Pesse des oujheas
Loukîz a : Minêye del pesse des oujheas å virûsse H5N1
Li pesse des oujheas (rascråwant virûsse H5N1) ou gripe des oujheas (ôtes pus doûs virûsses), c' est ene maladeye des poyes et des dînes et di totès sôres d' oujheas di poli u såvadjes, ki vént pa minêye.
Ele si pout mete eto ås djins.
Li minêye Azeye-Urope-Afrike å virûsse H5N1 (1997-2007) est studeye so ene pådje tote seule.
Li virûsse H9N2 a eto si prôpe pådje.
Li pesse des poyes est diferinne del fåsse pesse (maladeye di Newcastle), ene ôte maladeye pus corante ki touwe ossi felmint ki l' pesse.
Istwere del kinoxhance del maladeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est diviè 1890 k' on sincieus itålyin a discrît l' maladeye.
Diviè 1920, on-z a bén veyou ki ci n' esteut nén on microbe, mins çou k' on loméve on colåve virûsse, dj' ô bén ki passe houte des coloes ki ratnèt les bactereyes.
Pus tård e 20inme sieke, on-z a trové totès sôres di maladeyes di totès sôres d' oujheas, cåzés pa des ortomicsovirûsses A. Sacwants sont foirt touwants, des ôtes nén. Did la l' idêye des virolodjisses diviè 1980 di n' pus eployî li mot "pesse des oujheas", mins "gripe (inflouwenza) des oujheas".
Ciste idêye la n' esteut kécfeye nén trop boune, ca ele rascove des maladeyes foirt diferinnes, des cis ki touwnut tos les oujheas d' on côp (H5N1), des cenes ki touwnut ene pitite pårteye do poli (H7N3, H9N2), et des ôtes ki n' dinèt ki des ptits matchureas.
Cåze
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li må est cåzé pa ene virûsse Inflouwenza del sôre A.
Minêyolodjince
[candjî | candjî l’ côde wiki]Covaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Di deus troes djoûs a cwénze djoûs po tote li poytreye.
Morance
[candjî | candjî l’ côde wiki]Ele eschafeye bråmint des oujheas d' on plin côp, disk' a 100 åcint del poytreye.
Les rascråwêyès poyes crevèt come des moxhes, so onk a deus djoûs après aveur sitî crokêyes.
Prindance
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li maladeye si prind come po rire, et zoupler d' ene cinse a l' ôte.
Dierinnès minêyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- E l' Itåleye di 1997 a 2000 (virûsse H7N1).
- E l' Olande, et dins les contrêyes djondant e l' Almagne et e Limbork bedje e 2003. Gn ourit on moirt, èn årtisse ki sognive ene des epestiferêyès cinses. C' esteut on virûsse H7N7.
- Li laide minêye d' Azeye-Urope-Afrike k' a cmincî e 1997 et continowe å djoû d' ouy. Elle est cåzêye pa on virûsse H5N1. C' est l' ci ki s' pout prinde ås djins.
- Li minêye do Canada e 2004 (virûsse H7N3).
- Minêye di France e moes d' decimbe 2015 k' a potchî eto å Marok e moes d' djanvî 2016 (virûsse H9N2).
Espaitchance
[candjî | candjî l’ côde wiki]Cwand l' maladeye est co epizôtike, on pout touwer totes les poyes et les ôtes oujheas d' poli dins l' epestiferêye cinse et did ttåtoû (so on rai d' 3 kilometes). I fåt tni a l' ouy tos les oujheas so on aroyaedje di 10 km åtoû d' l' aisse del maladeye. C' est çou k' on-z a fwait lanawaire e l' Olande, e l' Itåleye, e Canada.
S' el maladeye divént inzôtike, come dins les payis d' Azeye e 2005-2006, Turkeye, on-z årè ptchî eplocter totes les poyes, les canårds, les dinnes, evnd., avou des moirts virûsses. E moes d' fevrî 2006, li France et l' Olande ont yeu l' droet del fé po les poytreyes metowes ttåtoû des basses d'aiwe.
Po n' nén spåde li rascråwant adjint, disk' asteure les vaccins sont fwaits avou des touwés virûsses. Adon, i fåt piker totes les poyes (dînes, evnd.). L' eploctant virûsse, c' est on H5N2, ki fwait diswalper des anti-coirs eto siconte do H5N1.
Gn a eto des touwés vaccins disconte do H9N2.
Diviè 2015, on a trové ene ôte sore d' eploctaedje, avou l' djenetike molecurrece. On mete des bokets d' cromozomes do virûsse dins ene bactereye, k' on pike les poyons d' on djoû avou e l' acovoe. Li bactereye va produre des proteyenes do djenome do virûsse, ki vont diswalper des anti-coirs å poyon. Insi, on n' sitrame nén l' eploctant adjint.
Rascråwaedje des djins
[candjî | candjî l’ côde wiki]I n' egzistêye, po dire fé ene griyeuse maladeye, k' avou l' H5N1.