İçeriğe atla

Türk dilleri listesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Türk dilleri, Doğu Avrupa, Orta Doğu, Orta Asya ve Sibirya'da konuşulan bir diller grubudur. Türk dilleri yaklaşık 170 milyon kişi tarafından anadil olarak konuşulmaktadır.

Alt aileye göre Türk dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

İstatistiklerden veya tahminlerden (2019) türetilen konuşmacı sayısı:[1][2]

Türk dillerini konuşanların göreceli sayıları (2007)
Numara Grup Diller Durum Yerli Konuşmacılar Çoğunluk Ana Yazı Sistemi
1 Oğuz dilleri 8 Normal 108.000.000  Türkiye Latince
2 Karluk dilleri 4 Normal 38.000.000  Özbekistan Latince
3 Kıpçak dilleri 12 Normal 31.300.000  Kazakistan Latince
4 Sibirya Türk dilleri 9 Savunmasız 800.000  Rusya Kiril
5 Arghu Türk dili 1 Savunmasız 20.000  İran Farsça-Arapça
6 Oğur dilleri 1 Savunmasız 1.200.000  Rusya Kiril
Toplam Türk dilleri 35 Normal 179.000.000  Türkiye Latince

Anadili olarak konuşanlara göre Türk dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk dilleri , Türk halkları tarafından konuşulan en az 35 [3] belgelenmiş dilden oluşan bir dil ailesidir . İstatistiklerden veya tahminlerden (2019) türetilen konuşmacı sayısı:[1][2]

Sıralama İsim Grubu Durum Yerli konuşan Ülke Alfabe
1 Türkçe Oğuz dil grubu Normal 76,000,000  Türkiye Latin
2 Özbekçe Karluk grubu Normal 27,000,000  Özbekistan Latin
3 Azerice Oğuz Grubu Normal 23,000,000  Azerbaycan Latin
4 Kazakça Kıpçak grubu Normal 14,000,000  Kazakistan Latin
5 Uygurca Karluk grubu Normal 11,000,000  Çin Farsça- Arapça
6 Türkmence Oğuz Grubu Normal 7,000,000  Türkmenistan Latin
7 Tatarca Kıpçak grubu Normal 5,500,000  Rusya kiril
8 Kırgızca Kıpçak grubu Normal 5,000,000 Şablon:KG Kiril
9 Başkurtça Kıpçak grubu Savunmasız 1,500,000  Rusya Kiril
10 Çuvaşça Ogur öbeği Savunmasız 1,200,000  Rusya Kiril
11 Kaşkayca Oğuz dil grubu Normal 1,000,000  İran Fars-Arap
12 Horasan Türkçesi Oğuz dil grubu Savunmasız 1,000,000  İran Fars-Arap
13 Karakalpakça Kıpçak grubu Normal 650,000  Özbekistan Latin
14 Kırım Tatarcası Kıpçak grubu Ciddi tehlike altında 600,000  Ukrayna Latin
15 Kumukça Kıpçak grubu Savunmasız 450,000  Rusya Kiril
16 Karaçay-Balkarca Kıpçak grubu Savunmasız 400,000  Rusya Kiril
17 Yakutça Sibirya grubu Savunmasız 400,000  Rusya Kiril
18 Tuvaca Sibirya grubu Savunmasız 300,000  Rusya Kiril
19 Urumca Oğuz dil grubu Kesinlikle tehlike altında 200,000  Ukrayna Kiril
20 Gagavuzca Oğuz dil grubu Kesinlikle tehlike altında 150,000  Moldova Latin
21 Sibirce Kıpçak grubu Kesinlikle tehlike altında 100,000  Rusya Kiril
22 Nogayca Kıpçak grubu Kesinlikle tehlike altında 100,000  Rusya kiril
23 Salarca Oğuz dil grubu Savunmasız 70,000  Çin Latin
24 Altayca Sibirya grubu Ciddi tehlike altında 60,000  Rusya kiril
25 Hakasça Sibirya grubu Kesinlikle tehlike altında 50,000  Rusya kiril
26 Halaçça Halaçça Savunmasız 20,000  İran Fars-Arap
27 Eynuca Karluk grubu Soyu tükenme tehlikesi 6,000  Çin Fars-Arap
28 Sarı Uygurca Sibirya grubu Ciddi tehlike altında 5,000  Çin Latin
29 Şorca Sibirya grubu Ciddi tehlike altında 3,000  Rusya Kiril
30 Dolganca Sibirya grubu Kesinlikle tehlike altında 1,000  Rusya kiril
31 Kırımçakça Kıpçak grubu Soyu tükenme tehlikesi 200  İsrail İbrani alfabesi
32 İli Türkçesi Karluk grubu Ciddi tehlike altında 100  Çin Kiril
33 Tofaca Sibirya grubu Soyu tükenme tehlikesi 100  Rusya kiril
34 Karaimce Kıpçak grubu Soyu tükenme tehlikesi 100  Ukrayna kiril
35 Çulımca Sibirya grubu Soyu tükenme tehlikesi 50  Rusya kiril
Total Türk dilleri Şaz Türkçesi Normal 179,000,000  Türkiye Latin

Nesli tükenmekte olan Türk dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyada nesli tükenmekte olan 25 Türk dili bulunmaktadır. İstatistiklerden veya tahminlerden türetilen 2019 yılındaki konuşan sayısı:[4][5]

Sıralama İsim Durum Konuşan Ülke
1 Başkurtça Savunmasız 1,500,000  Rusya
2 Çuvaşça Savunmasız 1,200,000  Rusya
3 Horasan Türkçesi Savunmasız 1,000,000  İran
4 Kırım Tatarcası Ciddi tehlike altında 600,000  Ukrayna
5 Kumukça Savunmasız 450,000  Rusya
6 Yakut language Savunmasız 400,000  Rusya
7 Karaçay-Balkarca Savunmasız 400,000  Rusya
8 Tuvan language Savunmasız 300,000  Rusya
9 Urumca Kesinlikle Tehlike altında 200,000  Ukrayna
10 Gagauzca Soyu tükenme tehlikesi 150,000  Moldova
11 Sibirce Kesinlikle tehlike altında 100,000  Rusya
12 Nogayca Kesinlikle tehlike altında 100,000  Rusya
13 Salarca Savunmasız 70,000  Çin
14 Altayla Ciddi tehlike altında 60,000  Rusya
15 Hakasça Kesinlikle tehlike altında 50,000  Rusya
16 Halaçça Savunmasız 20,000  İran
17 Eynuca Soyu tükenme tehlikesi 6,000  Çin
18 Sarı Uygurca Ciddi tehlike altında 5,000  Çin
19 Şorca Ciddi tehlike altında 3,000  Rusya
20 Dolganca Ciddi tehlike altında 1,000  Rusya
21 Kırımçakça Soyu tükenme tehlikesi 200  İsrail
22 Tofaca Soyu tükenme tehlikesi 100  Rusya
23 Karayca Soyu tükenme tehlikesi 100  Ukrayna
24 İli Türkçesi Ciddi tehlike altında 100  Çin
25 Çulımca Soyu tükenme tehlikesi 5  Rusya

Soyu tükenmiş Türk dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Numara İsim Soyisim Tükenme Zamanı
- Ana Türkçe Yeniden yapılandırılmış dil
1 Eski Türkçe 8. yüzyıl
2 Eski Anadolu Türkçesi 11. yüzyıl
3 Peçenek 12. yüzyıl
4 Orhun Türkçesi 13. yüzyıl
5 Hazar 13. yüzyıl
6 Eski Uygur 14. yüzyıl
7 Harezm Türkçesi 14. yüzyıl
8 İdil Bulgarcası 14. yüzyıl
9 Orta Türkçe 15. yüzyıl
10 Kıpçak 17. yüzyıl
11 Kuman 1770
12 Eski Tatar 19. yüzyıl
13 Fergana Kıpçak 1920'ler
14 Çağatay 1921
15 Osmanlı Türkçesi 1928
16 Fuyu Girgis 20. yüzyıl
17 Dukhan 21'inci yüzyıl
18 Salçukça 2013

Ünlü Türk Lehçeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Numara Lehçe Ana dil
1 Rumeli lehçesi Anadolu Türkçesi
2 Kıbrıs lehçesi Anadolu Türkçesi
3 Afşar lehçesi Azerbaycan dili
4 Sonqori lehçesi Azerbaycan dili
5 Lop lehçesi Uygur dili
6 Baraba lehçesi Sibirya Tatar dili

Varsayımsal atalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer dil aileleriyle ve onların proto-dilleriyle varsayımsal ilişki.

  • Proto-İnsan (?)
    • Birkaç bilinmeyen dil ailesi ve bağlantılar (?)
      • Borean / Boreal (?)

Atalara ait

[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk dillerinin coğrafi dağılımı. Koyu Mavi: Kuzeydoğu Ortak Türkçesi (Sibirya Türk dilleri); Yeşil: Güneydoğu Ortak Türkçesi (Karluk dilleri); Turuncu: Kuzeybatı Ortak Türkçesi (Kıpçak dilleri); Kırmızı: Güneybatı Ortak Türkçesi (Oğuz dilleri); Mor: Oğur dilleri

Ortak Türkçe (Şaz Türkçesi / Z Türkçesi)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Karluk dilleri. Yeşil: Doğu Karluk; Kırmızı: Batı Karluk
Turuncu: Güney Kıpçak (Aralo-Hazar); Kırmızı: Kuzey Kıpçak (Uralo-Hazar); Yeşil: Batı Kıpçak (Ponto-Hazar)
Turuncu: Doğu Oğuz; Yeşil; Azerice; Kırmızı: Türk; Mor: Gagauz; Açık Mavi: Qashqai; Yeşi

Olası Türk dilleri (tümü tükenmiş)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçe veya diğer dil ailelerinin üyeleri olabilecek sınıflandırılmamış diller

  • Hun/Hiung-nu
    • Hun / Hun dili - Hunların dili veya dilleri (dilleri hakkında birkaç hipotez vardır)
    • Hiung-nu - dili veya dilleri Hiung-nu dili (Hun dili ile aynı olabilir veya hiçbir bağlantısı olmayabilir) (kendi dillerinde hakkında çeşitli hipotezler vardır)
  • Keraite - dili veya dilleri Keraitler (bugünkü Orta Moğolistan'da) (dilleri hakkında birkaç hipotez var)
  • Eski Naiman - eski Naimans'ın dili veya dilleri (bugünkü Batı ve Güneybatı Moğolistan'da) (Temüjin'den sonra Moğollaştırıldı, 13. yüzyılda Cengiz Han olarak anıldı) (Naiman, sekiz rakamı için Moğol adıdır) (orada dilleriyle ilgili birkaç hipotezdir)
  • Panoniyen Avar - dil veya diller Avarlar (kendi dillerinde hakkında çeşitli hipotezler vardır)

Muhtemel Karışık Türk-İran dili

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021. 
  2. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021. 
  3. ^ Dybo A.V., Chronology of Türkic languages and linguistic contacts of early Türks, Moscow, 2007, p. 766, "Archived copy" (PDF). 11 Mart 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2005.  (In Russian)
  4. ^ "UNESCO Atlas of the World's Languages in danger". 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Atlas of languages in danger | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization". 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  • Akhatov G. Kh. 1960. "Modern Tatar edebi dilinin stresiyle bağlantılı olarak Sibirya Tatarlarının dilindeki stres hakkında". - Sat * "Türkçenin Sorunları ve Rus Doğu Çalışmaları Tarihi." Kazan. (Rusça)
  • Akhatov G.Kh. 1963. "Lehçeli Batı Sibirya Tatarları" (monografi). Ufa. (Rusça)
  • Baskakov, NA 1962, 1969. Türk dillerinin incelenmesine giriş . Moskova. (Rusça)
  • Boeschoten, Hendrik ve Lars Johanson. 2006. Temas halinde Türk dilleri . Turcologica, Bd. 61. Wiesbaden: Harrassowitz. 3-447-05212-0ISBN 3-447-05212-0
  • Clausen, Gerard. 1972. 13. yüzyıl öncesi Türkçenin etimolojik bir sözlüğü . Oxford: Oxford University Press.
  • Deny, Jean vd. 1959–1964. Philologiae Turcicae Fundamenta . Wiesbaden: Harrassowitz.
  • Dolatkhah, Sohrab. 2016. Parlonlar qashqay. İçinde: " parlons " koleksiyonu. Paris: L'Harmattan .
  • Dolatkhah, Sohrab. 2016. Le qashqay: langue turcique d'Iran. CreateSpace Bağımsız Yayıncılık Platformu (çevrimiçi).
  • Dolatkhah, Sohrab. 2015. Qashqay Folktales. CreateSpace Bağımsız Yayıncılık Platformu (çevrimiçi).
  • Johanson, Lars ve Éva Agnes Csató (ed.). 1998. Türk dilleri . Londra: Routledge. 0-415-08200-5ISBN 0-415-08200-5 .
  • Johanson, Lars. 1998. "Türk Tarihi." İçinde: Johanson & Csató, s. 81–125. [1] 8 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Johanson, Lars. 1998. "Türk dilleri." In: Encyclopædia Britannica . CD 98. Encyclopædia Britannica Online, 5 Eylül. 2007. [2] 23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Menges, KH 1968. Türk dilleri ve halkları: Türk çalışmalarına giriş . Wiesbaden: Harrassowitz.
  • Öztopçu, Kurtuluş. 1996. Türk dilleri sözlüğü: İngilizce, Azerice, Kazakça, Kırgızca, Tatarca, Türkçe, Türkmence, Uygurca, Özbekçe. Londra: Routledge. 0-415-14198-2ISBN 0-415-14198-2
  • Samoilovich, AN 1922. Türk dillerinin sınıflandırılmasına bazı eklemeler . Petrograd.
  • Schönig, Claus. 1997–1998. "Türk dillerini I-III sınıflandırmak için yeni bir girişim." Türk Dilleri 1: 1.117–133, 1: 2.262–277, 2: 1.130–151.
  • Starostin, Sergei A., Anna V. Dybo ve Oleg A. Mudrak. 2003. Altay Dillerinin Etimolojik Sözlüğü. Leiden: Brill. 90-04-13153-1ISBN 90-04-13153-1
  • Voegelin, CF ve FM Voegelin. 1977. Dünya dillerinin sınıflandırılması ve dizini . New York: Elsevier.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türk_dilleri_listesi&oldid=33792637" sayfasından alınmıştır