Söläyman I Qanuni

	Söläyman I Qanuni; ğosmanlıça سلطان سليمان اول — Sultân Süleymân-ı Evvel; törekçä Birinci Süleyman, Kanuni Sultan Süleyman
	Söläyman Qanuni
Bayraq	Ğosman İmperiäse 10-nçı soltanı; ; 1520-1566;
aña qädär:	Selim I
däwamçısı:	Selim II
Dine:	sönni İslam
Tuu:	6 noyäber 1494
Tuu urını:	Trabzon, Ğosman İmperiäse
Ülem:	6 sentäber 1566 (71 yäş)
Ülem urını:	Sigetvar, Ğosman İmperiäse

Kapitoliyda (AQŞ wäkillär pulatı) surätlängän Söläyman Qanuni barelyefı

Söläyman I Qanuni (ğosmanlıça سليمان اول‎ — Süleymân-ı evvel, törekçä Birinci Süleyman, Kanuni Sultan Süleyman; 1494-1566) Ğosman İmperiäse 10-nçı soltanı (1520 yıldan), xälifä (1538 yıldan).

Söläyman Ğosmannar näselennän iñ böyek soltanı bulıp sanala, ul idärä itkän çorında Ğosman İmperiäse üseşe iñ yuğarı däräcäsenä citä.

Awrupada Söläymannı Söläyman Zinnätle dip yörtelä, möselman dönyasında Söläyman Qanuni dip atala.

Tärcemäi xäle

Söläyman Qanuni belän yaratqan xatını Roksolana

Söläyman I 1494 yılda Trabzon şähärendä soltan Selim I häm Äyşä Soltan Xafsa (Qırım xanı Meñle Gäräy I qızı) ğailäsendä tuğan.

1512 yılğa qädär Söläyman Qırımda Käfä şähärendä bäkläribäk (törekçä Beylerbeyi) bulıp xezmät itä.

1520 yılda soltan Selim I ülgännän soñ 26 yäşlek Söläyman Ğosman täxetenä utıra.

Üz xäkimlege başında Söläyman Misır äsirlären törmädän azat itä.

Yawlar

Aktiv höcümçän säyäsät näticäsendä Söläyman I 1521 Belgrad şähären basıp ala.

1526 yılda Moxaç yanındağı suğış näticäsendä Söläyman I Macarstan patşası Layoş II citäklägän ğäskärne tar-mar itä, Layoş II qaçıp çigengändä sazlıqta bata. Suğış näticäsendä Macarstannıñ zur öleşe Ğosman imperiäsenä quşıla.

1530 yıllarda Söläyman I Ğiraq, Rodos utrawı, Egey arxipelağı küp utrawları, Tripolitaniä, Älcäzäir illären basıp ala.

1533 yılda soltan Azärbäycanğa höcüm itkäç, Täbriz şähären basıp ala.

Söläyman I Qawqazda İranğa qarşı kisken köräşne alıp bara.

Söläyman Qanuni häm tatar däwlätläre

Söläyman Qanuni idärä itkän çorında Qırım xanlığı Ğosman İmperiäsenä kerä.

Qırım xanlığı başqalası Baqçasaray qalasında tuğan Safa-Gäräy Qazan xanlığı täxetenä 1524 yılda utırğaç Ğosman İmperiäsennän bäylelegen tanığan, xättä Seber xannarı Ğosmannardan protektoratnı tanığandır.

1541, 1552, 1555, 1555 yıllarda Qırım xanlığı belän töreklär Rusiägä qarşı yawlarnı oyıştıra.

Soñğı suğış

1566 yılda Söläyman 13-nçe xärbi yawğa barğanda Macarstanğa qarşı suğışta Sigetvar kirmäne qamalışı waqıtında wafat bulğan.

Söläymaniä mäçete yanındağı ziratta yaratqan xatını Roksolana törbäse yanında kümelgän.

Qanun-namä

Söläyman I idärä itkän çorda qanunnamä eşkärtelä häm qabul itelä: idärä tärtibe, aqça tärtibe, wiläyätlär tärtibe, xärbi-xucalıq tärtibe, bilämälär häm krestiannar torışı turında qanunnar raslana. Şunıñ öçen Qanuni dip yörtelä.

Söläyman I mäçetlär, saraylar, nığıtmalar tözeleşenä zur iğtibar birgän. Söläyman I idärä itkän çorda Sinan Miğmar mäşhür binalar tözi.

Ğailä

Söläymanğa ulın tapqan berençe känizäge - Fülane bulğan.

Söläymannıñ ikençe känizäge - Gölfäm Xatın bulğan.

Öçençe känizäge - çerqas näselennän Maxidevran Soltan yä Gölbahar bulğan.

Söläymannıñ dürtençe känizäge häm berençe qanunlı xatını - Anastasiä (başqa çığanaqta Aleksandra) Lisovskaya yäki Hürrem Soltan, Awrupada anı Roksolana dip yörtelä. Ul qızın Mihrimah, ulın Abdalla, ulın Selim, ulın Cihangir taba. Roksolana häm Söläyman ulı Selim soñraq täxetkä utıra.