Harvey J.; Watt, Caroline A. (2007). An Introduction to Parapsychology. 5. Jefferson, North Carolina: McFarland & Company. s. 6. ISBN 978-0786430598. 
  11. ^ Wynn, Charles M.; Wiggins, Arthur W. (2001). Quantum Leaps in the Wrong Direction: Where Real Science Ends...and Pseudoscience Begins. Joseph Henry Press. s. 152. ISBN 978-0309073097. 
  12. ^ Thouless, Robert Henry (1972), From Anecdote to Experiment in Psychical Research, Routledge & Kegan Paul Books.
  13. ^ Nicholls, Peter and Brian Stableford: Entry, "Psi Powers" in Clute, John; Nicholls, Peter (1995), The Encyclopedia of Science Fiction, New York: St. Martin's Press, s. 971.
  14. ^ Williamson, Jack (Temmuz 1951), The Greatest Invention, Astounding Science Fiction, ss. 56–96.
  15. ^ Nevala-Lee, Alec (2018), Astounding: John W. Campbell, Isaac Asimov, Robert A. Heinlein, L. Ron Hubbard, and the Golden Age of Science Fiction, New York: Dey Street Books/HarperCollins, s. 303 ve n. s. 470. Nevala-Lee's text has 1950, but his citation has the correct date (1951).
  16. ^ Campbell, John W. (Şubat 1956), "The Science of Psionics", Astounding Science Fiction.
  17. ^ Williamson, Jack (1984), Wonder's Child: My Life in Science Fiction; New York: Bluejay Books, s. 189.
  18. ^ Raso, Jack (1992). Mystical Diets: Paranormal, Spiritual, and Occult Nutrition Practices. Buffalo, New York: Prometheus Books. s. 268. ISBN 0879757612. 
  19. ^ Entry "Radionic" in the Oxford English Dictionary, 2. baskı. (1989), Cilt XIII, s. 105. The earliest citation in this sense (number 2) is from 1947.
  20. ^ Entry "Bionics" in the Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, 10. baskı. (1993), s. 115.
  21. ^ Entry "Cryonics" in the Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, 10. baskı. (1993), s. 280.
  22. ^ Bould, Mark (2011). The Routledge Companion to Science Fiction. Paperback. Londra: Routledge. s. 410. ISBN 978-0415453790. Erişim tarihi: 11 Aralık 2015. 
  23. ^ "Full text of 'Who Goes There?'". 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2018. 'I guess you and I, Doc, weren't so sensitive – if you want to believe in telepathy.' 'I have to,' Copper sighted. 'Dr. Rhine of Duke University has shown that it exist, shown that some are much more sensitive than others.' 
  24. ^ Larry McCaffery (Temmuz 1991). "An Interview with Jack Williamson". Science Fiction Studies. Cilt 18, Bölüm 2. ISSN 0091-7729. 15 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2024. He had gotten interested in the work that Joseph Rhine was conducting in psi phenomena at Duke University. I had written With Folded Hands without consultation with Campbell at all. He liked it and accepted it for publication, but he suggested that I look into Rhine. 
  25. ^ Nevala-Lee, Alec (2018), Astounding: John W. Campbell, Isaac Asimov, Robert A. Heinlein, L. Ron Hubbard, and the Golden Age of Science Fiction, New York: Dey Street Books/HarperCollins, s. 67.
  26. ^ Campbell, John W. (İlkbahar/Yaz 1932), "Invaders from the Infinite", Amazing Stories Quarterly, s. 216.
  27. ^ Campbell, John W. (Ağustos 1937), "The Story Behind the Story", Thrilling Wonder Stories (note to the short story "The Double Minds").
  28. ^ Campbell, John W. [writing as "Don A Stuart"] (Nisan 1939), "Strange Worlds", Unknown, s. 162.
  29. ^ Nevala-Lee, Alec (2018), Astounding: John W. Campbell, Isaac Asimov, Robert A. Heinlein, L. Ron Hubbard, and the Golden Age of Science Fiction, New York: Dey Street Books/HarperCollins, passim.
  30. ^ a b Westfahl, Gary (2005), The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy, Westport, Connecticut: Greenwood Press, s. 167.
  31. ^ Nevala-Lee, Alec (2018), Astounding: John W. Campbell, Isaac Asimov, Robert A. Heinlein, L. Ron Hubbard, and the Golden Age of Science Fiction, New York: Dey Street Books/HarperCollins, s. 302.
  32. ^ Anderson, Poul (1981). Fantasy. 1. Tom Doherty Associates. s. 270. ISBN 9780523485157. 
  33. ^ Leinster, Murray (Mart 1955), The Psionic Mousetrap, Amazing Stories.
  34. ^ Nicholls, Peter and Brian Stableford: Entry, "ESP" in Clute, John; Nicholls, Peter (1995), The Encyclopedia of Science Fiction, New York: St. Martin's Press, ss. 390–391.
  35. ^ Nicholls, Peter; Stableford, Brian (18 Kasım 2019). Clute, John (Ed.). The Encyclopedia of Science Fiction, Themes : ESP. Gollancz. 30 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2020. 
  36. ^ The Encyclopedia of Science Fiction, s. 972.
  37. ^ a b Gardner, Martin (1986). Fads and Fallacies in the Name of Science. 2. New York: Dover Publications. ISBN 0486203948. 
  38. ^ Sladek, John (1974). The New Apocrypha: A Guide to Strange Science and Occult Beliefs. New York: Stein and Day. s. 269. ISBN 9780812817126. 

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Psionik&oldid=33819233" sayfasından alınmıştır