Türkiye'de liberalizm
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Aralık 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Makale serilerinden |
| Liberalizm |
|---|
Türkiye'ye liberalizm Osmanlı İmparatorluğu'nda Tanzimat döneminde gelmiştir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]30 Mayıs 1876'da V. Murad, amcası Abdülaziz görevden alındıktan sonra sultan oldu. Fransız kültüründen oldukça etkilenen ve liberal biriydi.[1][2][3] 31 Ağustos 1876'da zihinsel olarak hasta olduğu gerekçesiyle görevden alınana kadar 93 gün hüküm sürdü, ancak muhalifleri demokratik reformların uygulanmasını durdurmak için bu temelleri kullanmış olabilir. Sonuç olarak, destekçilerinin aradığı anayasayı yerine getiremedi.[4]
Meşrutiyet dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Meşrutiyet, Osmanlı İmparatorluğu'nda kalkınma, ilerleme ve liberal değerleri teşvik ederek toplumlarını modernleştirmeye çalışan liberal aydınlar tarafından tanıtıldı.[5]
Tanzimat
[değiştir | kaynağı değiştir]Tam anlamıyla Osmanlı İmparatorluğu'nun yeniden örgütlenmesi anlamına gelen Tanzimât, 1839'da başlayan ve 1876'da Birinci Meşrutiyet ile sona eren bir reform dönemiydi.[6] Tanzimât'ın uygulanmasına yönelik sebepler bürokratik olmasına rağmen, Dimitrios Zambakos Paşa, Kabuli Mehmed Paşa, gizli topluluk Genç Osmanlılar[3][7] ve Osmanlı Parlamentosu'nun kurucularından biri olan Midhat Paşa gibi liberal bakan ve entelektüeller tarafından da etki edildi.[8][9][10][11] Sivil özgürlükleri iyileştirmek için birçok değişiklik yapıldı, ancak birçok Müslüman bu değişiklikleri İslam dünyası üzerinde yabancı etkisi olarak gördü. Bu algı, devletin reformist çabalarını karmaşıklaştırdı.[12] Osmanlıcılık adı verilen bir politika, "Müslüman ve gayrimüslim, Türk ve Yunan, Ermeni ve Yahudi, Kürt ve Arap" olmak üzere, Osmanlı topraklarında yaşayan tüm farklı insanları birleştirmekti. Politika resmen 1839 Gülhane Fermanı ile başladı ve hem Müslüman hem de gayrimüslim Osmanlılar için kanun önünde eşitlik ilan edildi.[13]
Tanzimât reformları Sultan II. Mahmud yönetiminde başladı. 3 Kasım 1839'da Sultan Abdülmecid, Gülhane veya Tanzimât Fermânı adlı bir hatt-ı şerif çıkardı. Bunu politikalarını yürürlüğe koyan birkaç tüzük izledi. Fermanda Sultan, "yeni kurumlar aracılığıyla Osmanlı İmparatorluğu'nun illerine iyi bir idarenin faydalarını getirmek" istediğini söyledi. Reformlar arasında kölelik ve köle ticaretinin kaldırılması; eşcinselliğin suç olmaktan çıkarılması; siviller için yüksek öğrenim kurumu olan Kamu Hizmeti Okulu'nun kurulması[14] Basın ve Gazetecilik Yönetmeliği; ve dini veya etnik bölünmelerden bağımsız olarak ortak bir Osmanlı vatandaşlığı yaratan 1869 Milliyet Kanunu gibi reformlar vardı. Ahmet Reşat Paşa gibi Batılı eğitimli iktisatçılar ekonomik liberalizmi savundular.[15]
Genç Osmanlılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Genç Osmanlılar, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Tanzimat reformlarından memnun olmayan ve imparatorluktaki otokrasiyi sona erdirmek isteyen bir grup Osmanlı Türk aydını tarafından 1865 yılında kurulan gizli bir toplumdu.[16][17] Genç Osmanlılar, imparatorluğu koruyarak ve Avrupa tipi anayasal hükûmeti kabul etme geleneği boyunca modernleşerek Osmanlı toplumunu dönüştürmeye çalıştılar.[18] İslam idealizmini modern liberalizm ve parlamenter demokrasiyle birleştirmeye çalıştılar. Onlar için Avrupa parlamenter liberalizmi İslam'ın ilkelerine uygun olarak takip edilecek bir rol modeliydi. Topluluğun oluşumunda etkili olan Namık Kemal, Üçüncü Fransız Cumhuriyeti'nin anayasasına hayran kaldı ve Genç Osmanlıların siyasi ideallerini "ulusun egemenliği, güçler ayrılığı, yetkililerin sorumluluğu, kişisel özgürlük, eşitlik, düşünce özgürlüğü, basın özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, mülkiyetten yararlanma, vatanın kutsallığı" olarak özetledi.[19][20][21] Genç Osmanlılar, imparatorluğun çöküşünün temel nedenlerinden birinin, devletin ve halkın Avrupa modernliğini taklit etmek için İslami prensiplerden vazgeçmesi olduğuna inandılar. Halk ve devlet için en iyisinin modernite ve İslam'ın uyumu olduğuna inandılar.[22] İmparatorluğun kurulduğu İslami temelleri korurken, bazı Avrupalı hükûmet modellerini uygulayarak imparatorluğu canlandırmaya çalıştılar.[23] Bu toplumun önde gelen üyeleri arasında İbrahim Şinasi, Namık Kemal, Ali Suavi, Ziya Paşa ve Agah Efendi gibi yazarlar ve yayıncılar vardı.
1876'da II. Abdülhamid'in 1876 Osmanlı Anayasasını gönülsüzce ilan etmesi sonrası Genç Osmanlılar ilk belirgin isteklerini elde ettiler. Kanun-i Esasi, Birinci Meşrutiyet dönemini başlattı. Abdülhamid'in 1878'de mutlak monarşiye dönüş lehine anayasayı ve parlamentoyu askıya alması sebebiyle bu dönem kısa ömürlü olmasına rağmen Genç Osmanlıların mirası ve etkisi imparatorluğun çöküşüne kadar devam etti.[24] Birkaç on yıl sonra, başka bir reform düşüncesine sahip Osmanlı grubu, yani Jön Türkler, Genç Osmanlıların çabalarını tekrarladılar ve 1908'de Jön Türk Devrimi'nin ve İkinci Meşrutiyet'in başlamasını sağladılar.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1911: Diktatörlük eğilimlerine bir tepki olarak liberal Hürriyet ve İtilaf Fırkası kuruldu.
- 1913: Parti kapatıldı.
Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası / Serbest Cumhuriyet Fırkası
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1918: Fethi Okyar 1918'de Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkasını kurdu.
- 1920: Parti kapatıldı.
- 1930: Hukuki muhalefet partisine izin vermek amacıyla Atatürk, Okyar'ı Serbest Cumhuriyet Fırkasını kurmaya teşvik etti.
- 1930: Parti, Kemalist bürokrasinin sert politikalarına muhalif çok sayıda insanı kendine çekti. Partinin kurucusu Okyar, laik cumhuriyete karşı olan antireformcuların toparlanması için bir zemin oluşturduğu korkusuyla kendi partisini feshetti.
Hürriyet Partisi
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1955: Demokrat Parti'nin liberal bir grubu Hürriyet Partisini kurdu.
- 1958: Parti Cumhuriyet Halk Partisi ile birleşti.
Yeni Türkiye Partisi
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1961: Eski Demokrat Parti'nin ılımlıları partilerinin yasaklanmasından sonra Yeni Türkiye Partisini kurdu.
- 1973: İlk başarıdan sonra parti başarısız oldu ve feshedildi.
Liberal Demokrat Parti
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1994: 26 Temmuz'da eski Demokrat Parti üyeleri ve ilk başkan Besim Tibuk tarafından Liberal Parti kuruldu.
- 1996: Liberal Parti adını Liberal Demokrat Parti olarak değiştirdi.
- 2002: Besim Tibuk 25 Kasım'da başkanlıktan istifa etti.
- 2005: Cem Toker 20 Temmuz'da parti başkanı seçildi.
- 2017: Cem Toker 29 Ocak'ta başkanlıktan istifa etti. Yerine Gültekin Tırpancı seçildi.
Liberal Parti
[değiştir | kaynağı değiştir]- 2020: Liberal Parti için eski Liberal Demokrat Parti üyeleri ve yöneticileri çalışma başlattı
- 2021: Kurucu üyeler toplanıp teşkilatlanma başladı
- 2021: Sene ortasında parti resmi olarak kurulup belgeler teslim edildi
- 2021: Sene sonuna doğru toplam 80 il/ilçe ve 1000'den fazla üye toplandı
- Genel başkan: Süleyman Halid Soysal
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The History of Turkey. Greenwood Publishing Group. 2001. s. 66. ISBN 0313307083. 14 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ Essentials of World History. Barron's Educational Series. 1980. ISBN 0812006372. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ a b The Making of the Modern Near East 1792-1923. Routledge. 9 Ocak 2014. s. 119. ISBN 1317871073. 16 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ Palmer, Alan.
- ^ The Modernist World. Routledge. 2015. s. 440. ISBN 1317696166. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ Cleveland, William L & Martin Bunton, A History of the Modern Middle East: 4th Edition, Westview Press: 2009, p. 82.
- ^ The Modernist World. Routledge. 2015. ISBN 1317696166. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ The Young Turks in Opposition. Oxford University Press. 1995. ISBN 0195358023. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ The Syrian Land: Processes of Integration and Fragmentation : Bilād Al-Shām from the 18th to the 20th Century. Franz Steiner Verlag. 1998. s. 260. ISBN 3515073094. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ Introduction to the Modern Economic History of the Middle East. Brill Archive. 1980. ss. 36-37. ISBN 978-90-04-06061-6. 26 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2013.
- ^ Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300-1923. John Murray. 19 Temmuz 2012. ss. 6-7. ISBN 978-1-84854-785-8. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.
- ^ Roderic.
- ^ The Invention of Tradition as Public Image in the Late Ottoman Empire, 1808 to 1908, Selim Deringil, Comparative Studies in Society and History, Vol. 35, No. 1 (Jan. 1993), pp. 3-29
- ^ Cleveland & Bunton, A History of the Modern Middle East, Chapter 5 pg.84 of 4th edition
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2020.
- ^ Ottoman History: Misperceptions and Truths. IUR Press. 2011. s. 318. ISBN 9090261087. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2020.
- ^ Turkey: The Quest for Identity. Oneworld Publications. 2014. ISBN 1780743025. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ A History of Islamic Societies. Cambridge University Press. 2002. s. 496. ISBN 0521779332. 10 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2020.
- ^ Nationalizing Empires. Central European University Press. 2015. s. 447. ISBN 9633860164. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ The History of Islamic Political Thought: From the Prophet to the Present. Edinburgh University Press. 2011. ISBN 0748688781. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017.
- ^ Hanioğlu, M. Şükrü (2008).
- ^ Zürcher 2004, p. 78.
- ^ A History of the Modern Middle East.
- ^ Finkel 2006, p. 489-490.