Baybaq köne

Baybaq köne (İnglizçä Groundhog Day ) – Amerika Quşma Ştatlarda häm Kanadada xalıq bäyräme, yıl sayın 2 fevral könendä bäyräm itelä. Bu köndä önnärdän çığuçı baybaqlarnı küzätälär, alar eşläre buyınça kilüçe yazğa aldan äytü yasıylar. Ägär kön sürän bula, baybaq üz şäwläsen kürmi häm önnän tınıçlap çığa, şunnan ozaqlamıy qış beter dip äytälär. Kön yaqtı bulsa, baybaq şäwläsen kürä, häm, anı qurqınıp, öngä kire qayta. Şunnan tağın 6 atna qış bulır dip uylanıla. Amerika häm Kanadanıñ berniçä qalada meteorolog baybaqlarğa bağışlanğan fistivällär ütkärelälär, bu fistiväl'lär küp turist tarta.

Tarix

Borınğı Rimda 2. Fevral'dä Kerpe Köne bäyräm itelgän. Uyatqan kerpe eşläre buyınça yazlarğa farazlar tözägännär. Könbatış Awrupada başqa Kelt häm German xalıqlarında baybaqlar yä ayularnı şundıy könnärdä (Qışqı Qoyaş Torınlığıdan soñ 40. kön) dä küzätkännär. 2. Fevräldä dä könbatış Xristiannar Candlemas Day bäyräm itälär. Başqa mäcüsi bäyrämnär kebek, xalıqta Baybaq köne Xristinalıqqa yaraqlaşqan, häm Amerikada Candlemas Day /Kendlmas Dey/ Baybaq köne kilep çıqtı. Amerikada şundıy Şotland äyteme bik tä populyar: If Candlemas Day is bright and clear, there`ll be two winters in the year. ( Candlemas Day yaqtı häm çista bulsa, yılda ike qış bulır). Bu bäyräm yolaları Pennsilvaniä'däge Punxsutawney qalasında barlıqqa kilgän. Berençe tapqır 2. Fevrälendä bäyräm itü 1887. yılda telgä alına, läkin Pennsilvania'däge Franklin and Marshall College qaramağında Holland Folklorı Üzägendä tabılğan yazmalar şulay dilär: 4. Febräl, 1841 - Morgantown, Berks County (Pennsylvania), kibetçe James Morris'neñ köndälegennän..."Ütkän Sişämbe, 2. kön, Candlemas day buldı, şundıy köndä, Almannarça, Baybaq qış yoqıdan uyatqaç, önnän çığa häm üz şäwläsen kürsä, ul qaytarğa omtıla häm tağın altı atna yoqlıy, läkin kön bolıtlı bulsa, ul qala, çönki hawa torışı yomşarırğa tieş."

Tanılğan baybaqlar

AQŞta belän Kanadada iñ tanılğan 7 baybaq. Bolar Punxsutawney Phil, Wiarton Willie, Staten Island Chuck, Shubenacadie Sam, Balzac Billy, Jimmy the Groundhog häm General Beauregard Lee.

Puxsutawney Phil'e

Punxsutawney (äytelä pak-sa-to-ni) baybağı - berençe räsmi meteorolog baybaq. Xalıq bäyräme 1887. yılda ütkärelä. Bu şähärneñ danı Baybaq köne filme (1993, Bill Murray baş rolendä) taralğan..

Wiarton Willie'se

Kanadanıñ iñ bigele baybağı Ontario provinsiäsendäge Wiarton awılında yäşi. Anıñ isemenä bağışlanğan festvallär dä şulay uq ütkärelälär.

Staten Island Zooparkınnan Chuck

New Yorknıñ räsmi meteorolog baybaq Staten utırawındağı zooparkında yäşi (Staten Island Zoo). Yıl sayın, 2. Feмräldä, 7 säğät 30 minutta şähär merı barında faraz birä. 1980. yıldan Chuck'nıñ farazlardan 80% çınğa aştı.