Oq suvsar tutgan xonim
| Oq suvsar tutgan xonim (Inglizcha: Lady with an Ermine, italyancha:Dama con l'ermellino) |
| Leonardo da Vinci, 1489-1491 |
| Moybo'yoq |
| 54 × 39 sm |
| Czartoryski Museum, Krakov , Polsha |
Oq suvsar tutgan xonim — Italyan uyg'onish davri rassomi Leonardo da Vinci tomonidan 1489-1492-yillar oraligʻida chizilgan portret.[1]
Suratdagi ayol Milan gersogi Ludovico Sforzaning rafiqasi Cecilia Gallerani xonim deya qaraladi.[2] Bu Leonardo da Vinci tomonidan chizilgan 4 ta ayol portretlaridan ikkinchisidir.[3]
Oq suvsar tutgan xonim kartinasi hozir Krakovdagi Czartoryski muzeyida saqlanadi va Polshaning milliy boyliklaridan biridir.[4] Rasm Italiyadan Polshaga 1798-yilda olib kelingan
Leonardo da Vinci
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jahon madaniyati, sanʼati va ilm-fani tarixida Leonardo da Vinci (1452 — 1519) nafaqat Uyg’onish davrining buyuk rassomi, haykaltaroshi, meʼmori, balki isteʼdodli ixtirochi muhandis, matematik, anatom sifatida ham yorqin iz qoldirgan. Leonardo da Vinci uncha katta boʻlmagan Vinchi shahri yaqinida dunyoga keldi. U 14 yoshga toʻlganda otasi uni Florensiyaga olib keladi va Uygʻonish davrining koʻpgina maʼrifatli kishilari qatori har tomonlama iqtidor sohibi, oʻz davrining taniqli rassomi, haykaltaroshi va meʼmori Andrea Verrokioning badiiy ustaxonasiga shogirdlikka beradi. Tez orada Leonardo nafaqat tengqurlari, balki ustozini ham ortda qoldirib, mohir rassom boʻlib yetishadi. Rassomning bu qadar tez kamol topishida uning tabiatga, atrof muhitdagi voqea va hodisalarga nisbatan oʻta sinchkovligi sabab boʻldi. U yoshligidan boshlab xotira daftari tutib, unda uylar va koʻchalar, qir-adirlar va bogʻlar, gullar va daraxtlar, goʻzal qizlarning yuz tuzilishi, yuzini yuvayotgan mushuk, otning tuyoqlari, matoning buklamalari kabi detallarni sinchkovlik va sabot bilan tasvirlab bordi. Undan oʻz hayoti davomida bitilgan 7 ming sahifaga yaqin xotira daftari qolgan. Uning qoʻlyozmalari orasida uchish apparatlari, parashyut, suv osti kemasi, avtomat toʻquv stanogi kabi ajoyib narsalarning loyihalarini topdilar. Bir necha yuz yillardan soʻng bularning barchasi qaytadan ixtiro etildi. Samolyot paydo boʻlmasdan yuz yillar avval Leonardo da Vinci qushni eslatuvchi uchish apparatini yaratdi. Lekin rassom — Leonardoning asarlariga anchagina baxtli taqdir nasib etdi. U yaratgan asarlardan uning zamondoshlari ham, ularning avlodlari ham zavqlanishgan.Leonardo da Vinci hayotining oxirgi ikki oʻn yilligini darbadarlikda, joydan joyga koʻchib yurib oʻtkazishga majbur boʻldi. Shu davrda yaratgan eng mashhur asari „Mona Liza“ portretidir (bu asarni yana „Jokonda“ deb ham atashadi). Unda shaharlik badavlat ayol biroz jilmaygan, xayolga choʻmgan, gʻamginroq holatda tasvirlangan. Bu goʻzal qiyofaga qarab ayolning boy va murakkab ichki dunyosini, uning oʻtkir aqlini his etish mumkin. Mona Liza tabiat manzarasi fonida tasvirlangan. Olisdagi togʻlar, osmon, daryo va daraxtlar — bularning hammasi yengilgina tuman bilan qoplangan.Darbadarlikda hayot kechirgan rassom umrining soʻnggi yillarini Fransiyada oʻtkazdi va Ambauza shahri yaqinida vafot etdi. Buyuk rassomning oʻlmas asarlari hamon kelajak avlodlarga zavq bagʻishlamoqda. Rassom ijodiy merosini oʻrganishga boʻlgan qiziqish bugun ham soʻngan emas. Rassomning hech boʻlmaganda birgina asarini tomosha qilish uchun kishilar soatlab navbat kutishadi.[5]
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]Portret haqida
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rasm biroz kichik 54 × 39 sm (21 × 15 dyuym) oʻlchamli yongʻoq yogʻoch panelida moʻyqalam bilan chizilgan.[6] Portretda oʻrta boʻyli ayol biroz burilgan holda tasvirlangan. Uning qoʻlidagi jonivor ham xuddi shunday burilgan holatda. Portret ramkasi uchun garchi oʻsha vaqtda keng qoʻllanilmagan boʻlsada, yongʻoq daraxti yogʻochini afzal koʻrgan. Bir nechta kichik zarar koʻrgan boʻlsa-da, sanʼatshunos Frank Zöllnerning taʼkidlashicha, asar "juda yaxshi holatda … bir xil darajada yaxshi saqlanib qolgan Mona Lizaga oʻxshaydi ".Bunday baholash nisbatan yaqinda amalga oshirilgan, biroq asar avvallari ancha shikastlangan va qayta boʻyalgan deb hisoblangan. Bunday tahlilni targʻib qilish asosan sanʼat tarixchisi Kennet Klarkdan boshlangan.[7]
Portretdagi xonim
[tahrir | manbasini tahrirlash]Suratdagi ayol Milan gersogi Ludovico Sforzaning rafiqasi Cecilia Gallerani xonim ekanligi sanatshunoslar tomonidan aniqlangan. U chap tomoniga, biografiya muallifi Valter Isaakson Ludovikoni taxmin qilgan yorugʻlikka qaraydi. Aragonlik Izabella, Milan gertsoginyasi va Gian Galeazzo Sforza turmush qurgandan soʻng, uning „ispancha uslubdagi“ libosi ayniqsa moda boʻlar edi. Uning oʻng yelkasida baxmal koʻylak ustidagi naqshinkor naqshli tilla tasma koʻrsatilgan. Yana Leonardo dizaynni soddalashtirib, chap yelka bandini sberniya bilan yopib qoʻygan, buning natijasida hayvonning batafsil boshini olib tashlamagan.Koazon sifatida tanilgan uning soch turmagi, sochlarini yuzining har ikki tomoniga ikkita tasmasi bogʻlangan va orqa tomonida uzun oʻralgan holda boshiga silliq qilib qoʻyadi. Uning sochlari zarhal oʻralgan iplardan toʻqilgan hoshiyali, qora tasma va toʻrning ustiga gʻilofli nozik doka parda bilan mahkamlangan.[8]
Oq suvsar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Cecilia Gallerani xonimning qoʻlidagi jonivor Oq suvsar hisoblanadi. Sanatshunoslar u oq suvsardan koʻra ancha kattaligini, lekin bu ramziy maʼnoda shunday chizilganini takidlashgan. Sanatshunos Luko Sayson quyidagicha fikr bildiradi: ,,Bu suratda naturalizm muhim emas, rassom oʻzi koʻrgan bir nechta jonivorlardan afsonaviy boshqa bir jonivor yaratmoqchi boʻlgan".
Suratda oq suvsar poklik va meyor ramzi sifatida keltirilgan. Keksalik chogʻida Leonardo oq suvsar haqida shunday deb yozadi: Ushbu jonivor kuniga bir marta ovqatlanadi. Tanasiga dogʻ tekkizishdan koʻra, halok boʻlishni afzal koʻradi". Oq suvsar shuningdek, Ludoviko Sforza uchun shaxsiy ahamiyatga ega ekanligi qayd etilgan, chunki u uni shaxsiy timsol sifatida ishlatar edi.[9]
Uslub
[tahrir | manbasini tahrirlash]Faqat XX asrga kelibgina ushbu kartina Leonardo da Vinciga tegishli ekanligi, sanatshunoslar tomonidan tan olingan. Bunday fikrga kelishga, kartina chiaroskuro uslubida chizilgani, murakkab detallar va tafakkur ohangi hamohangligi sabab boʻlgan.[10]
Davr
[tahrir | manbasini tahrirlash]Olimlar bu kartina 1489-1491-yillarda chizilgan degan xulosaga kelishgan. Aynan mana shu davrda Leonardo da Vinci Milanda yashagan.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oq suvsar tutgan xonim kartinasi Leonardo da Vinci tomonidan chizilgani maʼlum. Lekin XX asrgacha bu surat nomaʼlum boʻlib kelgan. Rasm 1798-yilda Italiyada Izabela Czartoryska Flemming va shahzoda Adam Kazimierz Czartoryskining oʻgʻli shahzoda Adam Jorj Czartoryski tomonidan sotib olingan va 1800-yilda Pulavidagi Czartoryski oilaviy kolleksiyalariga kiritilgan. Yuqori chap burchakdagi yozuv LA BELE FERONIERE. LEONARD DAVINCI. , Polshaga kelganidan koʻp oʻtmay restavrator tomonidan qoʻshilgan boʻlishi mumkin. Rasm 19-asrda keng tarqaldi. 1830-yil noyabr qoʻzgʻoloni paytida 84 yoshli malika Czartoryska uni bosqinchi rus armiyasidan oldin qutqardi, yashirdi va 150 km janubga, Sieniavadagi Czartoryski saroyiga yubordi.Koʻp oʻtmay, u Parijdagi Czartoryski surgun joyiga, Hôtel Lambertga koʻchirildi. Oila 1869-yilda Polshaga qaytib, Krakovga joylashdi. 1871-yilda Parij va Kommunaning nemislar tomonidan ishgʻol qilinishidan soʻng, oila 1876-yilda rasmni Krakovga olib keldi va muzey 1878-yilda ochildi.
1939-yilda nemislar Polshani bosib olishini kutib, u yana Sienyavaga koʻchirildi, ammo u fashistlar tomonidan topilib, tortib olindi va Berlindagi Kayzer Fridrix muzeyiga yuborildi. 1940-yilda Polsha general-gubernatori Xans Frank rasmni u yerda koʻrdi va uni Krakovga qaytarishni soʻradi. 1943-yilda u Krakovga qaytarildi va Vavel qal’asida namoyish etildi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Leonardo da Vinci. „Lady with an Ermine - by Leonardo Da Vinci“. Leonardo da Vinci. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ „About: Галлерани, Чечилия“. DBpedia. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ „Perempuan dengan Cerpelai“. ArtandCultyre. 2022-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ „Da Vinci's Lady with an Ermine among Poland's "Treasures"“. Culture pl. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ Davron, Xurshid „LEONARDO DA VINCHI HIKMATLAR“. Xurshid Davron kutubxonasi. 2022-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ „Analysis of artist’s palette on a 16th century wood panel painting by portable and laboratory Raman instruments“. ReSearchGate. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ „Renaissance Art in Italy (c.1400-1600)“. Visual Arts. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ „Leonardo Da Vinci’s ʻLady with the Ermine’: History and Mystery“. ItalyMagazine. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ „Analysis of a “Lady with an Ermine” by Leonardo Da Vinci“. Scirp. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
- ↑ [jstor.org/stable/1483456 „Cecilia Gallerani: Leonardo's Lady with an Ermine“]. jstor. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.