Haidegger Martin

Haidegger Martin
saks.: Martin Heidegger
Martin Haidegger, vn 1960 10. semendkun fotokuva
radmižen toižend:	filosof, runokirjutai, õppejõud, furniture designer
sündundan dat:
sündundan sijaduz:	Meßkirch[d], Badenan sur'gercogkund, Germanijan imperii
valdkund:	Weimari vabariik[d]  Kolmas Riik[d]  Lääne-Saksamaa[d]
kolendan dat:
kolendan sijaduz:	Freiburg[d], Lääne-Saksamaa[d]
avtograf:
Haidegger Martin VikiAitas

Martin Haidegger (saks.: Martin Heidegger [ˈmaɐ̯tiːn ˈhaɪdɛɡɐ]; sünd. 26. sügüz'ku 1889, Meskirh-lidn, Badenan Sur' gercogkund, Germanine imperii — kol. 26. semendku 1976, Fraiburg-im-Braisgau-lidn, Baden-Vürtemberg-federacijanma, Saksanman Federativine Tazovaldkund) oli saksalaine egzistencializman filosof i fenomenolog. Kirjuti saksan kelel, kävuti paginoiden sanoid tedotöiš.

Tedoradon znamoičend

Tedomez' sädi opendust Olendas (Dasein) ičeze kaikiš tetabambas «Olend i aig»-tedotös (1927, Sein und Zeit) egzistencializman ramuziš. Voib kulda Olendan kucundad personaližen olendan puhtastandan teil tegijoiš personalitomaks muupäiväližen elon illüzijoišpäi (aigaližen tedoradmižen pord) vai kelen sün el'gendusen teil (möhäine pord). Filosofan tulendpol' valatoiti fenomenologijad i Evropan nügüd'aigaižen filosofijan palad.

Haidegger oli otnus runoišton filosofijha. Hän sädi Gestell-tärtust («geštal'», «panendan mahtuz») tehnikan filosofijas. Haidegger om 20. voz'sadan kaikiš valatoitajiš filosofišpäi da meletajišpäi.

Biografii

Tuleban aigan filosof oli sündnu Meskirhe-lidnudhe 80 km suvhe Štuttgartaspäi, goll'hä katoližhe kanzha. Martinan Fridrih-tat oli käziradajan, mugažo radnikoiči alaarvonke ph. Martinan pühäpertiš. Johanna Kempf-mam libui manmehišpäi. Fric-vell' oli Martinal. Prihaižel Martin openui Konstancan (vspäi 1903) i Fraiburgan (vspäi 1906) gimnazijoiš.

Vn 1909 sügüz'kus Haideggeral naprind oli lähtta elämižhe jezuitan jumalankodihe, no südäikeran läžund vajehti hänen elon ted. Sil-žo vodel priha tuli openumha Fraiburgan universitetan teologižhe fakul'tetha. Vl 1911 Martin läksi filosofijan fakul'tetha i lopi opendust siš vl 1915, vahvišti kaht dissertacijad — «Openduz sekoimižes psihologizmas» (1913. voz') i «Duns Skottan openduz kategorijoiš da znamoičendas» (1915. voz').

Valitud sädused

• «Realižusen problem nügüd'aigaižes filosofijas» (1912, saks.: Das Realitatsproblem in der modernen Philosophie)
• «Olend i aig» (1927, Sein und Zeit)
• «Kant i metafizikan problem» (1929, Kant und das Problem der Metaphysik)
• «Čomamahtoižen sädusen purde» (1935−1936, Der Ursprung der Kunstwerkes)
• «Oma-k tarbhaižed runokirjutajad?» (1946, Wozu Dichter?)
• Kirjeine «Gumanizmas» (1946, Über den Humanismus)