Monaco
Monaco（摩纳哥）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaga kska Owcow ka Monaco, 43 44 N, 7 24 E ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 2 sq km（hangan na o Tg254） (knlbanga dxgal o 2 sq km, knlbangan qsiya o 0 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 30,581 hiyi. Gaga Monaco ka pusu alang paru, jiyax 19 idas 11 ka jiyax skrayan klwaan.
Manu ka dxgal Monaco ga wada sugan 1% ka dxgal qpahan, 0% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 99% na.Pnyahan pnatasBukung klwaan ta sayang o kiya ka Albert II, pnaah hngkawas2005 idas 4 jiyax 6pnrajing kmlawa klwaan.
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Monak（摩纳哥)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Monak kongkwo “ kari Fakwo : Principauté de Monaco”, tduwa skari Monak cingwangkwo, Monak hokwo, congwen o slawa Monak, kika mniq kingal Owcow na klwaan Cenpang. Gaga hunac Fakwo ka dxgal Monak, wana saw slalih ticonghay hunac hayangsyeyn, kana alang daya,gqiyan hidaw, hraan hidaw tru alang nii gisu qjinan Fakwo, pusu ka kndadax snpuan smudan alang Monak ni pnhyugan bukuy ssiyaw alang hini. kika knlangan o tqapur ni tgutu ka ssjiqan kingal klwaan ka alang dha, ciway klwaan ni cengpang ka Monak uri, kndadax Mongtikalwo tucang ni rmigaw ka ngngalan cingci dha. cyuncu lisyeync ka klwaan Monak, Monak cingwan ka cyuncu. Ini pquri kwoming kswey klwaan ka klwaan Monak kika niqan bi hangan ka alang dha hini, slawa piswey alang baraw.
Endaan 歷史
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu pnnatas : Endaan Monak
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kndadax brah kongyueyn mataru sci tnhangan ka alang Monak, kndadax alang Silafucis“Phocaea”
sejiq Fucis mniq pnhyugan siyaw alang dxgan kblux Sila hini - - Monwoik “Monoikos”.pnaah kari utux Sila, kari sbiyaw mnda hini ka talis Hayklis, kiya ka kiya ni sejiq Fucis mniq hini phiyu kingal tikong thmuku Hklis, ngalan hangan “Monoikos” “kari Sila : Μόνοικος, sapah ni thmkuan sapah ka tngsa hini”, kika knhuway pryuxan hangan alang hini.
mniq hngkawas 1215pnhyugan kblxan dxgan Jenaya ka Monak duri. Kndadax hngkawas 1297, sida Fulanswowa. Klimarticyaw snangi psaw fangcixwey “Franciscan”na syotaws “mniq kari Itali siida tnhangan Monaco”sblxan ni qhlangan dha ka niqan bi hangan cyaws do, ida tnsapah Klimarti “Grimaldi”ka kmlawa Monak, wana hngkawas 1793 dhuq hngkawas 1814 ka ini pntna, Fakwo ka kmlawa Monak. Hngkawas 1815 dhuq hngkawas 1860, prngaw ka Weyyeyna qhlangun Monak ka alang Satingniya wangkwo, dhuq hngkawas 1861, dmuuy ka Monak kisa srwaun Fakwo – Monak pnkari.
mniq hngkawas 1911 brah tgkingal syeynfa prngaw npragan nkari, kika ungac snpngan ka klwaan Monak cingwan. Idas empitu hngkawas 1918,pnpatas patas, pnpats hini mniq qhlangan Monak ka Fakwo. Pntasan nii gisu btasan ruwan “mnhdu pntasan Fangrsay”, uri uuda Monak asi ka muru kmlawa Fakwo, bliqun dha pshuya muda ka psaping ni cingci. Hngkawas 1919 pnpatas patas Fakwo, nasi wada mhuqin ka bukung klwaan uka ka snaw miyah dmutac qpahan na, kika musa krmux Fakwo ka Monak. Hngkawas 2002 niqan nanaq ka burah pnpatas dha klwaan hini, nasi uka ka mrih dmutuc qpahun bukun klwaan, ida enpburux ka Monak, ida pnkttu pqlahan ka Fakwo. tgdha psbu ka knlangan siida, jiyax mataru idas maxal kingal hngkawas 1942, gaga sblxan psaping Itari ka Monak, hngkawas 1943 ini baka ka Itari do brinah Monak.
Langniay sans mniq hngkawas 1949 gaga mhuqin ka tama rudan Lui ars do hiya ka dmutuc qpahan niya. hngkawas 1962 piyah kingal burah gaya, laxan ka uuda phuqin, qhlangan ka djiyun pgaaw dqrijil, kika phyugan baru bi pslingan sapah ida psaw nii ka tnpusu dha nanaq. hngkawas 1993, mnduwa bi cenyueynkwo lyeynghkwo ka Monak da, kika balay bi niqan dmuuy pgaaw.
jiyax mtrul kingal idas tru hngkawas 2005, yasa bsiyaq mnarux babaw tqiyan ka Tama rudan niya Langniay sans, Arpey wangc prajing mapa qpahun hini. jiyax mataru idas pac hngkawas 2005 kika hiya ka kmlawa Monak, qpahun tnlngan niya gaga mniq paru pnrhulan ssaan snkaway hiyi Tama niya Langniay sans. mndha psqaras ka tnlngan niya, mniq jiyax mngari idas maxal kingal hngkawas 2005 pqrasan mnkingal.
Kmlawa (政治 )
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu pntasan : kmlawa Monak
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Monak cingwan Arpey ars ka kmlawa Monak sayan,kika kingal klwaan cyunculisyeyn ka hiya.
kndadax hngkawas 1911 ida pnuda cyunculisyeync ka Momak, qbsuran klwaan ka cingwan. Sosyan cuc na spac sejiq cenfu weyyueynxwey “qnpah ruwan”ka sklawa qpahun. kingal sejiqFakwo ka dmuuy qnpah sosyan, cingwan ka kndadax sapah qhlangan Fakwo piyah egu pgaaw sejiq miing kingalsejiq snkulan. Pnaah hngkawas 1962 pnkari gaya, sosyan mi iyueync klwaan pnskari “Monak ixwey”pbuway qpahun. kingal lifaciko empusal spac sejiq srwaun pngaaw kndadax hini ka nengaaw, rima hngkawas ka qpahun niya.
Llingay(地理)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu pnatas : llingay Monak, gnayus mklawa Monak ni teynhaykoncen Monak
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaga mniq ticonghay peyan ka Monak, mdngu ni meuxun ka karac, bbaaw hngkawas buun bi hisaw, ida hini nanaq ka niqan saw nii karac ticonghay. kana klwaan hunac hraan hidaw Fakwo pinghay Arpeys sen tru nii ka gisu tqiri, 3500 mi knrbagan hraan hidaw gqiyan hidaw dxgal alang, 200 sngari ka dgring bi, knlaban saw 202 kongtwen “2.02 pingfangkngli, krinah ciway ka dha Nyoyuey congyan kongyueyn”, kana klwaan tgdha ciway ka alang dha, ciway bi knlaban lyeynhkwo xweyyueynkwo uri, kska knlaban 1/5 knndadax teynhay cawlu miyah kana, sngun pnhyugan ka dha pomanyoting niqan bi hangan haykan – Fongweyay yeykan ni Ayrcyulkan. Kana alang Monak uka yayung ni paru xupo, 164.4 m ka bowkax bi haypa, gaga mniq kingal babaw sdhrus.
Karac(氣候)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Karac ticonghay ka karac Monak “pnsnakan karac Kpen : Csa”, yasa pnsaw karac gsilung “Cfb”ni karac mcilux ni shriqan “Cfa”meuxun sdngu ka rbagan, mskuy ni sqquyux ka misan. [1] mntna putuh hari ka knrbagan rbagan, babaw qhidaw do knciway hari ka mcilux “ ini mnhrinas 30 tu C ka kncilux”, yasa miyah ka ini stuq yupan bgihur gsilung, kska ka kncilux. Kingal na hiya uri, yasa paru bi kncilux ka qsiya gsilung rbagan, kika meuxun bi ka kmaan. saw kdjiyax, ini kltu dhuq truma 20 tu C ka kncilux rbagan. misan siida Ini hari qtai ka sipa ni tucing huda, saw kdjiyax maxal knkawas mnkingal ni dha ka qtaan. [2] [3] jiyax empusal empitu idas sha hngkawas 2018, mntucin huda ka Monak ni Mongtikalwo.
Hbangan(經濟)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu pnatas : hbangan Monak
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kingal rmigaw ka pusu ngngalan Monak, knhngkwasan ida niqan egu sejiq yasa niqan tucan ni malu bi karac kiya ka sduriq dha balay. hngkawas 2001, kingal burah pnhyugan nii ka gisu klaban pusu kanko mato, pusu sngayan malu bi ka yolwen. Malu bi ka ngngalan hbangan Monak, pusu o pocay, rmigaw ni sapah sskuan pila dnii, alang hni ga saw fuuyuey ni ciway na, kawfucyac, uka rruciq kungyey egu klgan nii ka qpahan wada niqan malu bi ka pnuda dha.
Ini sqita ngngalan kntaxa sejiq mangan kswey ka kmlawa. Aji manu ciway bi ka sejiqqn kana klwaan, ida ini stqi kmlawa ka egu tnlngan qqpahun hini, kana yucen, qnpah qnawan. qnawan Monak sayan niqan 6 tnegkmbkiyan ka jilan kufen Tatung tyeynpawcyu, niqan 45 tnegknbkiyan ka jilan kufen kmlwa, sskuan pila sapah Monak uri “Compagnie Monégasque de Banque”niqan 6 tnegkmbkiyan kufen. sqita dha paru bi ka kndusan Monak hini, dha gisu siyaw paru alang Fakwo wada mntna.
uka ka kntaxa sejiqan swutswey cence ida sduriq ka niqan bi pila piswey thjij sejiqan, pusu ka kndadax saw klwaan Owcow. Kndadax mniq nganguc Monak kkana ngngalan wada egu bi ka ngalan dha, saw ka niqan bi hangan sejiq F1 pspun mriq rulu ida nii ka spluun dha qmita kkana, binaw hbaraw ka bnbari sejiq thjil hini. hngkawas 1865 pnhyugan ka Mongtikalwo tucan kika kndadax mqrinuc ka klwaan Monak wada niqan bi pila ka klwaan dha.
Uxay cenyueyn kwo Owmong ka Monak, binaw wada srwaun dha Fakwo na kwanswey lyeynmong dmuy ni mntna pila Fakwo - - Oyueyn. Ini bi pstuq pslawa ka Monak ni Omong. Monak ka dmuuy smalu Oueyn. ana niqan ka pila klwaan ida dmuy snalu nanaq ka Monak.
Mkray bi brgan sapah kana babaw dxgal ka gisu mniq ska dgiyaq Ajer La Villa sapah yahan sblaiq bi msangay Monak, yasa naqih ka llingay qpahan hini, ana wana 158 pingfanmi ka knlaban, binaw kana hunac haywan qtaan nkiya Fakwo, dha kkana qqpahhan o ida malu ka nniqan dxgal llingay dha, kiya hini ka sun saw malu bi qtaan ka qpahan nkiya hini, hngkawas 2017 gaga sbari 2.56 hpucing pila Amrika ka qpahan hini, knkingal pingfanmi sbari dhuq 162 kbuhug pila Amrika.
Ppanan(交通)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu pntasan : ppanan Monak
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Uka kwoci cican ka Monak, sdalih siyaw bi ka Nisweylan hayan cican Fakwo “Nice Côte d'Azur International Airport”. Kndadax cican dhuq breenux Monak tduwa peapa Nis kongkong pas110 syeyn “ ngungu dhqan ppanan ka Manton “MENTON””,kiya ni ska breenux Nis niqan nanaq 100 syeyn kongkong pas tduwa dhuq Monak “mntna Manton ka ngungu dhqan ppanan”, asi ka niqan tqiri bbaraw buji 40 . 22 Oyueyn pila ppanan rulu 110 syeyn, kingal knkawas tduwa ppanan miyah musa patas ka 33 Oyueyn. tduwa papa Fakwo kwotyey “SNCF”rulu puniq uri, kndadax Nis mriq saw 15 bbaraw buji tduwa dhuq ppanan rulu Kalwo dxgal Monak.
Pusu stmaan ppanan breenux Monak ka kongkong pas, kana niqan rima basu ka ddaun elu ruwan alang, pila Oyuen 2 ka ppanan rulu kntaxa sejiq “ niqan ka tduwa mgaaw kingal jiyax patas ppanan sejiq uri”
Route 1 : Monaco Ville - Saint Roman - Monaco Ville Route 1 : Monaco Ville - Saint Roman - Monaco Ville
Route 2 : Monaco Ville - Jardin Exotique - Monaco Ville Route 2 : Monaco Ville - Jardin Exotique - Monaco Ville
Route 4 : Condamine - Saint Roman - Condamine Route 4 : Condamine - Saint Roman - Condamine
Route 5 : Fontvieille - Hôpital - Fontvieille Route 5 : Fontvieille - Hôpital - Fontvieille
Route 6 : Fontvieille - Larvotto - Fontvieille Route 6 : Fontvieille - Larvotto - Fontvieille
Saw kana alang breenux kndudun dgiyaq pnhiyu. duma ruwan dxgal breenux niqan ka knrigan dxgal truma sluwan ddaan sejiqan ni spuan ppanan sapah skaya, ida dnii ka psu stmaun sejiqan musa rmigaw.
ssjiqan(人口 )
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]pusu pnatas : ssjiqan Monak
babaw dxgal sayan tqapur tsliyan ssjiqan klwaan ka Monak, ida nanaq mniq hini ka ssjiqan o niqan 32,020 sejiqan, duma 6,089 ka sejiqan klwaan Monak nanaq. sejiqan nanaq alang Monak mniq klwaan dha nanaq ka sejiqan o ida ciway kiya, saw nii ka ssjiqan dha mniq kana klwaan knlangan ida ini hari qtay kiya. mniq nanaq alang hini ka ssjiqan ida sejiqan Fakwo ka egu bi, wada niqan 32 tnegkmbkiyan, duma ka sejiqan Itali, wada niqan 20 tnegkmbkiyan, wana 19 tnegkmbkiyan ka sejiqan alang Monak nanaq, sngari ssjiqan 29 tnegkmbkiyan kndadax ising alang 125 klwaan snbuan cyawmin, dhiya ka miyax puman ssjiqan kwoci Monak.
paru bi babaw babaw knlangan ka sejiqan ni knlaban cingli Monak. Knlaban Babaw dxgal knlangan tgdha ciwayknlaban alang ka Monak uri, sngun bukuy Fantikang.
wana kari Fakwo ka skari Monak, binaw jiyun dha ka kari Ingkwo . kari Itali ni Monak kari alang Monak nanaq uri “kndadax Likuliya kari nii ka prajing”. dhuq 99 tnegkmbkiyan ka mkla mita natas. pnsruwaan pnrhulan alang ka Lwoma teyncucyaw, wada niqan 90 tnegkmbkiyan ka dha ssjiqan, kika congcyawcyu Monak teyncucyaw ka qnlahan, binaw Monak syeynfa pawcan shlayan kana prhulan ida spuda lnglungan nanaq.
ttgsa(教育)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]pusu pnatas : ttgsa Monak
pyasan tgciway ni pyasan tgska
kana o niqan maxal kongin ka Monak, pnhyugan nanaq pyasan tgska ni pyasan tgciway dha nii ka jiyagan ni kingal ka pyasan kwoci.
Syueyyueyn ni pyasan paru
wana kingal pyasan paru ruwan klwaan ka kwoci pyasan paru Monak, ttgsa kari Ingkwo, quri brigan ka ttgsa.
tiyu (體育 )
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]kska kingal niqan bi hangan ka ici fangcens pspung rulu Monak, dgring ni stabuy ka ddaun elu pspun rulu ida nii ka niqan bi hangan knlangan.
pusu pnatas : tiyu Monak
## tgaan knlanga lali cingpyawsay Monak
## paru nangan pspung icifangcengs pspung rulu Monak
## Fakwo cyacu cucyo lyeynsay cyoxwey Monak cyulpu
## tiyu can Luiars
## cyey wancyo snaw Mongtikalwo tas pspung
gaya（文化 ）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]pusu pnatas : gaya Monak
## klaan hangan smiyan Monak
## uuyas Monak
## kcyu Mon gtkalwo
rmigaw（旅遊）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]## “kari Ingkwo”pklaan kana
## ssaan rmigaw alang : ## niqan bi hangan sweycukwan ka sweycukwan Monak, kndadax kingal Monak cingwan ka pnhiyu. gisu sluwan ruwan kkatur hayan. Mniq knkingal knkingal babaw ruwan kulu ka rmigaw sejiqan tduwa qmita ini pntna ka kndusan ni ini pntna ka kndusan ruwan gsilung.
qtaan（參見）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]## Klimarti wancaw
## smiyan Monak tongcce
## jenaya konghkwo