quduq
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]qu-duq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]QUDUQ 'maxsus kovlab, suv chiqaridgan chuqurlik'. Matqovul quduqdan suv tortib turib bu yoqqa qarab-qarab qoʻyar.. edi (Mirzakalon Ismoiliy). Qa-dimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻzning asli quyugʻ (Devon, III, 180), qużuq (Devon, I, 356), qudugʻ (Devon, III, 134, 246, 298) shakllari mavjud boʻlgan, hatto havola tarzida quduq shakli ham kelti — rilgan (ДС, 463: quduq sm. qudugʻ I). Koʻrinib tufibdiki, quduq shakli eng keyin yuzaga kelgan va shu shakl ho — zirgi oʻzbek tiliga yetib kelgan. Qudugʻ soʻzi tarkibidagi -(u)gʻ qismi — ot yasovchi qoʻshimcha; bu yasalishga asos boʻlgan qism feʼlga teng. Demak, qudugʻ oti 'suv sol—' maʼnosini anglatgan quy- feʼlining qadimgi turkiy tildagi qud— shaklidan yasalgan boʻlsa kerak. Bu soʻz tarkibini boshqacha talqin qilish ham mumkin: qadimgi turkiy tilda 'past' maʼnosini anglatgan qoyï sifa — tining qodï shaklidan (ДС, 453, 451) -q qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinchalik ï unlilari u unlilariga almashgan: (qoyï > qodï) + q = qodïq > quduq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Suv olish maqsadida vertikal tarzda qazilgan tor va teran chuqurlik; gidrotexnika inshooti. ◆ Quduqdan suv tort-moq. Suv ichadigan qudugʻingga tupurma. Ma-qol . m ◆ Paqirni olib.. quduqdan suv kelti-rib, ayvonga, doʻkon ichiga qalin qilib sepa-di. S. Siyoyev, „Avaz“ .
2 Yer ostidan gaz, neft olish yoki yer-tuproqni tekshirish uchun parmalash ma-shinalari vositasida qazilgan juda chuqur tor oʻra; skvajina. ◆ Burgʻilangan quduq. Gaz qudugʻi. Issiq mineral suv qudugʻi. Neft qudugʻi. n ◆ Olib chiqdi togʻning boshiga, Sa-nolmadim neft minorasin. Koʻrdim quduq parmalayotgan Yigitlarning polvon — sa-rasin. Yo. Mirzo .
3 maxe. Oʻracha shaklidagi detal. Karbyu-ratorning kompensatsiya qudugʻi.
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ҚУДУҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]Ruscha ru
quduq
1 колодец; // колодезный; ◆ artezian quduq артезианский колодец; ◆ quduq suvi колодезная вода;
2 скважина; ◆ quduqdan torttanday будто из колодца вытянул, понемногу, жалея; ◆ igna bilan quduq qaziganday погов. (букв. словно копая иглой колодец) с большими трудностями; капля по капле.