Töregene Hatun

Töregene Hatun ya da Turakine Hatun, (Moğolca: Турхан) (Turakine Hatun), kocası Ögeday'ın ölümünden oğlu Güyük'ün Han seçilmesine kadarki dönemde Moğol İmparatorluğu naibi.

Hayatı

Aslen bir Nayman olan Töregene ilk evliliğini Merkit Boyundan birisiyle yapmıştı. Bazı kaynaklarda bu kişinin adı Kudu olarak geçer.^[1] Reşidüddin Hemedani ise bu ismi Dayir Usun olarak kaydetmiştir.^[2]

1204'te Cengiz Han Merkitleri mağlup edince, Töregene'yi ikinci eş olarak oğlu Ögeday'a verdi. İlk eşi Boraqchin Hatun'dan hiç çocuğu olmayan Ögeday'ın, Töregene'den 5 oğlu oldu.

Töregene Hatun zekası sayesinde kısa zamanda Ögeday'ın diğer karılarını gölgede bırakarak saraydaki nüfuzunu hızla arttırdı.

Büyük Hatun

Ögeday Han'ın 1241'deki ani ölümünden sonra ipler ilk olarak Möge Hatun'un eline geçti. Ancak Çağatay Han ve çocuklarının desteğiyle Büyük Hatun unvanıyla başa Töregene geçti.^[3] İktidara gelir gelmez yaptığı ilk iş kocasının atadığı bakanları kendi seçtikleri değiştirmek oldu. Bu bakanlardan birisi de başka bir kadın, Meshedli Şii Fatima'ydı.

Görevinden alınan eski bakanlar ülkede kaos yaratmaya, Töregene hakkında dedikodular yaymaya başlayınca bazıları hakkında tutuklama kararı çıkarttı. Ögeday'ın baş danışmanı Çinkay ve vali Mahmud Yalavaç Güyük ile rekabet içindeki kardeşi Köden'in yanına Kuzey Çin'e kaçtı. Mesud Bey ise Batu Han'ın yanına Rusya'ya gitti.

Töregene Hatun, Çağatay Han'a baş kaldırıp İran dolaylarına kaçan Uygur Türkü Horasan Valisi Korguz'u tutuklatarak Çağatay Han'ın karısına teslim etti. İsyancı vali, Hülagü Han tarafından idam edildi.

Fetihlerdeki Rolü

Song Hanedanı ve Moğollar arasındaki anlaşmazlıklar sonucu Chengdu'da iki ordu karşı karşıya geldi. Savaştan önce Töregene Hatun bir heyet yollayarak barış yapılmasını teklif ettiyse de teklif kabul edilmedi hatta Moğol heyeti esir alındı.^[4] 1242'de Hangzhou zaptedildi, Sichuan yağmalandı. Moğol saldırıları aralıksız devam etti. Ezici bir mağlubiyete uğrayan Çinliler geçici bir ateşkes sundular. Şartların kabul edilmesiyle Chagaan ve Zhang Rou komutasındaki Moğol orduları kuzeye geri döndü.^[5]

Ögeday zamanından beri Anadolu Selçukluları Moğollara haraç ödüyordu.^[1] Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Moğol tarafı sultanın bizzat başkent Karakurum'a gelerek arttırılmış vergileri ödemesini ve esirler vermesini istedi. Reddedilmesi üzerine Baycu Noyan komutasındaki Moğol ordularıyla, Türk, Rum, Gürcü, Arap vs. birliklerden oluşan Selçuklu ordusu Kösedağ'da karşı karşıya geldi. Savaş Selçuklu sultanının savaş alanından kaçmasıyla sonuçlandı. Bunun üzerine Anadolu İlhanlı hakimiyetine girerken Baycu Noyan ordularıyla Irak ve Suriye'ye yöneldi.

Güyük'ün Tahta Çıkışı

Töregene Hatun tahtta kaldığı 5 sene boyunca imparatorluğu başarıyla yönetmiş ve oğlu Güyük'ün tahta geçmesi için önünde duran engelleri bir bir yok etmişti.

Moğol yönetici zümresinde çok eşlilik yaygındı. Ögeday'ın en sevdiği oğlu Kochu Töregene Hatun'dan değildi. Tahtın vârisi olarak görülen Kochu daha Ögeday hayattayken beklenmedik biçimde ölünce onun oğlu Şiremun taht adayı olarak gösterildi. Ancak Büyük Hatun olduktan sonra dizginleri elinde tutan Töregene Hatun en büyük oğlu Güyük'ü tahta geçirmeyi başaracaktı.

Kaynakça

^ ^a ^b C.P. Atwood, Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, p. 544
^ Fazlullah, Reşidüddin, 1998. Jami'u't Tawarikh: Compendium of Chronicles (A History of Mongols) Harvard University p. 53
^ The Journey of William of Rubruck the Eastern parts of the World, 1253-55, p.62
^ Jeremiah Curtin, The Mongols A History, p. 343
^ J. Bor, Mongol Hiiged Eurasiin Diplomat Shastir, vol. II, p. 224

[:0-1] C.P. Atwood, Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, p. 544

[2] Fazlullah, Reşidüddin, 1998. Jami'u't Tawarikh: Compendium of Chronicles (A History of Mongols) Harvard University p. 53

[3] The Journey of William of Rubruck the Eastern parts of the World, 1253-55, p.62

[4] Jeremiah Curtin, The Mongols A History, p. 343

[5] J. Bor, Mongol Hiiged Eurasiin Diplomat Shastir, vol. II, p. 224

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]