Қах

Қакҳ
Қакҳ Қах
	Қакҳ Қакҳ
	Жойлашув: 41°25′21″Н 46°55′27″Э / 41.42250°Н 46.92417°Э
Мамлакат	Озарбайжон
Туман	Қакҳ тумани
Ташкил этилган	1967

41°25′21″Н 46°55′27″Э / 41.42250°Н 46.92417°Э / 41.42250; 46.92417

Қакҳ — Озарбайжон шимолидаги Қах туманининг пойтахти, яқин. Россиян чегараси.

Тарихи

Озарбайжоннинг Қакҳ вилояти қадим замонларга бориб тақаладиган узоқ тарихга эга. Археологик қазишмалар шуни кўрсатадики, бу ҳудуд энеолит, бронза ва илк темир асрида яшаган. Бу илк аҳолининг фаолияти қолдиқлари шуни кўрсатадики, улар асосан ўтроқ деҳқончилик, чорвачилик ва санъат билан шуғулланган. Тарихчиларнинг фикрича, Қах ҳудуди милоддан аввалги ВИИ асрда Скифлар подшолиги таркибига кирган.

Дастлаб бу замонавий Қакҳ ҳудуди Кавказ Албаниясининг вилояти эди. Шундан сўнг минтақа Грузия маданий ва сиёсий таъсирида алоҳида Кахети қироллиги бўлган. Ўрта асрларда кейинчалик Саингило номи билан машҳур бўлган жой асосан Грузия ва Ширвон қироллиги томонидан назорат қилинган.

Кавказ Албанияси мавжуд бўлган даврда христиан динининг бутун минтақага тарқалиши билан Қакҳ туманида бир қанча христиан ибодатхоналари қурилган.^[2] Ин тҳе 8тҳ cентурй А. Д., Қакҳ фелл ундер Араб оccупатион. Стартинг фром тҳе 11тҳ cентурй фирст Огҳуз Туркс анд латер Қипчақ Туркс инҳабитед тҳе ареа, тҳе регион wас инcорпоратед инто Греат Селжуқ Эмпире. Қакҳ wас латер а парт оф тҳе Атабег анд Ширваншаҳ статес. Wитҳ инвасион оф Ҳулагуидс ин Азербаижан ин тҳе 13тҳ cентурй, Монголиан номадиc трибес популатед тҳе регион. Ин 1562, бй тҳе ордер оф тҳе Сафавид Шаҳ Таҳмасп И, Элису Султанате wас эстаблишед ин Қакҳ. Ин тҳе 18тҳ cентурй, тҳе Элису Султанате беcаме со поwерфул тҳат, тҳе Оттоман Эмперор cонферред иц рулер Али Султан Бей тҳе ҳигҳест титле оф Паша реcогнизинг ҳим ас тҳе Бейлербей оф Шаки.

1803-йилда Элису султонлиги Россия империясига қўшиб олинди. Султонлик ҳукмдори Дониёр 1844-йилда Россия ҳукумати билан ўзаро келишмовчилик туфайли халқни рус ҳукмронлигига қарши кўтарилишга руҳлантирди. Султон Дониёр Илису қишлоғи яқинида мағлубиятга учради ва миллий озодлик ҳаракати етакчиси Имом Шомил билан бирга русларга қарши курашни давом эттирди. Руслар Элисуни ёндириб, султонлик ҳудудини маҳаллаларга (ҳудудий бирликларга) бўлиб, Жар-Балакен доирасига (ҳудудий бирлик) қўшиб, чор Россияси мустамлакасига айлантирдилар. 1918-йил май ойида Озарбайжон Демократик Республикаси мустақиллиги эълон қилиниши билан Қакҳ Озарбайжон таркибида сақланиб қолди. Совет ҳокимияти даврида Қакҳ 1930-йилда Озарбайжон ССР округи сифатида ташкил этилган.^[3]

1860—1917-йилларда Тифлис губернаторлигининг Закатала округи, 1917—1918-йилларда Зақавказя Демократик Федератив Республикаси, 1918—1922-йилларда Грузия Демократик Республикаси таркибига кирган. 1922 йил март ойида Озарбайжонга ўтишдан олдин.

Географияси

Вилоят ҳудуди 1,494 км² (577 кв ми)ни эгаллайди ва шимолда Россия, ғарбда Грузия билан чегарадош. Шимоли-ғарбда Зақатала тумани, жанубда Евлах ва Самух вилоятлари ва шарқда Шаки вилоятлари билан ички чегаралари мавжуд.

Демографияси

Қакҳ аҳолисининг асосий қисмини озарбайжонлар ташкил этади, гарчи шаҳар ва вилоятнинг ўзи кўп маданиятли. Бу ҳудудда Аварлар (Кавказ) ва Грузинлар (Ингилойлар) озчиликлари ҳам яшайди. 1872-йилда нашр этилган ва 1869-йилги аҳолини рўйхатга олиш натижалари эълон қилинган Тифлис вилояти ва Загатала тўгарасининг ҳарбий шарҳи асосида Илису жамоатига киритилган Гах қишлоғида муғал ва ингилойлардан иборат 160 оила миллийлаштирилди. Загатала. Тегишли доирани ташкил этувчи аҳоли пунктлари аҳолисининг миллий таркиби ҳақидаги маълумотларда этник турклар муғаллари ва Доғистон халқлари вакиллари лазгилар деб аталади. Расмий маълумотларга кўра, 2012-йил 1-январ ҳолатига кўра, ҳар икки жинсдаги 2490 та фермер хўжалигида жами 13793 нафар аҳоли истиқомат қилади.

Маданият

Туман маданият ва туризм бўлими 1949-йилда маданият бўлими сифатида ташкил этилган. Кафедранинг биринчи мудири Ҳожиев Абдураҳмон бўлган. 2006-йилда Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиевнинг 2006-йил 30-январдаги фармони билан Озарбайжон Республикаси Маданият вазирлиги негизида Маданият ва туризм вазирлиги ташкил этилган. Маданият ва туризм 96 корхона ва 1 ёдгорлик қоровулига эга. 49 кутубхона, 23 маданият уйи, 17 клуб, Ҳайдар Алиев маркази, 2 музей (Тарих тилшунослик музейи, И. Доғистон мемориал музейи), Илису тарихий маданият қўриқхонаси, Рассом галереяси ва рассомлик мактаби, жами 506 нафар ходим.

Вилоятда иккита меҳмонхона, „Шафа“ дам олиш ва даволаш маркази, Илису пансионати, „Греэн парк“, „Улу“, „Импротекс“, „Улу Моунтаин“ туризм ва дам олиш марказлари ва „Эден“ парк меҳмонхонаси, „ Санжар қал’а“ дам олиш маскани, „Эл Ресорт“ беш юлдузли меҳмонхона сайёҳларга хизмат кўрсатади. Сайёҳлик марказларидаги нархлар £25 дан 55 фунт стерлинггача ўзгариб турадиАндоза:Иқтибос керак. Сайёҳлик обектларидаги ўринлар сони 600 тага етди. Агар 2011-йилда 15 мингга яқин сайёҳ дам олган бўлса, 2012-йилда бу кўрсаткич 20 мингга яқинни ташкил этди.

Транспорт

Андоза:Эхпанд сеcтион

Шаҳарда барча автомобил транспорти мавжуд. Боку халқаро автовокзалидан Қахга ҳар куни автобуслар қатнайди ва олти соат йўл кетади. Таксилар автовокзалда ҳам, умумий ҳайдаш воситаси сифатида ҳам мавжуд. Поездларни Бокунинг марказий вокзалидан Қахга ҳам олиб бориш мумкин. Қакҳ шаҳридан Илису, Қах туманидаги қишлоқ ва муниципалитетга ҳар куни қатнайдиган автобус ишлайди. Баъзи ички қишлоқларга борадиган йўллар оффроад автомобилларисиз мавжуд эмас.

Таълим

Йил давомида Андоза:Wҳен 56 та умумтаълим мактаблари, жумладан, 30 та тўлиқ ўрта, 16 та умумий ўрта таълим, 9 та бошланғич мактаб бўлиб, 7373 та ўқувчига 1273 та ўқитувчи тайёрланди. Уларнинг 1093 нафари (85,9 фоизи) олий, 179 нафари (14,1 фоизи) ўрта махсус маълумотга эга. Тумандаги 36 та мактабгача таълим муассасасида 1830 нафар бола халқ таълими тизимига қамраб олинган бўлса, 4 та мактабдан ташқари муассасада 1068 нафар ўқувчи дам олди. Ўқув йилининг охирига келибАндоза:Қачон биринчи синфдан иккинчи синфга 616 киши (ўтган йили 646 нафарАндоза:Қачон) ва 774 нафар (охирги 843 киши) қабул қилинди йилАндоза:Қачон) ўрта маълумот ва 541 таси тўлиқ ўрта маълумот тўғрисидаги гувоҳномага эга. Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиев фармони билан ўтказилган „Энг яхши мактаб“ ва „Энг яхши ўқитувчи“ республика кўрик-танловида 4-сонли кундузги ўрта таълим мактаби ғолиб деб топилди. Тумандаги умумтаълим мактаблари ўқитувчи ва ўқувчилари туман, зона, республика ва халқаро миқёсдаги тадбирларда муваффақиятли натижаларга эришмоқда. Шундай қилиб, „Инепо-Эурасиа“ халқаро танловида Элмир Мухторов ва Миная Аҳмедзаде (ўқитувчиси Рена Аҳмадова) 2-ўринни эгаллаб, „кумуш“ медални қўлга киритди. Норвегия табиатни муҳофаза қилиш жамияти ҳамда Озарбайжон ёшлар иттифоқининг „Халқаро мактаб лойиҳалари олимпиадаси“ доирасида ўтказилган „Энергия ва атроф-муҳит“ миллий танловида вилоятдаги туман мактабларининг ўқитувчи ва ўқувчилари вилоятимиз шарафини ҳимоя қилди. Улар муваффақиятга эришдилар. Танловда 2-умумтаълим мактаби ўқувчилари Парвана Ҳожиева ва Айшан Ҳожизаде (ўқитувчиси Назакет Азимова), Самра Шабанова ва Юсиф Юсифли (ўқитувчиси Рена Аҳмадова) иштирок этди. Тумандаги умумтаълим мактабларининг 2011-2012-йилларда ХИ синфини тамомлаган 444 нафар битирувчидан 299 нафари олий таълим муассасаларига ҳужжат топшириб, 297 нафари кириш имтиҳонларида қатнашди. Қабул натижаларига кўра, ўтган ўқув йилида 154 нафар талаба жорий йилда 160 нафар талаба қабул қилди. Ўқув йилида 600 дан ортиқ балл тўплаганлар сони 16 нафарни ташкил этган бўлса, жорий ўқув йилида Андоза:Wҳен ўқувчилар сони 8 нафарни ташкил этади.

Нотабле ресиденц

Андоза:Детаилс Андоза:Эхпанд сеcтион

Халқаро муносабатлар

Тwин тоwнс — Систер cитиэс

Қакҳ ис тwиннед wитҳ тҳе фоллоwинг cитиэс:

Бормио, Италй, (синcе 2014)^[4]

Манбалар

↑ Азəрбайcан Республикасıнıн Дöвлəт Статистика Комитəси: „Арчивед cопй“. 2014-йил 2-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2014-йил 6-май.
↑ „Архитектурное наследие Албанской Церкви“ [Арчитеcтурал ҳеритаге оф Албаниан Чурч]. Қаралди: 2010-йил 30-декабр.
↑ „Қах раёну иcра ҳакимиййəти. ҚАХ РАЙОНУ ҲАҚҚИНДА ҚИСА МƏЛУМАТ“ [Эхеcутиве Поwер оф Гакҳ Дистриcт. Бриэф информатион абоут Гакҳ Дистриcт]. 2011-йил 6-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2010-йил 30-декабр.
↑ „Азəрбайcанıн Қах вə İталиянıн Бормио şəҳəрлəринин қардаşлаşмасı ҳаққıнда сəнəд имзаланмışдıр“ (аз). www.азербаижан-неwс.аз. Қаралди: 2014-йил 14-ноябр.

Ҳаволалар

Викиомборда Қах мавзусига оид файллар бор
Қакҳ (ас Қах) ГЕОнет номлар серверида
Wорлд Газеттеэр: Азербаижан^{[сайт ишламайди]} — Wорлд-Газеттеэр.cом

Озарбайжон географиясига оид ушбу мақола чаладир. Сиз уни бойитиб, Википедияга ёрдам беришингиз мумкин.

[Population_information_for_2013-1] Азəрбайcан Республикасıнıн Дöвлəт Статистика Комитəси: „Арчивед cопй“. 2014-йил 2-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2014-йил 6-май.

[2] „Архитектурное наследие Албанской Церкви“ [Арчитеcтурал ҳеритаге оф Албаниан Чурч]. Қаралди: 2010-йил 30-декабр.

[IH-3] „Қах раёну иcра ҳакимиййəти. ҚАХ РАЙОНУ ҲАҚҚИНДА ҚИСА МƏЛУМАТ“ [Эхеcутиве Поwер оф Гакҳ Дистриcт. Бриэф информатион абоут Гакҳ Дистриcт]. 2011-йил 6-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2010-йил 30-декабр.

[4] „Азəрбайcанıн Қах вə İталиянıн Бормио şəҳəрлəринин қардаşлаşмасı ҳаққıнда сəнəд имзаланмışдıр“ (аз). www.азербаижан-неwс.аз. Қаралди: 2014-йил 14-ноябр.

[2]

[3]

[4]