Paus Sixtus IV
Francesco della Rovere, (Celle (by Savona), 21 juli 1414 – Rome, 12 ogustus 1484), wierd kardinoal in 1467 en van 1471 tout 1484 wast ‘n paus ounder de noame Sixtus IV.
Je liet de Sixtynsche kapelle bouwn deur den architect Giovanni dei Dolci. Doarom is de kapelle nor em genoemd. Je stichteg’ ôok de Vaticoansche bibliotheke.
Zyn leevn
[bewerkn | brontekst bewerken]Francesco della Rovere is ipgebrocht in e klôoster dichte by Savona. Omdan z’n ouders gin geld an vor em eetn te geevn, paktegn de minderbroeders Franciscoann under toake over. Ze lietn em studeern an de beste Italioansche universiteitn en achter z’n studies wierd ’n hooglêroare an d’universiteitn van Padua, Bologna, Pavia, Siena, Firenze en Perugia. In 1464 wierd ’n generoal van de Franciscoansche orde en in 1467 miek Paus Paulus II em kardinoal van de San Pietro in Vincoli. Je schrêef verschillige theologische werkn.
Ip 9 augustus 1471 wierd ’n deur de kardinoaln Orsini, Borgia en Gonzaga verkoozn tout paus Sixtus IV. Doarip benoemdeg’t ie Orsini tout kardinoal-koamerlink, Gonzaga krêeg d’inkomstn van d’abdye van Sint-Gregorius en Rodrigo Borgia krêegt de stad Subiaco.
Paus Sixtus wilde de Kerkelikke Stoat uutbreidn en je gebruukte doavôorn z’n macht ols paus, vo politieke benoemiengn te doen in ’t voordêel van zyn familie, w.o. zyn neevn Giuliano della Rovere en Pietro en Girolamo Riario
Giuliano della Rovere wierd kardinoal ip z’n 28ste tout dat ’n in 1503 paus Julius II wierd. Pietro Riario wierd kardinoal ip z’n 25ste en in 1472 wast ’n patriarch van Constantinopel. Je trok Sixtus mee in verschillige oorloogn o.a. met ’t keuninkryk Napels, ‘t ertogdom Ferrara, de republiek Venetië en de Colonna ’s. En round z’n broere Girolamo Riario droaideg’ ’t conflict me Firenze, met ‘t Pazzi-komplot teegn Lorenzo en Giuliano de' Medici.
Ip de fresco deur Melozzo da Forlì is Sixtus IV te zien me zyn Della Rovere- en Riario-neevn. Reks van em: Raffaele Riario, vor em: de toekomstign paus Julius II, en achter de geknieldn Bartholomeo Platina: Girolamo Riario en Giovanni della Roovere. Pietro Riario was ol jounk gestorvn in 1474.
De Spaansche inquisitie
[bewerkn | brontekst bewerken]In de 13e êeuwe woarn de Kathaarn ol uut Spanje verdreevn, mo d’r woarn nog vele joodn en moorn, die under zogezeid bekêerd aan. Ze wierdn Marroann en Moriskn genoemd. In 1478 gaf Sixtus de toeloatienge an de katholieke keuningn Ferdinand II van Aragon en Isabella I van Kastilië vo d’inquisitie were in te voern. Je benoemde Thomas de Torquemada ols inquisiteur. De prior van de dominicoann van Segovia liet massa’s menschn publiekelik verbrandn ip grôte brandstoapels.
Cultuur
[bewerkn | brontekst bewerken]Ounder Sixtus IV begost er e bloeiperiode van kunst en weetnschappn en je was den êestn verteegnwoordiger van e sterk verweireldlikt renaissance-pausdom. Je liet o.a. de Ponte Sisto in Rome bouwn en je makte de Vaticoansche bibliotheke belangryk. In 1471 begost ’n met e grôte kunstcollectie, die nog te zien is in ’t Musei Capitolini in Rome. D’r kwoamn gelêerdn by em in dienst en je benoemde kunstenoars w.o. Sandro Botticelli en den êestn ofschilder Melozzo da Forli. Je was de stichter van de Romeinsche musea deur d’antieke verzoamelienge van z’n voorganger oopn te stelln vo ’t publiek.
Zyn bouwwerkn en z’n verzoamelienge van kunst kostegn nateurlik vele geld, mo je zei dat de paus ollêne mor e bitje inkte nodig aad vo ’t nôdige geld te krygn. Deur de verkoop van ofloatn en met ’t geld van bedevoartgangers kost ‘n an enorme bedroagn geroakn vo de cultuur in Rome te doen ipbloein.
Zyn dôod
[bewerkn | brontekst bewerken]Binst êen van d’oorloogn teegn de Colonna ’s is Sixtus ziek gewordn van colère en de volgendn dag, ip 12 ogustus 1484 ist ’n gestorvn. Vo veel Romeinn was da de schônstn dag van under leevn. Je was nog mo dôod of ze begostn ol de gebouwn van z’n neevn en z’n andere reloasjes te plundern. De magistroatn vroegn an de kardinoaln van zo zêre meugelik e nieuwn paus te kiezn vor ’n ende te moakn an de chaos. Achter e gevecht vo de kandidateure tusschn Rodrigo Borgia (de loatern Paus Alexander VI) en Giuliano della Rovere (de loatern Paus Julius II) wierd ip 29 ogustus 1484 kardinoal Giovanni Battista Cybo gekrôond tout Paus Innocentius VIII.
De noame van Sixtus IV bluuft vor oltyd verboundn met de Sixtynsche kapelle.