Януш Корчак

Януш Корчак
Януш Корчак
Туган телдә исем	Эрш Һенрик Гольдшмидт; пол. Henryk Goldszmit
Туган	22 июль 1878[…]; Варшава
Үлгән	6 август 1942; Треблинка
Милләт	яһүд
Ватандашлыгы	Русия империясе→; Польша
Әлма-матер	Варшау үнивирситите[d], Варшау император университеты[d] һәм Оча торган университет[d]
Һөнәре	язучы, педагог, табиб
Эш бирүче	Детская больница Bersohnów и Baumanów в Варшаве[d], Россия империясе армиясе[d], Свободный польский университет[d] һәм Вооружённые силы Польши[d]
Ата-ана	Юзеф Гольдшмидт (1844-1896) (әти); Цецилия Генбицка (1854-1920) (әни);
Катнашкан сугышлар/алышлар	Рус-япон сугышы, Беренче бөтендөнья сугышы һәм совет-поляк сугышы[d]
	Януш Корчак Викиҗыентыкта

Януш Корчак (әдәби тәхәллүсе, чын исеме Эрш Һенрик Гольдшмидт), пол. Janusz Korczak, Henryk Goldszmit (1878, Варшава—1942, Треблинка) — Польша язучысы, педагог, табиб. Бала тәрбияләү турында язылган 20дән артык китап авторы. Варшава геттосы балалары белән бергә фашистлар концлагеренда һәлак була.

Тәрҗемәи хәле

1878 елның 22 июлендә Россия империясе Варшава шәһәрендә яһүд чыгышлы адвокат гаиләсендә туган. Әтисе Юзеф Гольдшмидт (1844-1896), әнисе Цецилия Генбицка (1854-1920).
Варшавада рус гимназиясендә укый. Варшава университетының медицина факультетын тәмамлаган (1905). Хәрби табиб буларак, Рус-япон сугышында катнаша.
Әтисе авыру сәбәпле, студент вакытыннан ук эшләргә мәҗбүр була. 1 курста укыганда яза башлый. Беренче әсәре — «Кунак бүлмәсе баласы» (1905). Аның иҗатына рус язучысы, белеме буенча табиб булган А.П. Чеховның тәэсире зур була.
Кулына диплом алгач, Варшава хастаханәләрендә балалар табибы булып эшли, ярлы яһүд гаиләләреннән чыккан һәм ятим балалар асрала торган колонияләрдә тәрбияче булып хезмәт итә. Бай клиентларыннан кергән акчага, ярлыларны бушлай дәвалый.
1912 елда Варшава «Ятимнәр йорты» директоры итеп билгеләнә.
Беренче бөтендөнья сугышы вакытында (1914-1918) Россия империясе гаскәрендә кыр һоспиталендә хәрби табиб, Киевта украин балалары өчен приютта балалар табибы булып хезмәт итә. «Балаларны ничек яратырга» дигән китабын яза.
Сугыштан кайткач, мөгаллимлек итә, радиода эшли, тыңлаучылар аңа, яратып, «Карт табиб» кушаматы тагалар.

Ятимнәр йорты

Балалар тәрбияләү буеча күп кенә яңалыклар кертә: сайлап куела торган балалар сеймы, балалар суды оештыра. Я. Корчак үзен дә берничә мәртәбә балалар суды тикшерүенә куя. Әлеге йортта балалар үзләре өчен үзләре чыгара торган газета нәшер ителә. Яңа бәйрәмнәр («Беренче кар бәйрәме», «Иң озын көн бәйрәме» һ.б.) уйлап табыла. Бүләк бирүләр еш була. Шәһәр балалары өчен табигатькә, авылга чыгу шулай ук әһәмиятле чара була.

Икенче бөтендөнья сугышы

Алман фашистлары Варшаваны басып алгач, Я. Корчак балалар янында кала. 1940 елда кулга алынып, төрмәдә утырып чыга. Аны төрмәдән элекке тәрбия кылган балалары сатып ала. Ул яңадан Варшава геттосы эчендә калган Ятимнәр йортына кайта. Шәһәр хакимияте аңа геттодан чыгарга рөхсәт итә, ләкин Корчак балаларны калдырырга ризалашмый. Ятимнәр йортын концлагерьга озатканда, Я. Корчак балалар белән вагонга утыра. Треблинкада газ камерасында да алар белән һәлак була.

Әсәрләре

Әсәрләре
Матур әдәбият Którędy? (Кай якка?). — Драма, 1898. Dzieci ulicy (Урам балалары).: Powieść. — Warszawa: A. Pajewski, 1901. — 267 s. Koszałki-Opałki (Юләрлекләр).: Satyry społeczne. — Warszawa: Księgarnia Powszechna, 1905. — 246 s. Dziecko salonu (Кунак бүлмәсе баласы). — 1904—1905; Warszawa: Księgarnia Powszechna, 1906. — 347 s.; Warszawa: J. Mortkowicz: Tow. Wydawnicze, 1927. — 233 s. — өлешчә автобиографик әсәр. Mośki, Jośki i Srule (Моски, Йоски һәм Сруле). — Warszawa: J. Mortkowicz: G. Centnerszwer i Ska, 1910. — 117 s.; Warszawa: J.Mortkowicz: Tow. Wydawnicze, 1922. — 114 s.; Warszawa: J. Mortkowicz, 1933. — 105 s. Józki, Jaśki i Franki (Юзьки, Яськи һәм Франки). — Warszawa: J. Mortkowicz: G. Centnerszwer i Ska, 1911. — 142 s.; Warszawa: J. Mortkowicz: Tow. Wydawnicze, 1922. — 148 s.; Warszawa: J. Mortkowicz: Tow. Wydawnicze, 1930. — 148 s. Sława (Слава). — Warsaw, 1913. Bobo. — Warsaw, 1914. Spowiedź motyla (Күбәләкнең эч сере). Feralny tydzień (Дәһшәтле атна). Sam na sam z Bogiem: modlitwy tych, którzy się nie modlą (Аллаһы Тәгалә белән бергә-бер: дога кылмаучылар догасы). — Towarzystwo Wydawnicze, 1922. Król Maciuś Pierwszy (Король Матиуш Беренче). — Warsaw 1923. Król Maciuś na wyspie bezludnej (Король Матиуш кеше яшәми торган утрауда). — Warsaw 1923. Bankructwo małego Dżeka (Бәләкәй Җекның банкротлыкка чыгуы). — Warsaw 1924. Kiedy znów będę mały (Мин яңадан бәләкәй булгач). — Warsaw 1925. Senat szaleńców, humoreska ponura (Юләрләр сенаты). 1931 — Варшава Ateneum театры өчен сценарий. Kajtuś czarodziej (Кайтусь-тылсымчы). — Warsaw 1935. Библия балалары : Моисей. 1939. Педагогик хезмәтләре Momenty wychowawcze (Тәрбия мизгелләре). — Warsaw, 1919 (өч бүлек), 1924 (дүртенче бүлек өстәлгән). Jak kochać dziecko (Баланы ничек яратырга). — Warsaw 1919. O gazetce szkolnej (Мәктәп газетасы турында). — Polska Składnica Pomocy Szkolnych, 1921. Prawo dziecka do szacunku (Баланың хөрмәткә хокукы). — Warsaw 1929. Тормыш кагыйдәләре. Балалар һәм өлкәннәр өчен педагогика. 1930. Pedagogika żartobliwa (Шаян педагогика). — Warsaw 1939. Башка китаплары Uparty chłopiec. Życie Ludwika Pasteura (Киребеткән малай. Л. Пастер тормышы). — Warsaw 1938. Pamiętnik (Көндәлек). — Warsaw 1958 (вафатыннан соң нәшер ителгән). 1992 елдан Польшада Корчакның әсәрләренең җыелмасы нәшер ителә. Dzieła /Kom. red.: H.Kirchner, S.Wołoszyn, A.Lewin (przewodniczący). — Warszawa: Latona, 1992—1998; Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, od 2003. T. 1: Dzieci ulicy; Dziecko salonu /Wstęp: A.Lewin; Red. nauk. H.Kirchner. — 528, [1] s. — 1992. T. 2, [cz.1]: Koszałki-opałki; Humoreski i felietony /Red. nauk. H.Kirchner. — 405, [1] s. — 1998. T. 2, [cz.2]: Koszałki-opałki; Humoreski i felietony /Red. nauk. H.Kirchner. — 636, [1] s. — 1998. T. 3, [cz.1]: Na mównicy: Publicystyka społeczna (1898—1912) /Red. nauk. J.Bartnich. — 531, [1] s. — 1994. T. 3, [cz.2]: Na mównicy: Publicystyka społeczna (1898—1912) /Red. nauk. J.Bartnich. — 362, [1] s. — 1994. T. 4: Szkoła życia; Obrazki szpitalne; Artykuły pedagogiczne i medyczne (1900—1912) /Red. nauk. S.Wołoszyn. — 596, [1] s. — 1998. T. 5: Mośki, Jośki i Srule; Jóźki, Jaśki i Franki /Red. nauk. A.Lewin. — 381, [1] s. — 1997. T. 6: Sława; Opowiadania (1898—1914) /Red. nauk. H.Kirchner. — 455 s. — 1996. T. 7: Jak kochać dziecko; Momenty wychowawcze; Prawo dziecka do szacunku /Red. nauk. S.Wołoszyn. — 565, [2] s. — 1993. T. 8: Król Maciuś Pierwszy; Król Maciuś na wyspie bezludnej /Red. nauk. H.Kirchner. — 455, [4] s. — 1992. T. 9: Bankructwo małego Dżeka; Kiedy znów będę mały /Red. nauk. H.Kirchner. — 387 s. — 1994. T. 10: Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe / red. nauk. H. Kirchner. — 419 [2] s. T. 11: Prawidła życia. Publicystyka dla dzieci. — Warszawa 2003. Prawidła życia: publicystyka dla dzieci. 2, Janusz Korczak, red. nauk. Aleksander Lewin, Instytut Badań Literackich PAN, 2007. Prawidła życia: publicystyka dla dzieci. 3, Janusz Korczak, red. nauk. Aleksander Lewin, Instytut Badań Literackich PAN, 2007. T. 12: Kajtuś czarodziej; Uparty chłopiec; Opowiadania (1918—1939) /Red. nauk. H.Kirchner. — 502, [1] s. — 1998. T. 14: Pisma rozproszone. Listy (1913—1939). 1, Janusz Korczak, [red. Hanna Kirchner], Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN 2008. Pisma rozproszone. Listy (1913—1939). 2, Janusz Korczak, [red. Hanna Kirchner], Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN 2008. Планда: Tom 13: Teoria a praktyka. Artykuły pedagogiczne (1919—1939) Tom 15: Pisma czasu wojny. Pamiętnik (1939—1942) Tom 16: Suplement [nowe odnalezione teksty, dokumenty osobowe]. Indeksy

Хәтер

Варшавада, Иерусалимда һәйкәлләр куелган.
Треблинкада Корчак һәлак булган җирдә «Януш Корчак һәм балалар» дип язылган зур таш тора.

Әдәбият

Валеева Р.А. Гуманистическая педагогика Януша Корчака: Учебное пособие. Казань: КГПИ, 1994.
Кочнов В.Ф. Януш Корчак: Книга для учителя. М.: «Просвещение», 1991. ISBN 5-09-003083-9.
Ә. Хуҗиәхмәтов. Мәгърифәт йолдызлыгы. Казан: «Мәгариф», 2002. ISBN 5-7761-1128-5

Сылтамалар

«Иерусалимда Януш Корчак йорты» җәмгыяте сайты

Моны да карагыз

Януш Корчак. Фотогалерея 2016 елның 30 апрель көнендә архивланган.

Искәрмәләр

↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912https://wikidata.org/wiki/Track:P268https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837
↑ Internet Speculative Fiction Database — 1995.
https://wikidata.org/wiki/Track:P1233https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164https://wikidata.org/wiki/Track:P1239https://wikidata.org/wiki/Track:P1235https://wikidata.org/wiki/Track:P1234https://wikidata.org/wiki/Track:P1274https://wikidata.org/wiki/Track:P11395
↑ filmportal.de — 2005.
https://wikidata.org/wiki/Track:P2639https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812
↑ https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Janusz_Korczak

[_3e697f899342b46b-1] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912https://wikidata.org/wiki/Track:P268https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837

[_c2461d9321201079-2] Internet Speculative Fiction Database — 1995.
https://wikidata.org/wiki/Track:P1233https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164https://wikidata.org/wiki/Track:P1239https://wikidata.org/wiki/Track:P1235https://wikidata.org/wiki/Track:P1234https://wikidata.org/wiki/Track:P1274https://wikidata.org/wiki/Track:P11395

[_8d6c4c9b10453c7c-3] rtal.de — 2005.
https://wikidata.org/wiki/Track:P2639https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812

[_777a6e93462897e8-4] ttps://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Janusz_Korczak

[1]

[2]

[3]

[4]

Тематик сайтлар	AlloCiné · ČSFD · Internet Movie Database · Internet Speculative Fiction Database · Find A Grave
Сүзлекләр һәм энциклопедияләр	Зур Россия · Кыска яһүди · Британника (онлайн)
Норматив контроль	BAV: ADV10146455 · BIBSYS: 90106138 · BNC: a11923684 · BNE: XX1142579 · BNF: 11909982p · CiNii: DA02597538 · CONOR: 85809763 · GND: 118565397 · ICCU: CFIV007568 · ISNI: 0000000121454982 · LCCN: n79100733 · LNB: 000059353 · NDL: 00469770 · NKC: jn19990218050 · NLA: 35375996 · NLG: 87525 · NSK: 000175885 · NTA: 068248660 · NUKAT: n93125763 · PTBNP: 73275 · LIBRIS: 68091 · SUDOC: 027528197 · VIAF: 100899665